Morgunblaðið - 09.04.1991, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. APRIL 1991
JltoYgtiuMjifeffr
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Ríkisstjórnin og
efnahagslegfur
stöðugleiki
Aflagj ald og
sóknarstýring
Talsmenn ríkisstjórnarflokk-
anna leggja mikla áherzlu á
það í kosningabaráttunni að sann-
færa kjósendur um, að sá efna-
hagslegi stöðugleiki, sem við höf-
um búið við um skeið með lágri
verðbólgu sé stefnu ríkisstjórnar-
innar að þakka. Fremstur í flokki
þeirra, sem bera þetta á borð er
Ólafur Ragnar,. Grímsson, fjár-
málaráðherra, sem hélt því fram
í sjónvarpsþætti sl. sunnudag, að
ríkisstjórnin hefði með efnahags-
stefnu sinni lagt grundvöll að þeim
þjóðarsáttarsamningum, sem
gerðir voru í febrúar sl. Þetta er
að sjálfsögðu alrangt.
Grundvöllur að þeim kjara-
samningum, sem gerðir voru í
febrúar 1990 og leitt hafa til þess,
að verðbólgan er nú á svipuðu
stigi hér og í nálægum löndum,
var lagður af þremur forystu-
mönnum verkalýðshreyfingar og
vinnuveitenda síðla sumars og á
haustmánuðum 1989. Það voru
þeir Einar Oddur Kristjánsson,
formaður Vinnuveitendasam-
bands íslands, Guðmundur J. Guð-
mundsson, formaður Dagsbrúnar,
og Ásmundur Stefánsson, forseti
Alþýðusambands íslands, sem
með persónulegum samtölum
komust að þeirri niðurstöðu, að
tímabært væri að reyna aðrar leið-
ir í kjarasamningum, en tíðkazt
höfðu fram til þess tíma, með
örfáum undantekningum á sl. ára-
tugum. Það traust, sem skapaðist
á milli þessara þriggja manna var
forsendan fyrir því, að þeir náðu
saman um kjarasamninga, sem
hafa haft þau jákvæðu áhrif í
þjóðlífi okkar, sem raun ber vitni
um, Það er ekki við hæfi og raun-
ar afar ósmekklegt, þegar ein-
stakir ráðherrar reyna að láta líta
svo út, sem verk þessara þriggja
manna sé í raun afrek ríkisstjórn-
arinnar.
Þar að auki er ástæða til að
minna á, að það voru þessir þrír
forystumenn verkalýðshreyfíng-
arinnar og vinnuveitenda, sem
gerðu samningana um þessa sátt-
argerð en það eru launþegar, sem
hafa tekið á sig þær fórnir, sem
hafa leitt tii þess, að sá árangur
hefur náðst, sem við blasir. Það
er heldur ekki við hæfi, að ráð-
herrar í ríkisstjórn reyni að
skreyta sig með fórnum almennra
launamanna undanfarin misseri.
Ríkisstjórnin var knúin til
ákveðinna aðgerða í þessu sam-
bandi en mesta hættan, sem steðj-
að hefur að þjóðarsáttinni frá því
að samningar voru undirritaðir,
hefur komið frá þessari stjórn.
Með gegndarlausum lántökum og
stöðugri útþenslu, hefur ríkis-
stjórnin átt mestan þátt í að halda
raunvöxtum háum, sem hefur leitt
til búsifja bæði fyrir launþega og
atvinnufyrirtækin. Það er því fár-
ánlegt, að ráðherrar þessarar
sömu ríkisstjórnar reyni nú að
eigna sér annarra verk.
Þjóðarat-
kvæði og
forsætis-
ráðherra
Yfirlýsing Davíðs Oddssonar,
formanns Sjálfstæðisflokks
ins, á fundi á ísafirði á dögunum,
að bera ætti undir þjóðina alla
með sérstökum hætti aðild íslands
að Evrópubandalaginu, ef tillögur
um slíka aðild lægju fyrir, hefur
vakið þjóðarathygli. Nú er að vísu
ljóst, að engar slíkar tillögur eru
á ferðinni. Hins vegar hafa tals-
menn Framsóknarflokksins haldið
því fram, að svo værf.
Síðustu daga hefur Steingrímur
Hermannsson, forsætisráðherra,
hent þessi ummæli Davíðs Odds-
sonar á lofti og sagt, að slík þjóð-
aratkvæðagreiðsla færi fram á
kjördag eftir tæpar tvær vikur.
Þetta eru auðvitað fáránleg um-
mæli af hálfu forsætisráðherra.
