Morgunblaðið - 18.12.1990, Síða 78

Morgunblaðið - 18.12.1990, Síða 78
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. DESEMBER 1990 78 Minning: Dr. Björn Jóhannes■ son verkfræðingur Fæddur 25. október 1914 Dáinn 12. desember 1990 Eitt ástsælasta skáld íslenskrar þjóðar, Jónas Hallgrímsson, kvað óð til vísindanna á sínum tíma, þar sem segir m.a.: „vísindin efla alla dáð, hugann styrkja, viljann hvessa“. Þessi orð skáldsins komu mér i hug er ég frétti um skyndilegt og óvænt brotthvarf vinar míns og félaga, Björns. Björn nam efnaverkfræði við Kaupmannahafnarháskóla og lauk þaðan prófi árið 1940. Hugur hans hneigðist til frekara náms og hann lét sér ekki nægja efnaverkfræð- ina, og hélt hann því á vit þekkts mennta- og vísindaseturs í Banda- ríkjunum, Cornell-háskólans. Nam hann þar jarðvegsfræði og hlaut doktorsgráðu frá þeim skóla árið 1945 í þeirri grein. Að loknu námi fyrir vestan hvarf Björn til íslands og vann þar árin 1945-1962 hjá búnaðardeild at- vinnudeildar Háskóla íslands og gegndi fjölmörgum öðrum störfum sem sérfræðingur á sínu sviði, er tók til jarðvegs- og ræktunarrann- sókna. Síðan fór hann til starfa sem sérfærðingur hjá Þróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna og dvaldi þar til ársins 1975. Fundum okkar Björns bar fyrst saman fyrir mörgum árum vestur í New York, en Björn hafði þá starf- að í nokkur ár hjá þeirri stofnun, er að ofan getur. Við þessi fyrstu kynni okkar komst ég að raun um, >iið Björn var ekki við eina fjölina felldur í þekkingarleit sinn og vísindalegri iðju á sviði sérmennt- unar sinnar í efnaverkfræði og jarðvegsfræði, heldur hafði hanri fært út starfssvið sitt og gert viða- miklar athuganir og rannsóknir á möguleikum þess að byggja upp fiskirækt og fiskeldi á íslandi í stór- um stíl. Benti hann á, að við þau BLÓM SEGJA ALLT Mikið úrval blómaskreytinga fyrir öll tækifæri. Opið alla daga frá kl. 9-22. Sími689070. 108 Reykjavík. Sfmi 31099 Opiö öllkvöld áform ætti að nýta möguleika jarð- varmans og aðrar aðstæður er fyr- ir fyndust á íslandi. Við uppsetn- ingu og framkvæmd á byggingu slíkra fiskiræktar- og fiskeldis- stöðva væri því staðsetning aðalat- riðið, þar sem þessar sértæku að- stæður væru fyrir hendi. Mér fannst hugmyndir og hug- leiðingar Björns mjög athyglisverð- ar og fóru áhugamál okkar saman. Varð þetta til þess, að við nokkrir félagar og vinir Björns mynduðum félagsskap og hrundum af stað undir forystu og vísindalegri forsjá hans ýmsum könnunum og for- rannsóknum í vötnum og vatna- svæðum á íslandi, með tilliti til framtíðar uppbyggingar á fiski- rækt og fiskeldi. Tók þetta m.a. til forrannsókna og gæðaprófunar á vatni á ákveðnu vatnasvæði við Mývatn, rannsókna í Héðinsfirði um göngu og lífsferil sjávarbleikju o.fl. Björn hafði mikla trú á uppbygg- ingu fískeldis og fiskiræktar á Is- landi. En það var tvennt, sem hann lagði áherslu á og stendur mér skýrt fyrir hugskotssjónum, er ég nú rifja þetta upp. Óll byrjunar- starfsemi verður að byggjast á iðk- un vísindalegrar nálgunar, en hann nefndi á ensku „The Scientific Approach Method", en hitt atriðið var áður en til framkvæmda kæmi yrði að koma til tilraunastarfsemi og forrannsóknir til að meta gæði vatns og getu seiða til að þrífast og lifa í því vatni, sem notað skyldi við uppeldi seiða. Hann nefndi þetta á ensku „Pilot Plant Operation". Öll uppbygging varð að byggjast á vísindalegum forrannsóknum, því að, eins og einhvers staðar stend- ur, traustur skulu homsúlur hárra sala. Það voru hans einkunnarorð í hveiju því verkefni, er hann tók sér fyrir hendur. Vísindaleg vinnu- brögð sátu í fyrirrúmi og voru að- alsmerki hans í starfi. Hann hafði til að bera frábæra eiginleika vísindamannsins til að einfaldgera flókin viðfangsefni, svo að venju- legum