Morgunblaðið - 18.12.1990, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. DESBMBER 1990
Skiptir það máli?
Rýnt í ljóðabók Árna Grétars Finnssonar með þessu nafni
eftir Gunnþór
Ingason
Skiptir það máli? Þessi spurn
getur átt við margt. Á aðventunni
beinist athygli að komandi hátíð og
hún skiptir máli og setur svip sinn
á mannlíf og umhverfi þess.
Að svo margar bækur í bundnu
ög óbundnu máli skuli vera gefnar
út hér á landi fyrir jólin sem raun
ber vitni er eitt það ánægjulegasta
sem þeim tengist. En innihald þeirra
bóka samræmist þó misvel því er-
indi jóla að „orðið varð hold og
hann bjó með oss fullur náðar og
sannleika," sannleiks- og skynsem-
isorð tilverunnar sem samtengist
mannlegri tilveru og vill gagntaka
hana, móta hana og mynda til full-
komnunar.
Það orð gefur mannlegri tilvist
þá merkingu og mið að hægt er
hiklaust að svara þó vafningalaust
sé spurt um gildi lífs. Skiptir það
máli? Já, það skiptir máli að lifa
og vera til. Það er óendanlega dýr-
mætt og einnig ábyrgðarmikið. Það
skiptir miklu máli hvemig hugsað
er, hvernig talað er, hvemig lifað
er og ljóðað.
-

UTSÓLUSTAÐIR:
VERSLUNIN ÓÐINN, AKRANESI
SPORTHLAÐAN, ÍSAFIRÐI
SKÍÐAÞJÓNUSTAN, AKUREYRI
SPORTVÍK, DALVÍK
BÓKAVERSLUN ÞÓRARINS, HÚSAVÍK
SKÓGAR, EGILSSTÖÐUM
LYKILL, REYÐARFIRÐI
-SWWK FRAMUK
SNORRABRAUT 60 — SÍMI 12045
Raðgreiðslur
Póstsendum samdægurs
Þegar Ámi Grétar Finnsson
hæstaréttarlögmaður og fyrrum
forseti bæjarstjórnar í Hafnarfirði
velur þessa spurn sem heiti ljóða-
bókar sinnar, Skiptir það máli? er
óvíst að hann hafi meðvitað í huga
hvort lífið sé einhvers virði heldur
velti því frekar fyrir sér hvort sam-
setning stefjamálanna sé slík að
hún skipti máli, og má ekki vera
að hún geri það í sama mæli sem
fengist er í þeim við tilvistina af
einurð og einlægni?
Árni Grétar hefur getið sér orð
fyrir annað fremur en skáldskap
fram að þessu. Hann hefur aðeins
getað sinnt honum sér til hugar-
hægðar í hjáverkum en hefur þó
sent frá sér tvær ljóðabækur. Þá
fyrri sem út kom fyrir nokkmm
ámm nefndi hann „Leikur að orð-
um“. í samnefndu upphafskvæði
þeirrar bókar segir hann:
„Leikur sá mér létti dagsins
þunga/löngum stundum undi ég í
draumi/við aflið sem að íslensk
geymir tunga/orðgnótt þá sem
barst með tímans straumi
Og reyndar er sem öllu meiri
alvara sé á ferð í síðari bókinni.
Ljóðin em þar flest hver áleitnari
og þungvægari en í þeirri fyrri, þó
svo hvatinn að þeim hafi efalítið
verið sá sami, löngunin, sem getur
orðið að leik, að glima við og kljást
við tunguna, afl það og orðgnótt
sem hún geymir til að lýsa lífs-
reynslu og -skynjun, vonum og
þrám.
Hver sem birtir ljóðin sín sýnir
mikið af sjálfum sér og afhjúpar
hugsarfylgsni sín, einkum ef þau
eru innhverf og einlæg eins og ljóð
Árna em. Eigin reynsla er yrkisefni
hans en hún verður þó í meðförum
hans altækari en svo, verður einnig
leit að svömm við því hvaða máli
það skipti að lifa, — vaxa, þrosk-
ast, mannast, hröma og deyja —.
Hann lítur lífið frá sínum sjónar-
hóli, lífsreynslu manns, sem kominn
er á þann aldur að geta skynjað
tímann, ferð hans og flug, horft
yfír æsku og manndómsár og einn-
ig fram mót óþekktari framtíð í
vitundinni um það að hún hefur sín
einkenni fyrir þann sem eldist.
í lokaorðum ljóðsins „Timinn
vinnur" segir hann: „Og tíminn
hann tifar og vinnur/og tréð verður
að stórum hlyni/og barnið að bráð-
gerðum manni/og þú að örvasa öld-
ungi.“ í sjálfu sér augljós sannindi
ef framvindan er eðlileg í lífshlaup-
inu en þó alltaf jafn sérstakt íhug-
unarefni og áleitið. Andspænis
hverfulleikanum sem er umfjöllun-
arefnið í mörgum ljóðanna er það
hinn innri heimur hugarfýlgsna sem
veitir skjól og grið enda segir Árni
á einum stað: „í hugarfylgsnum
þínum er hamingja þín falin/því
hugurinn einn geymir reynslustund-
ir þínar/í vitund hans og djúpi
draumurþinn er alinn/og daghvern
hann þín vitjar með minningamar
sínar."
