Morgunblaðið - 21.03.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MARZ 1991
h^ukkÍÍbaninK^^ Fullveldinu fómað?
Heilsuval, Barónsstíg 20, ® 626275 og 11275
CB FORHITARAR
MIÐSTÖÐVARHITARAR
og
NEYSLUVATNSHITARAR
Mest seldu FORHITARAR
landsins
r
LANDSSMIÐJAN HF
Verslun: Sölvholsgötu 13
Sími (91)20680
eftir GunnarHelga
Kristinsson
Síðustu mánuðina hefur nokkuð
verið rætt um hvemig heppilegast
sé að ísland tengist samrunaþróun-
inni í Evrópu. Þessi umræða hefur
að mörgu leyti verið lítt upplýsandi
og óaðgengileg fyrir almenning.
Það er þó ekki vegna þess að hún
hafi fyrst og fremst verið tæknileg
eða á sérfræðilegum grundvelli.
Raunar hefur hún miklu frekar ein-
kennst af tilfinmngasemi og rugl-
ingslegri skírskotun til hugtaka og
hugmynda heldur en yfirvegaðri og
faglegri samræðu.
. Eitt af því sem oft er haldið fram
í umræðum um Evrópumálin er að
þátttaka íslands í samrunaþróun-
inni stefni fullveldi íslands í voða;
íslendingar muni fórna fullveldi
sínu ef þeir gerast aukaaðilar að
Evrópubandalaginu með þátttöku í
evrópska efnahagssvæðinu (sam-
vinnu EFTA og EB), hvað þá ef
þeir gangi beinlínis í bandalagið.
Þessi skoðun á ekki við nein rök
að styðjast. Hvorki aðild eða auka-
aðild að Evrópubandalaginu leiðir
til þess að ríki glati fullveldi sínu.
Þar gilda engin sérstök lögmál um
ísland. ísland glatar ekkert frekar
fullveldi sínu heldur en þau Evrópu-
ríki sem þegar eru aðilar eða auka-
aðilar að Evrópubandalaginu. Eitt
af því sem greinir ísland raunar frá
löndum eins og Grænlandi og Fær-
eyjum er að ísland getur tekið þátt
í Evrópusamvinnunni sem fullvalda
nki, með öllum þeim réttindum og
skyldum sem því fylgja. Það geta
hin löndin ekki.
Hvað er fullveldi?
ísland er fullvalda nki. Um það
ríkir enginn ágreiningur. Fullveldis-
hugtakið er samt hugtak sem ekki
Úr flokki greina
háskólamanna
þar sem reifuð
eru þjóðmál nú
þegar kosningar
rara í hönd.
hefur verið notað af mikilli ná-
kvæmni í íslenskri stjómmálaum-
ræðu. Orðið kemur hvergi fyrir í
stjórnarskrá íslenska lýðveldisins.
Besta leiðin til að átta sig á hvað
það þýðir að ísland sé fullvalda ríki
er e.t.v. að rifja upp með hvaða
hætti ísland varð fullvalda.
ísland varð fullvalda ríki árið
1918 með sambandslagasamningn-
um við Danmörku. Því fylgdi sú
meginbreyting að ísland varð sjálf-
stæður aðili að þjóðarétti, og ekki
lengur hluti Danmerkur. Það fól í
raun í sér að alþjóðasamfélagið við-
urkenndi stjómarfarslegt sjálfstæði
landsins, þ.e. að íslensk stjórnvöld
fæm ekki með stjórn landsins í
umboði eða í skjóli annarra ríkja.
Það breytti engu um fullveldi
landsins að áfram var um að ræða
náið samband við Danmörku á
ýmsum sviðum samkvæmt sam-
bandslagasamningnum. Þannig
vom íslendingar t.a.m. áfram í kon-
ungssambandi við Danmörku;
danskir ríkisboygarar nutu að öllu
sama réttar á íslandi sem íslenskir
ríkisborgarar fæddjr þar, og gagn-
kvæmt; Danir og íslendingar nutu
sama réttar til fískveiða innan land-
helgi hvors ríkis; og að auki fór
Danmörk með utanríkismál íslands
í umboði þess.
Þetta þýðir með öðmm orðum
að ríki geta haft nána samvinnu
um margvísleg málefni án þess að
þau glati þar með fuilveldi sínu.
Hvort slík samvinna er nauðsynleg
eða æskileg verður að meta sérstak-
lega á hveijum tíma, en það er
ekki rétt að rugla saman spurning-
unni um samstarf ríkja og fullveldi
þeirra.
Notkun fullveldisréttarins
Fullvalda ríki geta gert marg-
háttaða samninga við önnur ríki
sem binda hendur þeirra og ákvörð-
unarvald. I alþjóðalögum er ekkert
sem hindrar fullvalda ríki í að gera
samninga við önnur ríki sem tak-
marka hvemig þau beita fullveldi
sínu. Slíkir samningar ráðast af því
hvort ríki telja það hagkvæmt og
æskilegt að hafa samvinnu við önn-
ur ríki.