leikmönnum urðu þau skilj- anleg og aðgengileg. Hugsun hans og framsetning öll var skýr og ein- kenndist af meitlaðri rökhyggju og raunsæi hins sanna og trúverðuga vísindamenns. Björn var mikill vinnuþjarkur og sívinnandi að sínum hugðarefnum og viðfangsefnum, varðandi jarð- vegsfræði og gróðurrannsóknir og eftir hann liggja mörg fræðirit og tímaritsgreinar, en hin síðari ár mun Björn þó aðallega hafa lagt sig fram á ritvellinum um fiskeldi og fískirækt. Kennir þar ýmsra grasa og vöktu skrifs Björns um þessi efni alþjóðarathygli. Segir mér svo hugur um, að þar hafí Björn reist sér minnisvarða er varð- veita muni nafn hans um ókomna tíð. Að Birni er mikil eftirsjá. Þar fór mikill drengskaparmaður. Hann var traustur vinur vina sinna og vinmargur. Hann var höfðingi í lund, gestrisinn og greiðvikinn. Endurminningarnar hrannast upp frá ferðalögum okkar um austur- strönd Bandaríkjanna, að skoða og kynna okkur fiskeldisstöðvar á þeim slóðum og önnur mannvirki tengd slikri starfsemi. Þá fórum við margar ferðir um Island með félögum okkar og nutum þá fróð- leiks og þekkingara Björns á nátt- úru íslands. í afturhvarfí og að leiðarlokum er mér efst í huga þakklæti til for- sjónarinnar fyrir að hafa átt því láni að fagna að kynnast Birni og verða félagi hans á lífsleiðinni. Hann var einn þessara manna, sem auðga andrúmsloftið með nærveru sinni. Af honum lærðum við, ég og félagar mínir, marga hluti. Menn fóru ávallt vísari af hans fundi. Björn var sannkallaður íslenskur heimsmaður, er átti rætur í skag- fírskum jarðvegi. Hann bar hróður Islands um víða vegu heimsbyggð- arinnar sem þekktur vísindamaður og sérfræðingur hjá Þróunarstofn- un Sameinuðu þjóðanna, þar sem hann haslaði sér völl um árabil. Allt dagfar Björns endurspeglaðist af reisn og æðruleysi. Lífsstíll hans mótaðist af ögun og ræktaðri sið- gæðismeðvitund og virðingu fyrir hinu mannlega í lífinu. Gjörðir hans, verk og athafnir allar voru sprottnar af vísindalegum hugsun- arhætti. Ættingjum, venslafólki og vin- um eru færðar einlægar samúðar- kveðjur. Gunnar Ilelgason Dr. Björn Jóhannesson, verk- fræðingur, andaðist í Landspítalan- um 12. desember sl. Banamein hans var krabbamein. *• Vinátta er eins og sólskin í lífínu og það birtir í huga mér nú á þess- um Drottins dimmu dögum er ég hugsa um Björn og vinskap hans og mannsins míns, Sveins Einars- sonar verkfræðings, sem nú er lát- inn. Þeir voru skólafélagar, fyrst í Menntaskólanum í Reykjavík, síðan i verkfræðinámi í Kaupmannahöfn og urðu þaðan samferða í Pets- amo-ferðinni haustið 1940. Gagn- kvæm, óhagganleg vinátta og virð- ing ríkti þeirra í milli meðan báðir lifðu. Ég og íjölskylda mín nutum frá upphafí geislanna frá þessum trygga og trausta vini, sem alltaf vildi gleðja og hjálpa og gerði það. Ég þakka honum, svo og börn mín og barnabörn, stór og smá, fjær og nær, ævilanga vináttu sem aldr- ei bar skugga á og aldrei brást. Hann var sem einn af íjölskyldunni öll þessi meira en 50 ár. Björn var ógiftur og barnlaus en mikill barna- vinur og átti skjólstæðinga sem hann reyndist stoð og styrkur þar til yfir lauk. Björn var fæddur 25. október 1914 á Hofsstöðum í Skagafírði. Foreldrar hans voru Jóhannes bóndi þar og hreppstjóri Bjömsson, (f. 21. sept. 1887, d: 31. ágúst 1967) og Kristrún kona hans Jó- sefsdóttir, (f. 14. okt. 1887, d. 23. ágúst 1978) alþingismanns og skólastjóra á Hólum í Hjaltadal Björnssonar. Jóhannes og Kristrún eignuðust 6 börn auk Björns. Þau eru: 1) Una, ekkja dr. Björns heitins Sigurðssonar, forstöðu- manns á Keldum. 2) Margrét, gift dr. Ólafí Bjarnasyni, prófessor. 3) Hólmfríður, gift Gísla Ólafssyni, ritstjóra. 4) Jón J. cand. mag., kennari, látinn 5. maí 1981; kona hans var Sigurbjörg Ottesen. 5) Sigurður, deildarstjóri í Seðlabanka íslands, kvæntur Þórhöllu Gunn- arsdóttur. 