í þessari kosningabaráttu liggja
ekki fyrir nokkrar tillögur um það
hvemig tengslum íslands við Evr-
ópubandalagið verði háttað á
næstu árum. Þar af leiðandi er
ekki um neitt að kjósa í þeim efn-
um. Nú standa yfir viðræður milli
Evrópubandalagsins og EFTA um
hið svonefnda evrópska efnahags-
svæði. Enginn veit á þessari
stundu, hvort niðurstöður þeirra
viðræðna verða jákvæðar eða nei-
kvæðar. Því hefur verið haldið
fram, að í þeim viðræðum væri í
raun rætt um aukaaðild EFTA-
ríkjanna að EB. Fyrir þeirri stað-
hæfingu eru ekki efnisleg rök.
Einstaklingar, flokkar og fjöl-
miðlar geta hins vegar haft skoð-
anir á þessum málum. Þannig
hefur Morgunblaðið ítrekað lýst
þeirri grundvallarafstöðu blaðsins
til samskipta við Evrópuríkin, að
veiðiheimildir erlendra ríkja innan
fiskveiðilögsögu okkar komi ekki
til greina og að eignaraðild útlend-
inga að íslenzkum sjávarútvegs-
fyrirtækjum komi ekki til greina.
Kosningarnar annan Iaugardag
geta hins vegar ekki snúizt um
afstöðu íslands til EB vegna þess,
að engar tillögur liggja fyrir þar
um. En sjálfsagt er, að nota kosn-
ingabaráttuna til þess að upplýsa
kjósendur um þau meginmál, sem
um er að tefla í samskiptum okk-
ar við Evrópuríkin.
eftir Gylfa Þ.
Gíslason
i.
Fyrir páska birtust í Morgun-
blaðinu tvær mjög athyglisverðar
greinar um fiskveiðistefnuna. Hin
fyrri birtist 26. mars: Um kvóta-
mál eftir Pétur Kr. Bjarnason,
fyrrverandi skipstjóra og yfirhafn-
sögumann. Síðari grein birtist 28.
mars og nefndist Leið til sátta um
stjórn fiskveiða? og var eftir Guð-
jón A. Kristjánsson skipstjóra og
Jóhann Ársælsson skipasmið. I
báðum greinunum kemur fram,
að höfundarnir eru andvígir þeirri
aðferð, sem nú er beitt við fisk-
veiðistjórnina á Islandsmiðum,
kvótakerfinu svonefnda. Þeir
mæla með aðferð, sem nýlega var
tekið að nefna sóknarstýringu, og
er í grundvallaratriðum sama
stefnan við stjórn fiskveiða og
kennd var við sóknarmark í fyrstu
ákvæðunum um fiskveiðistjórn frá
1983. Einkenni kvótakerfis, eins
og það er nú framkvæmt sam-
kvæmt lögum sem tóku gildi í
byijun þessa árs, er að leyfðum
heildarafla hverrar fisktegundar
er skipt á skip og útgerðarmönn-
um síðan í sjálfsvald sett, hvenær
og hvemig þeir hagnýta aflaheim-
ildir sínar. I þessu kerfi er ákveð-
ið aflamark á skip grundvallarat-
riði fiskveiðistjórnarinnar. í sókn-
arstýringu felst það hins vegar,
að útgerðarmönnum er frjálst að
sækja sjóinn þegar þeim sýnist og
á þann hátt, sem þeim sýnist, þó
þannig, að veiðar séu bannaðar á
vissum tímum og á vissum svæð-
um. Að öðru leyti geta útgerðar-
menn ráðið því, hvaða leyfða daga
þeir hagnýta til veiða. Stjórnvöld-
um er ætlað að sjá svo um, að
banndagar séu nógu margir og
bannsvæði þannig ákveðin, að
fiskistofnunum sé ekki stefnt í
hættu. Hér er ákveðið sóknarmark
á skip grundvallaratriði fiskveiði-
stjórnarinnar.
Það liggur í augum uppi, að
útgerðarmenn á þeim landsvæð-
um, sem liggja vel við gjöfulum
fiskimiðum, telji hag sínum betur
borgið við sóknarstýringu. Þeir
hafa þá betri skilyrði til þess að
hagnýta góða aðstöðu sína. Og
aflamenn fá einnig betur notið
hæfileika sinna en þegar þeim er
skammtaður hámarksafli á skip.
Útgerðarstaðir á Vestfjörðum
iiggja betur við góðum fiskimiðum
en aðrir staðir á landinu yfirleitt.