Innan Evrópubandalagsins — og
væntanlega líka á hinu evrópska
efnahagssvæði EFTA og EB — er
um að ræða umfangsmikið sam-
starf ríkja, sem takmarkar ákvörð-
unarvaid hvers um sig á sumum
sviðum. Þessi takmörkun grund-
vallast á þeirri hugsun að í samein-
ingu geti ríki náð markmiðum sem
ekki sé á færi hvers þeirra um sig.
Ef ríki telja hagsmunum sínum
betur borgið með öðrum hætti geta
þau yfírgefið samstarfið. Fullveldi
aðildarríkjanna að alþjóðalögum
stendur óhaggað hvort sem þau
telja hag sínum betur borgið í sam-
starfí við önnur ríki eða án þess.
íslendingar hafa iðulega gerst
aðilar að samningum sem takmarka
það hvernig stjórnvöld geta farið
með fullveldi ríkisins og yfirráð yfir
eigin landsvæðum. Sem dæmi má
nefna að aðild íslands að Mannrétt-
indasáttmála Evrópu felur í sér að
Mannréttindadómstóll Evrópu er
æðsti dómstóll landsins í vissum
málaflokkum. Aðild íslands að
Sameinuðu þjóðunum og Norður-
Atlantshafssamningnum frá 1949
felur í sér margháttaðar skuldbind-
ingar. Sama má segja um vamar-
samninginn við Bandaríkin, og þá
samninga um fiskveiðiréttindi fýrir
Gunnar Helgi Kristinsson
önnur ríki innan íslenskrar fískveið-
ilögsögu sem íslendingar gerðu í
tengslum við útfærslu fiskveiðilög-
sögunnar og vegna samnýtingar
stofna. Aðstæður hafa ráðið því
hvort samningar af þessu tagi hafa
verið taldir heppilegir eða nauðsyn-
legir, en við þetta hafa íslendingar
að sjálfsögðu ekki glatað fullveldi
sínu. Þvert á móti hefur forsenda
þess að íslendingar hafa getað gerst
aðilar að alþjóðasamstarfi á sams
konar grundvelli og önnur ríki verið
fullveldi íslenska ríkisins.
Fullveldið og
Evrópusaravinnan
Marga hluti þarf að skoða betur
áður en endanleg ákvörðun er tekin
um það með hvaða hætti íslending-
ar tengjast samvinnu Evrópuþjóð-
anna í framtíðinni. Það er ekki
ætlunin í þessari grein að leggja á
það mat hvers konar lausn sé hag-
stæðust hagsmunum íslendinga.
Hér hefur því einungis verið haldið
fram að spumingin sem íslendingar
þurfi að takast á við sé hvort þeir
telji pólitískum, efnahagslegum,
félagslegum og menningarlegum
hagsmunum sínum best borgið utan
samvinnunnar, með aukaaðild að
Evrópubandalaginu, eða með fullri
aðild að því.
Við að svara þeirri spumingu
koma margir þættir til álita, og
sennilega verða svörin með nokkuð
ólíkum hætti, eftir því hver á í hlut.
Fullyrðingar um að fullveldi ís-
lenska ríkisins sé í veði eru hins
vegar á misskilningi byggðar og
ekki til þess fallnar að veita ljósi
skynseminnar inn í Evrópuumræð-
una.
Höfundur er lektor í
stjórnmálafræði við
Félagsvísindadeild Háskóla
íslands.
■ FRAMBOÐSLISTI Verka-
mannaflokks íslands í Reykjavík
við Alþingiskosningarnar hefur ver-
ið ákveðinn: Listann skipa: 1.
Brynjólfur Yngvason, blaðamað-
ur, 2. Páll Þorgríms Jónsson, iðn-
verkamaður, 3. Hreiðar Jónsson,
bifreiðastjóri, 4. Einar Halldórs-
son, blaðamaður, 5. Gunnar
Steinn Þórsson, iðnverkamaður,
6. Friðjón G. Steinarsson, toll-
þjónn, 7. Siguijón Guðmundsson,
lagerstjóri, 8. Guðmundur Niku-
lásson, bifreiðastjóri, 9. Hrönn
Halldórsdóttir, fiskverkakona, 10.
Gunnar Orn Hreiðarsson, verka-
maður, 11. Guðbjörg Snorradótt-
ir, fiskverkakona, 12. Björk S.
Ingólfsdóttir, húsmóðir, 13. Ólaf-
ur Einar Júliusson, verkamaður,
14. Jón Brynjar Jónsson, iðn-
verkamaður, 15. Hulda Sassoon,
húsmóðir, 16. Ósk Kristjánsdóttir,
húsmóðir, 17. Esther María Ragn-
arsdóttir, gangastúlka, _og 18.
Gunnvör Rögnvaldsdóttir, hús-
móðir.