En það er sem breytingin, lífsfram-
vindan ein í sjálfri sér, gefi ekki
þann frið, ekki einu sinni unaðsreit-
ur við Álfaklett, J)ví „Þó ég finni
frið í földum Alfareit/skjól það
skammvinnt er/sköpuð er mér
leit/skynja straumsins skil/skilja
huldumál/finna fegri heim/frið í
minni sál. “
Minningamar eru þó áleitnar,
þær eru myndir lífs og lífsreynslu
í huga, unaðskenndar ogtregafullar
í senn líkt og fram kemur i ljóði
því sem ljóðabókin dregur nafn sitt
af. „Skiptir það máli?“ Það byrjar
hástemmt.
„Það var stafalogn/við stóðum í
fjörunni/
Flóinn glóði/í geislum sólar/og dul-
mögnuð fegurð/hins dumbrauða
himins/dáleiddi mig. “
En svo verður það jarðbundið og
nærtækt eins og lífíð er og krefst
þeirra viðbragða sem augnablikið
kallar á. „Skelfing er að sjá skóna
þína/sagði hún./Skiptir það máli-
/hvíslaði ég./„Svo hneig sól-
Árni Grétar Finnsson
in/handan við fjöllin/og sem ég leit
við/var hún horfm."
Áþekk hugsun kemur fram í
„Sumartunglinu" sem fjallar um
samfundi þegar vor er í lofti en
endar á þessum orðum. „Að hausti
í huga ég reika/til horfins augna-
bliks/sem varð ekki að veruleika. “
í ljóðinu „Siglandi skip“ sem er af
sama toga og eitt heilsteyptasta
kvæði bókarinnar í einfaldri en ljósri
mynd sinni kemur það þó skýrt
fram að andartakið dýrmæta sem
átti ekki framhald hefur þó skilið
eitthvað þýðingarmikið eftir sig í
sál og sinni, huga og minni. „Sigl-
andi skip/sem mætast/æsku-
draumar/sem aldrei rætast/and-
artak/eins voru okkar kynni./En
eftir varð eitthvað/undursam-
legt/óþekkt áður/okkur báð-
um/eitthvað, sem líður aldrei úr
minni. “
En það er þó fleira sem líður
ekki úr minni en eigin reynsla. Sitt-
hvað er það stórt og sárt í mann-
legri sögu og reynslu að það verður
sameign manna svo framarlega sem
þeir láta sig hag hvers annars
nokkru varða og horfa ekki í kæru-
og kærleiksleysi fram hjá miskunn-
arleysi og illvirkjum. Ámi gerir
sögu Önnu Frank að yrkisefni og
tekst það dável og setv hana í
samhengi við atburði ''ðandi
stundar. „Nú autt er hús ■' Amster-
dam/með uggvænlegum hroll./Að
líta hússins leyndardóm/samt lexía
er hoII./Enn flýja menn í felurn-
ar/svo forðist dauðabúðirnar."
Slík kvæði þar sem Árni skoðar
og lítur gagnrýnum augum á mis-
fellurnar í samskiptum manna og
samfélagi fremur en að fjalla um
eigin hugarheim og reynslu eru flest
vel samin og eftirtektarverð og
skipta miklu máli til að skýra og
styrkja heildarsvip ljóðanna. Hann
yrkir svo um „Hinn brákaða reyr“.
Að fæðast í heiminn sem fatlað
líf/og fínna þar hvorki skjól né
hlíf/en visna sem vorkuldans gróð-
ur./Að skorta sárlega skilning og
mál/en skynja sinn vanmátt sem
örkumla sál/eru örlög þíns aflvana
bróður. “ Ogíkvæðinu „Pappírsflóð-
inu“ setur hann laufskógana grænu
andspænis skrumi og skýrslugerð
og spyr „hvort skæðadrífa skrif-
finnskunnar sé/eins skógarhlynar
nokkru sinni virði“.
Árni yrkir spámannlega inn í
samtíð sína er hann í nokkrum
kvæða sinna sýnir vel þann mismun
sem er á ásýnd og veruleika, yfir-
borði og því sem undir býr. Hann
segir um „Goðið“: „Og þó hann
ynni voðaverk/sem valdsins mað-
ur/það allt var lofað, enda
hann/þeim átrúnaður. “ Og í „Enska
leiknum" sýnir hann fram á hve
samflétta fágunar og fláræðis hefur
verið árangursrík í valdatafli. „Kyn-
leg er saga/krúnunnar
bresku/kurteisin draup af vörum/á
meðan af elju/hún undirbjó leik-
inn/með öxum og snörum.“ Þessi
atlaga hans að rótum stórvelda
verður einkar marktæk og bein-
skeytt fýrir það að hann beinir
henni að kviku mannlegs eðlis brot-
um þess og breyskleika sem spurn
að okkur sjálfum í öðru kvæði
„Vopnin kvödd“. „Eftir að sverð og