Þess vegna er það síður en svo
undrunarefni, að sóknarstýring
hafi átt og eigi sérstöku fylgi að
fagna á Vestfjörðum. Ástæða
þess, að löggjafinn felldi laga-
ákvæðin um sóknarmark úr gildi
og grundvallaði núgildandi físk-
veiðistefnu eingöngu á aflamarks-
sjónarmiðinu, var sú, að hætta er
talin á, að sóknarstýringin verði
þess valdandi, að lagt sé í óeðli-
lega mikinn kostnað við að reyna
að ná sem mestum afla sem fyrst.
Reynsla var talin hafa sýnt, að
það hefði átt sér stað. Auk þess
var talið erfitt að segja til, með
banndögum og bannsvæðum ein-
um saman, hvenær farið sé að
ganga of nærri fiskistofnunum.
Á það var líka bent í þessu sam-
bandi, að sóknarstýring mundi
ekki leiða til fækkunar skipa, eink-
um og sér í lagi vegna þess að
sóknarmarksskipum var ekki
heimilað að sameina veiðiheiixiildir
sínar, með sama hætti og afla-
marksskipum var og er heimilað
að færa kvóta milli skipa.
II.
Það, sem gerði fyrrnefndar tvær
greinar um fiskveiðistefnuna sér-
staklega athyglisverðar, voru ekki
rökin, sem í þeim voru færð fyrir
sóknarstýringu. Auðvitað má færa
ýmis rök bæði með og móti slíkri
aðferð við fiskveiðistjórn, eins og
færa má rök með og móti kvóta-
kerfinu, eins og það er framkvæmt
nú. Fimmtán þingmenn fluttu á
liðnu þingi þingsályktunartillögu,
þar sem mælt var með fískveiði-
stjórn með sóknarstýringu, og
færðu ýmis rök fyrir máli sínu.
Það, sem er nýtt í tveim fyrrnefnd-
um greinum, er, að í þeim báðum
er þriðja stjórntækið nefnt sem
nauðsynlegt, auk banndaga og
bannsvæða, þ.e. aflagjald, sem
greiðast skal af hverju íonduðu
tonni. Málsvarar þingsályktunar-
innar, sem fyrr var nefnd, tóku
hins vegar skýrt fram, að þeir
teldu ekki neins konar gjaldtöku
koma til greina í sambándi við
veiðiheimildir.
Pétur Kr. Bjarnason segir t.d.
í grein sinni:
„Ég hefi áður vakið máls á því
að stjórna veiðunum með afnota-
gjaldi og banndagakerfi. Þar á ég
við, að veiðarnar séu alveg ftjálsar
innan þess ramma, sem stjórnvöld
setja um hámark í samráði við
Hafrannsókn á hveiju ári. En
síðan sé tekið afnotagjald af öllum
veiddum fiski...
Ég tel tvímælalaust sjálfsagt,
að útgerðarmenn greiði samfélag-
inu fyrir afnot af fiskistofnunum.
Þeir hafa sjálfir verðsett kvótann
sín á milli og þar með gefið
vísbendingu um gerðgildið.“
Guðjón A. Kristjánsson og Jó-
hann Ársælsson segja m.a. í grein
sinni:
„Taka skal upp aflagjald tengt
sóknarstýringu með aflagjaldi,
stjórnunaraðferð, sem byggir á
þremur höfuðþáttum:
1. Því að meta áhrif veiðanna
á fiskistofna til verðs og leggja
aflagjald á hvert, landað tonn.
Þannig að verði álagið á fiskistofn-
ana meira en ráðlegt er, hækkar
gjaldið, og þannig myndast efna-
hagslegar forsendur, sem taka
mið af ástandinu í lífríkinu.
2. Banndagakerfí.
3. Svæðabundnum veiðibönn-
um.“
III.
Við, sem höfum mælt með því,
að veiðiheimildir séu varðlagðar
um leið og þær eru veittar, einfald-
lega vegna þess, að þær eru auð-
vitað verðmætar, og höfum því
lagt til, að tekið verði í áföngum
að greiða fyrir veiðileyfi í ein-
hveiju formi, teljum það höfuð-
galla núverandi kerfis fiskveiði-
stjórnunar, að þetta er ekki gert.
Útgerðarmenn fá veiðileyfí án þess
að greiða nokkuð fyrir þau. Af því
leiðir annars vegar, að flotinn helzt
of stór og rekstur fiskveiðanna er
óhagkvæmur. Og hins vegar veld-
ur þetta því, að eigandi fiskimið-
anna, þjóðarheildin, fær engan arð
af eign sinni. Arðurinn fellur í
skaut þeirra, sem áttu fiskiskip á
árunum fyrir 1983, og skipaeig-
enda, sem komið hafa í þeirra stað.