6) Einar, yfírlæknir, búsettur í Svíþjóð, kvæntur Mar- ianne Jóhannesson. Björn varð stúdent frá MR 1935, efnaverkfræðingur frá DTH í Kaupmannahöfn 1940, Ph.D. í jarðvegsfræði frá Cornell Univers- ity í Ithaca, New York 1945. Sér- fræðingur við búnaðardeild at- vinnudeildar háskólans 1945-1962. Starfsmaður við Þróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna (UNDP) í New York 1962-1975. Félagi í Vísindafélagi íslendinga 1954. Kjörfélagi í American Association for the Advancement of Science frá 1962 og í Society of Sigma XI í Bandaríkjunum frá 1945. Eftir dr. Björn liggja margar og merkilegar ritgerðir. Það fór ekki hátt en fréttist þó heim til íslands að Björn hefði haf- ið nám í samkvæmisdönsun í dans- skóla hins heimsfræga dansara Fred Astaire í New York, þá kom- inn nær fímmtugsaldri. Var hann valinn til þátttöku í danskeppnum utan sem innan Bandaríkjanna og vann til margra verðlauna, þar á meðal silfur- og gullverðlauna sem prýða nú heimili hans. Ýmislegt annað fékkst hann við og lét til sín taka, sem aðrir kunna betri skil á. Vinir Björns og ættingjar munu sakna hans sárlega en öll hljótum við a hugga okkur við að hann átti gott og farsælt líf: hann átti góða foreldra, góð systkin, góða heilsu, góða vini, gegndi góðum og áhugaverðum störfum, ferðaðist víða um heim og naut þess að leggja öðrum lið hvar sem hann kom. Blessuð sé minning hans. Aðalheiður Guðmundsdóttir Það var glaðvær hópur stúdenta sem brautskráðist frá Mennta- skólanum í Reykjavík í júní árið 1935. Hópur fullur eftirvæntingar vegna nýrra verkefna, sem fram- undan voru. Einn í þessum hópi var Björn Jóhannesson, sem nú er kvaddur. Hann settist í stærðfræði- deild MR IV. bekk eftir að hafa lokið gagnfræðaprófi á Akureyri. Björn var í fremstu röð nemenda sinnar bekkjardeildar, fluggreindur og skarpur námsmaður. Björn Jóhannesson var fæddur 25. október 1914 á Hofstöðum í Skagafirði, sonur hjónanna Jó- hannesar Björnssonar bónda og hreppstjóra þar og síðar verkstjóra í Reykjavík og Kristrúnar Jósefs- dóttur skólastjóra Bjömssonar á Hólum í Hjaltadal. Heimili foreldra Björns var þjóðlegt menningar- heimili, þar sem góðvild og höfð- ingsskapur héldust í hendur. Eftir stúdentspróf hélt Björn til Kaupmannahafnar til náms í verk- fræði, hafði hlotið námsstyrk (hinn eftirsótta stóra styrk, er svo var nefndur). Hann lauk háskólaprófi í efnaverkfræði frá Danmarks tekniske Höjskole og kom heim til íslands ásamt Petsamo-förum árið 1940. Hann gerði hér þó stuttan stans, því hann hélt fljótlega til Bandaríkjanna og settist í Comell University í Ithaca og lauk doktors- prófi þaðan 1945. Eftir heimkomuna árið 1945 varð Björn sérfræðingur við búnað- ardeild atvinnudeildar Háskólans og starfaði þar um langt árabil. Þar vann hann að merkum rann- sóknum á jarðvegi og gróðri ís- lands, en þær urðu síðar undirstaða að jarðvegskorti hans og fjölda rit- gerða um íslenskan jarðveg og gróður. Á sjöunda áratugnum réðst Björn sérfræðingur til Sameinuðu þjóðanna í New York. Þar hafði hann yfírumsjón og stjórn á þróun- arverkefnum bæði í Asíu og Afríku og víðar. Við brottför sína frá Þró- unarstofnuninni fékk hann í virð- ingarskyni þakkarskjal fyrir ein- stæð og frábær störf í þágu Sam- einuðu þjóðanna. Björn var mikill atorkumaður að hverju sem hann gekk, ósérhlífinn og kappsamur. Hann hafði listrænt handbragð og var alla tíð mikill hugsjónamaður. Björn var ókvænt- ur, en átti gegnum árin marga skjólstæðinga sem nutu góðs af rausn hans og gjafmildi. Ég vil að lokum þakka Birni mági mínum samfylgdina, margar ánægjulegar samverustundir og trúa og trausta vináttu frá fyrstu tíð okkar kynna. Við Margrét kveðjum bróður og vin með þakk- læti. Guð blessi minningu hans. Olafur Bjarnason Þegar ég minnist