Málsvarar þeirrar fiskveiði-
stjórnar, sem nú gildir, hafa ekki
tekið í mál, að þeir, sem fá veiði-
leyfi, greiði fyrir þau, jafnvel þótt
stungið hafi verið upp á þÍL að
slík nýskipan yrði tekin upp smám
saman og fýllstu varfærni gætt,
eins og sjálfsagt er, þegar um
mikilvægar skipulagsbreytingar er
að ræða. Nú hafa hins vegar þrír
málsvarar sóknarstýringar, sem
allir eru gerkunnugir málefnum
sjávarútvegsins, stungið upp á
því, að útgerðarmenn taki að
greiða fyrir hagnýtingu fiskimið-
anna. í kerfi þeirra er ekki gert
gráð fyrir veiðileyfum og þess
vegna auðvitað ekki stungið upp
á gjaldi fyrir veiðileyfi. Gjaldið á
að vera fólgið í afnotagjaldi af
öllum veiddum fiski, aflagjaldi.
Og markmiðið á að vera að stuðla
að minnkun flotans og auka þjóð-
arframleiðsluna.
IV.
Ég hef verið og er þeirrar skoð-
unar, að aflamarkssjónarmiðið sé
hagkvæmari grundvöllur almennr-
ar fiskveiðistjórnar en sóknar-
markssjónarmiðið. Séu veiðileyfi,
miðúð við aflamark, veitt til langs
tíma, t.d. fimmtán ára, hefur út-
gerðarmaður skilyrði til þess að
hagnýta framleiðslumöguleika
sína á sem hagkvæmastan hátt.
Ef veiðileyfin eru framseljanleg á
fijálsum og heilbrigðum markaði,
verður tilhneiging til þess, að þau
safnist smám saman á hendur
þeirra, sem skilyrði hafa til hag-
kvæmasts rekstrar, þannig að flot-
inn minnkar smám saman og
rekstur hans verður hagkvæmari
fyrir þjóðarbúið í heild. En meðan
eigendur fiskiskipa halda áfram
að fá veiðileyfin án gjalds í upp-
hafí, verður þessi þróun alltof
hæg. Hagkvæmnin næst seint og
illa. Og megingallinn er sá, að eig-
endur fiskiskipa verða smám sam-
an í reynd eins konar eigendur
fiskimiðanna, samtímis því, að
raunverulegi eigandinn, þjóðar-
heildin, fer á mis við arðinn af
auðlindinni, sjávarrentuna.
Kostur sóknarmarks er sá, að
þeir, sem liggja vel við fengsælum
miðum, hafa betri skilyrði en ella
til þess að hagnýta þau, og góðir
sjósóknarar geta notið hæfileika
sinna. Þegar kvótakerfið var tekið
úpp, var veittur kostur á því að
velja milli aflamarks og sóknar-
marks. Um helmingur flotans valdi
sóknarmark. En við síðustu endur-
skoðun laganna um fiskveiðistjórn
ákvað löggjafinn að hverfa frá
sóknarmarkssjónarmiðinu og
byggja fiskveiðistjórnina einvörð-
ungu á aflamarki á skip. Eins og
áður segir, voru rökin þau, að
reynslan hefði sýnt, að sóknar-
mark freistaði til of dýrrar fjár-
festingar í veiðunum og of mikils
rekstrarkostnaðar. Aflamarks-
skipin veiddu með minni tilkostn-
aði. Það var Alþingi, sem tók
ákvörðun um að byggja fiskveiði-
stjórnina einvörðungu á afla-
markssjónarmiðinu.
V.
Álitaefni varðandi fiskveiði-
stjórnina eru fyrst og fremst tvö.
Hið fyrra er þetta: Á að veita
útgerðinni heimild til þess að hag-
nýta fiskistofnana við landið án
þess að hún greiði þjóðarheildinni
nokkuð fyrir það? Eða á útgerðin
að greiða fyrir hagnýtingarréttinn,
annað hvort með því að greiða
veiðigjald fyrir veiðileyfi eða afla-
gjald fyrir landaðan afla?
Síðara álitaefnið er þetta: Á
grundvallarsjónarmiðið varðandi
nauðsynlega takmörkun á sókn í
fis'kistofnana, sem þörf er á að
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. APRIL 1991
29
Gylfi Þ. Gíslason
„Ef veiðileyfin eru
framseljanleg á frjáls-
um og heilbrigðum
markaði, verður til-
hneiging til þess, að þau
safnist smám saman á
hendur þeirra, sem skil-
yrði hafa til hagkvæm-
asts rekstrar, þannig
að flotinn minnkar
smám saman og rekstur
hans verður hagkvæm-
ari fyrir þjóðarbúið í
heild.“
vernda, að byggjast á aflamarki á
skip? Eða á að vernda fiskistofn-
ana með banndagakerfi og svæðis-
bundnum veiðibönnum?
Ég hef verið og er þeirrar skoð-
unar, að hagkvæmasta og réttlát-
asta fiskveiðistjórnin sé fólgin í
því, að úthluta aflamarksveiðileyf-
um til langs tíma, losa jafnframt
um tengslin milli veiðileyfa og
skipa og koma því á smám sam-
an, að greitt sé markaðsverð fyrir
veiðileyfin. Á meginrökin fyrir
þessari skoðun var minnzt að
framan. Þau eru fólgin í því, að
slík skipan er líklegust til þess að
auka sem fyrst hagkvæmni í
rekstri fiskveiðanna. Og með þess-
um hætti hlyti réttur aðili, þjóðar-
heildin, réttmætan arð af fiski-
stofnunum við landið.
Líklegt er, að þessi skipan gerði,
þegar fram í sækti, nokkra lækkun
á gengi krónunnar eðlilega. En
hún þyrfti ekki að hafa í för með
sér hækkun framfærslukostnaðar
vegna stóraukinnar hagkvæmni í
þjóðarbúskapnum. Hitt er ekki
síður mikilvægt, að þá mundi hag-
ur útflutningsiðnaðar, innlends
samkeppnisiðnaðar og ýmissar
þjónustu, sem nú skapar helming
gjaldeyristeknanna, batna og það
bæta afkomu þjóðarbúsins. Þeim
skatti, sem nú er í raun og veru
lagður á þessar greinar með geng-
isskráningunni og veiðileyfum,
sem ekki er greitt fyrir, yrði m.ö.o.
létt af þeim. Sýnt hefur verið fram
á með vönduðum útreikningum,
að sú gengisbreyting, sem um yrði
að ræða, þyrfti ekki að auka fram-
færslukostnað, vegna þeirrar
aukningar hreinna þjóðartekna,
sem henni yrði samfara.
Jafnframt er ástæða til þess að
ítreka hér enn einu sinni, að veiði-
gjald eða aflagjald væri ekki skatt-
ur á útgerðina, eins og oft er látið
í veðri vaka. Það er afgjald fyrir
hagnýtingu auðlindar, sem gefur
af sér arð. Vextir, sem lántakandi
greiðir banka, eru ekki skattur á
lántakandann, heldur afgjald fyrir
hagnýtingu íjármagns, sem getur
skilað arði. Húsaleiga er ekki
skattur, sem húseigandi leggur á
leigjanda, heldur gi'eiðsla fyrir
afnot húsnæðis. Gjald, sem lax-
veiðimaður greiðir eiganda veiðiár,
er ekki skattur eigandans á veiði-
manninn, heldur afgjald fyrir verð-
mætan veiðirétt. Eins er veiðigjald
eða aflagjald ekki skattur á út-
gerð, heldur afgjald fyrir hagnýt-
ingu verðmætrar auðlindar.
VI.
Ef ég væri spurður að því, hvort
ég teldi þjóðarbúinu hagkvæmara,
núverandi kvótakerfi án veiði-
gjalds, eða sóknarstýring samfara
aflagjaldi, þá mundi ég svara að
síðara kerfið væri þjóðarbúinu
hagkvæmara, þrátt fyrir galla,
sem á því yrðu. Þeir eru fyrst og
fremst fólgnir í því, að verndun
fiskistofnanna er ekki jafn vel
tryggð og í aflaniarkskerfi, og að
hætta er á, að sóknarkapp hafi
of rnikinn kostnað í för með sér.