nú Björns Jó- hannessonar móðurbróður míns við andlát hans koma nokkrar myndir upp í hugann: Myndin af vísinda- manninum í hvítum sloppi, lágv- öxnum og kvikum í hreyfíngum með ótal tilraunaglös og tæki í kringum sig á rannsóknarstofunni í gamla atvinnudeildarhúsinu við háskólann. Myndin af verkamanninum sem snarast út úr jeppa sínum einhvers staðar uppi á heiðum til þess að taka út áburðartilraun eða stinga út jarðvegssýni. Þótt hann sé stutt- ur til hnésins veður hann kargaþýf- ið viðnámslaust og handtökin eru svo snör að auga fær varla á fest. Eða þar sem hann grípur til orfsins í kirkjugarðinum norður á Hofstöð- um í Skagafirði til þess að snyrta leiði forfeðra sinna, sem þar hvíla undir grænni torfu, og sláttulagið er svo fumlaust að þaulvanir sláttu- menn standa agndofa. Myndin af heimsmanninum sem kemur blaðskellandi í heimsókn nýkominn frá Calcutta, Khartoum eða Caracas, rétt eins og hann væri að koma úr næsta húsi, og skýrir fyrir okkur vandamál fá- tæktar og vanþróunar á suðurhveli jarðarinnar af vel grundaðri þekk- ingu og þeirri sérstöku blöndu raunsæis og eldmóðs sem honum einum var gefín. Myndin af selskapsmanninum sem er hrókur alls fagnaðar og talar af innblásinni þekkingu um framfaramál lands og þjóðar svo að enginn verður ósnortinn, en þó síðast en ekki síst myndin af barna- vininum Birni Jóhannessyni, sem ekki var fyrr kominn í hóp þar sem börn var að finna en þar væri stofn- að til sérstakra sambanda, sem börnin ein skildu til fulls. Þótt Björns Jóhannessonar verði í framtíðinni fyrst og fremst minnst fyrir heilladijúgt brautryðjanda- starf í þágu íslenskra landbúnað- arvísinda og fyrir umfangsmikið starf á alþjóðavettvangi að þróun- araðstoð við vanþróuð ríki, þá er það síðasttalda myndin sem greypst hefur sterkast í huga okk- ar, sem áttum því láni að fagna að eiga hann að sem umhyggju- saman frænda í uppxextinum alltaf þegar Björn frændi kom í heimsókn heilsaði hann börnunum fyrst. Og það voru engar venjulegar kveðjur, heldur fylgdi þeim slík kátína og ærsl, að þær fengu lítið barns- hjarta til að hoppa af gleði. Það var honum fullkomlega eðlilegt að börnin skyldu njóta slíks forgangs, kannski vegna þess að hann hafði varðveitt barnið í sjálfum sér með þeim hætti, að bömin fundu í fasi hans og viðmóti eðlislæga sam- stöðu og skilning sem ekkert utan- aðkomandi gat truflað. Hann varð líka óhjákvæmilega uppáhald allra barna sem fengu að njóta vináttu hans og örlætis. Björn Jóhannesson var fæddur á Hofstöðum í Skagafírði 25. október 1914. Hann var sonur hjónanna Jóhannesar Björnssonar og Krist- •rúnar Jósefsdóttur og ólst upp í sjö systkina hópi. Þegar Björn var 18 ára fluttist fjölskyldan að Þing- holtsstræti 31 í Reykjavík, og út- skrifaðist Björn frá Menntaskólan- um í Reykjavík 1935. Fimm árum síðar hafði hann lokið prófí í efna- verkfræði frá Tækniháskólanum í Kaupmannahöfn og árið 1945 lauk hann doktorsprófí í jarðvegsvísind- um frá Cornell-háskóla í Banda- ríkjunum. Eftir það kom hann heim og hóf störf hjá búnaðardeild at- vinnudeildar Háskóla íslands, þar sem hann lagði grundvöllinn að vísindalegri nýtingu íslensks jarð- vegs með efnagreiningu og kort- lagningu. Rit hans, Islenskur jarð- vegur, og jarðvegskortið sem hann vann af Islandi, munu enn vera grundvallarheimildir við landnýt- ingu á fræðilegum grunni hér á landi. Auk þess lagði Björn í sam- vinnu við Steindór Steindórsson grasafræðing grundvöllinn að því mikla starfi sem unnið hefur verið við kortlagningu gróðurs í úthaga hér á landi. Slíkur eljumaður sem Björn var til allra verka, þá átti hann bágt með að umbera það sinnuleysi, þann doða og þá sérhygli sem oft verður fjötur á litlum samfélögum eins og því íslenska. Mig grunar
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.