Þá verður og að benda sérstaklega
á, að aflagjaldið yrði ákveðið af
stjórnvöldum, án tilhlutunar mark-
aðsafla. Ein meginröksemd okkar,
sem mælt höfum með veiðigjaldi
í aflamarkskerfi, hefur pinmitt
verið sú, að það veiðigjald gæti
myndast í fijálsum markaðs-
viðskiptum. Ef stjórnvöld ákveða
afiagjaldið, verður eflaust tilhneig-
ing til þess, að það verði ekki
ákveðið nógu hátt. Pétri Kr. Guð-
jónssyni er hlutverk aflagjaldsins
vel ljóst, enda segir hann í grein
sinni: „Gjaldið þyrfti að vera það
hátt í byijun, að það dragi úr
ásókn til að ijölga bátum, en svo
gæti það lækkað aftur, þegar jafn-
vægi nálgast milli sóknar og veiði-
þols.“
En þótt ég telji aflamarkskerfi
í grundvallaratriðum heppilegra
en sóknarstýringu mundi ég samt
taka hið síðara fram yfír núgild-
andi kvótakerfi, ef sóknarstýring-
unni fylgdi afnotagjald og þannig
væri um hnútana búið, að unnt
sé að sameina veiðiheimildir.
Ástæðan er sú, að kjarni vandans,
sem við er að etja varðandi fisk-
veiðistjórnina nú, er fólginn í því,
að ein helzta auðlind Islendinga
er í dag ekki verðlögð. Það er
heimilað að hagnýta hana án þess
að greiðsla komi fyrir. Það veldur
í fyrsta.lagi stöðugri hættu á því,
að hún sé ofnýtt. I öðru lagi veld-
ur það því, að hún er hagnýtt með
alltof miklum kostnaði. I þriðja
lagi er aðalatvinnuvegum þjóðar-
innar mismunað. Sjávarútvegin-
um, sem aflar helmingi gjaldeyris-
teknanna, er ívilnað. Þungur baggi
er hins vegar lagður á útflutning-
siðnað og þjónustú, sem afla hins
helmings gjaldeyristeknanna. Og
síðast en ekki sízt er þjóðin svipt
arði af auðlind, sem Alþingi hefur
ákveðið, að sé sameign hennar.
Höfundur er prófessor.
Utanríkisráðherra Jórdaníu um samskiptin við Bandaríkin:
Þurrkum ekki út fortíð-
ina en erum á réttri leið
Amman. Frá Jóhönnu Kristjónsdótíur b
„ÞESSI fundur er að frumkvæði
James Bakers, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, sem óskaði eftir
að ég kæmi til Genfar á föstu-
dag,“ sagði Taher Masri utanrík-
isráðherra Jórdaníu í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins á
sunnudag. Hér í Amman er litið
á þetta sem mikilsháttar skref til
að bæta stirð samskipti Jórdana
og Bandaríkjamanna undanfarna
mánuði vegna hollustu Jórdana
við Iraka. „Við þurrkum ekki út
fortíðina en við erum á réttri
leið,“ sagði Masri.
„Baker fer í þessa ferð með það
efst á lista að kanna leiðir til að
leysa Palestínuvandamálið. Vitan-
lega gegnir Jórdanía þar stóru hlut-
verki," sagði Masri.
Taher Masri hefur undanfarið
verið mikið á ferðinni. Auk ferða til
landa Norður-Afríku var hann í
fylgd Husseins konungs til Frakk-
lands og Þýskalands í síðustu viku.
„Við höfum hvatt til að alþjóðleg
friðarráðstefna verði haldin. Áð svo
stöddu eru Bandaríkin og ýmis
arabaríki ekki með það efst á sínum
lista. En Baker veit að Jórdanía
hefur sitt til málanna að leggja og
'við gleðjumst yfir því að það er vilji
til að tala saman og til að hlusta á
okkur."
Hvað segir hann um hugmyndir
um að Jórdanía verði afhent Pal-
estínumönnum?
„Við höfnum þeim algjörlega og
punktur. Það eru Israelar sem vilja
þetta og við föllumst ekki á neitt
slíkt. Þetta er ill hugmynd og sjúk-
leg og hefur aðeins stuðning öfga-
hóga í ísrael."
Ég sagði ráðherranum að ég hefði
heyrt í Líbanon að hugmyndin hefði
fengið hljómgrunn þar meðal
Líbana. Masri kinkaði kolli. Sagði
að sér væri það ljóst. Líbanir hefðu
því miður tileinkað sér alls konar
síonískar hugmyndir og þar væri
alltaf skellt skuld á Palestínumenn
fyrir það sem úrskeiðis færi. Jafnvel
nú þegar þriðja kynslóð Palestínu-
manna væri að vaxa upp í Líbanon
nytu þeir engra réttinda og_ væri
ekki skár með þá farið en í ísrael.
Gagnkvæm og djúpstæð tortryggni
og andúð kæmi í veg fyrir að Pa-
lestínumenn væru öruggir þar. Hann
sagðist þó trúaður á að 250 þúsund
Palestínumenn undir vopnum myndu
afvopnast.
í Jordan Times í gær er vitnað í
tamanni Morgunbladsins.
Taher Masri
orð Yasser Arafats,. leiðtoga PLU,
sem hann lét falla á fundi með for-
seta Alsírs, Chadli Bejedid, þar sem
Arafat segir að það komi ekki til
mála. Masri sagðist samt telja að
Palestínumenn í Líbanon gætu ékki
hundsað líbönsk stjórnvöld í þessu
efni.
Aðspurður um efni nýlegrar
skýrslu um að 30% Jórdana lifi und-
ir fátæktarmörkuin sagði Masri að
honum þætti sárt að viðurkenna að
niðurstöðurnar væru líklega réttar.
„Þetta er hörmulegt. Áður var
nokkuð eðlileg launaþróun í Jórdaníu
og meðallaun um 2 þúsund dollarar
á ári. Fátækt þekktist naumast en
nú hefur dæmið verið að snúast við.
Vegna sæmilega tryggs ástands vor-
um við vanhæfir til að fá alþjóðleg
lán til að hleypa nýju blóði í atvinnu-
vegi og því varð stöðnun og aftur-
för. Enn seig svo á ógæfuhliðina
eftir að Flóadeilan braust út og um
150 þúsund Jórdanir hafa komið frá
Kúveit slyppir og snauðir. Stjórnar-
far í Jórdaníu hefur stefnt í átt til
lýðræðis og það er gott og blessað
en fólk með tóman maga lifir ekki
á lýðræði. Menn hafa tekið á sig
byrðar í von um bata í efnahagslíf-
inu en hversu lengi heldur það út
ef ekki kemur til alþjóðleg fyrir-
greiðsla?“
Ég spurði hvað honum fyndist um
samþykkt Oryggisráðsins um að ír-
akar eyðileggðu efnavopnabirgðir
sínar sem eitt skityrða fyrir vopna-
hléi.
„í grundvallaratriðum erum við
hlynntir því,“ sagði Masri. „En það
þjónar takniörkuðum tilgangi þegar
öllum er ljóst að ísraelar ráða yfir
kjarnorkuvopnum og Sýrlendingar
eiga einnig eiturvopn. Þess hefur
ekki verið krafist að nefnd ríki eyði
sínum gjöreyðingarvopnum. Þar af
leiðir þversögn sem gerir að verkum
að krafan á hendur Irökum er bara ;
sett fram af því að þeir töpuðu stríði.
Það er ekki sama Jón og séra Jón.“
Ég spurði Masri um vaxandi áhrif
bókstafstrúarmanna í Jórdaníu.
Hann sagði að Jórdanir væru þar
ekki einir á báti. „Við viijum vera
hófsamir og forðast öfgar í því sem
öðru. En við vitum að sjónarmiðum
bókstafstrúarmanna hefur vaxið ás-
megin og það tengist alltaf efna-
hagslegu og félagslegu ástandi. Það
er hættulegt þegar trúin snýst upp
í andhverfu sína. Þegar efnalegt
öiyggi minnkar snýr fólk sér til
yfirnáttúrulegrar forsjár eins og það
búist við brauði þaðan. Það verður
trúarleg bylting en hún er ekki í átt
til lýðræðis og efnahagslegra um- «
bóta. Til að koma í veg fyrir slíka :
byltingu verður að bæta lífskjörin
en við þurfum hjálp til þess og það
nú.“
Taher Masri sagðist búast við að
jórdanska þingið sæti út sitt
kjörtímabil enda væri að svo mörgu
að hyggja að ótímabærar kosningar
hefðu ekkert gott í för jneð sér.
Hvernig sér hann nánustu framtíð
í þessum heimshluta og á hvaða
meginreglum skyldi hún reist?
„Það er erfitt að spá. Mér gest
ekki að innantómum orðum og vil
vera gætinn. Ef írak hefði splundr-
ast, ef ný stjórn studd af Bandaríkja-
mönnum tæki þar við - væri engum
til góðs. Fyrst og síðast verður að
leysa Palestínumálið, draga úr mis-
skiptingu auðs milli arabaríkja. Jafn-
vægi í því sem annar stöðugleiki er
forsenda þess að arabaríkin vinni
saman. ísrael verður að skilja að
arabar eru ekki með það á stefnu-
skrá sinni að eyða því, ofsóknaræði
þess gagnvart okkur verður að linna.
Viðjgetum lifað í friði en það er eins
og Israelar vilji ekki skilja það. Þó
hafa arabaríki sýnt meiri skilning í
garð ísraels en þeir gagnvart okkur.
Bandaríkjamenn eru þeir einu sem
geta koinið vitinu fyrir ísraela. Ég
vona að ferð Bakers nú á næstu
dögum verði í þá átt,“ sagði Masri
að lokum.
Þj óðhagsstofnun:
Brýnt að grípa í taumana og
taka slakann af hagstjórninni
HJÖÐNUN verðbólgunnar niður á svipað stig og í helstu viðskipta-
löndum telur Þjóðhagsstofnun markverðustu tíðindin af þróun efna-
hagsmála á síðasta ári. Stofnunin hefur gengið frá skýrslu um
þjóðarbúskapinn á síðasta ári og horfur á þessu. Stofnunin varar
við þenslu, telur að á undanförnum vikum hafi komið fram merki
um nokkurn slaka i hagstjórn og brýnt að grípa í taumana.
Þjóðhagsstofnun telur að botn
hagsveiflunnar hafi verið á síðasta
ári, þegar landsframleiðslan var
óbreytt frá árinu á undan, en sam-
dráttur var árunum 1988 og 1989.
Horfur eru á að landsframleiðslan
aukist um 1 % á þessu ári og þjóðar-
tekjur um rúmlega 2%. Þessi já-
kvæða breyting byggist bæði á
hagstæðum viðskiptakjörum og
aukinni neyslu og fjárfestingu. Til
lengri tíma litið er talið að hag-
vöxtur verði að jafnaði um 1,5 til
2% á ári á næstu árum, en það
er mun minni hagvöxtur er gert
er ráð fyrir í iðnríkjunum. Nýtt
álver myndi breyta þessum spám
verulega.
Hallinn á viðskiptum við útlönd
í fyrra nam 9,2 milljörðum króna,
sem er 2,7% af landsframleiðslu.
Hallinn stafar af óhagstæðum
vaxtajöfnuði. Vaxtagreiðslur af
erlendum Iánum námu 14,6 millj-
örðum kr. Vöruskiptajöfnuður varð
hagstæður um 5 milljarða. Því er
spáð að viðskiptahallinn minnki
nokkuð í ár, verði um 2,4% af
landsframleiðslu.
Þjóðhagsstofnun telur að hjöðn-
un verðbólgunnar niður á svipað
stig og í helstu viðskiptalöndum
markverðustu tíðindin af þróun
efnahagsmála í fyrra. Segir hún
að svo virðist sem árið 1990 ætli
að marka tímamót í viðureigninni
við verðbólgu. Vísitala framfærslu-
kostnaðar hækkaði um 7,3% á ár-
inu. Síðastliðna tólf mánuði hefur
vísitalan hækkað um 5,3%. Spáð
er 6-7% verðbólgu frá upphafi til
loka þessa árs og er þá miðað við
að fylgt verði aðhaldssamri efna-
hagsstefnu og raunsætt mat á
stöðu efnahagsmála liggi til grund-
vallar nýjum kjarasamningum í
haust.
Talið er að ráðstöfunartekjur í
heild hafi aukist um 11% í fyrra,
sem svarar til 10% aukningar
reiknað á mann. í þessu felst að
kaupmáttur hafi rýrnað um 4% frá
árinu á undan. Kaupmáttur innan
ársins stóð hins vegar nokkurn
veginn i stað eins og stefnt var
að. Reiknað er með að laun hækki
um 8% á yfirstandandi ári og kaup-
máttur aukist um 2%. Þetta er
nokkru meiri launahækkun en í
helstu viðskiptalöndum. Spáð er
6% hækkun launa í iðnríkjunum.
Samkeppnisstaða íslenskra at-
vinnuvega versnar þvi á árinu,
miðað við að nafngengi krónunnar
verði haldið óbreyttu.
í skýrslu Þjóðhagsstofnunar
segir að þegar skilyrði þjóðarbús-
ins batni fylgi ávallt hætta á
þenslu. Til þess að sporna við því
sé mikilvægt að aðhalds sé gætt
í hagstjórn. „Á undanförnum vik-
um hafa komið fram merki um
nokkurn slaka í hagstjórn. Þessi
slaki birtist meðal annars í vax-
andi yfirdrætti ríkisstjóðs hjá
Seðlabanka íslands, rýrnum gjald-
eyrisstöðunnar og miklum láns-
fjáráformum opinberra aðila á
þessu ári. Þá virðist gæta aukinnar
spennu á vinnumarkaði. Brýnt er
að grípa í taumana og draga inn
þennan slaka sem fýrst og tryggja
áfram viðunandi jafnvægi í þjóðar-
búskapnum," segir Þjóðhagsstofn-
un.