Morgunblaðið - 15.10.1991, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1991

ÞJÓÐMÁL
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Fara þúsundir
starfa í súginn?
3-3,5% samdráttur þjóðartekna 1992
EFTIR uppsveiflu í íslenzkum þjóðarbúskap, sem náði hámarki
árið 1987, höfum við sífellt sigið neðar og neðar í efnahagslægð-
ina. I bakslagi, sem hófst 1988 og stóð til ársins 1991, hafa þjóðar-
tekjur á mann lækkað að raungildi um 7%. Spár, sem frumvarp
til fjárlaga 1992 er byggt á, gera ráð fyir því að þjóðartekjur á
mann verði 10,5% lægri á komandi ári en 1987.
Vinnuveitendasamband Islands telur efnahagshorfur fyrir kom-
andi ár enn dekkri en Þjóðhagsstofnun. Það gerir ráð fyrir að
útflutningstekjur dragizt saman um tíu milljarða króna á næsta
ári í stað sjö milljarða, sem þjóðhagsspá gerði ráð fyrir. Trúlegt
er að tekjutap vegna aflasamdráttar 1992 verði einhvers staðar
á þessu bili, sjö til tíu milljarðar króna. VSÍ telur umtalsverða
hættu á alvarlegum atvinnubresti í næstu framtíð, vegna erfið-
leika í atvinnulífi landsmanna, jafnvel að allt að 5.000 störf fari
í súginn á næstu misserum.
Þessi tafla er fengin úr greinargerð með fjárlagafrumvarpi fyrir
árið 1992. Hún sýnir, hvern veg við höfum dregizt aftur úr öðrum
OECD-þjóðum í hagvexti allar götur síðan 1988. Fyrirséður aflasam-
dráttur dregur enn úr hagvexti hér á landi. Nýtt álver á Keilis-
nesi myndi á hinn bóginn styrkja stöðu okkár í þessum efnum.
Við ríkjandi efnahagsaðstæður er mikilvægt að draga úr ríkis-
útgjöldum og varðveita stöðugleika í launum og verðlagi.
I - Svartar þjóðhagsspár
Þjóðhagsspá, sem lögð var til
grundvallar við fjárlagagerð fyrir
árið í ár, gerði ráð fyrir því að
samdráttarskeiði næstu þriggja
ára þar á undan væri að ljúka og
að hagvöxtur gæti glæðst á ný.
Þetta gengur ekki eftir, því mið-
ur. Þvert á móti hafa efnahags-
horfur færzt til verri vegar, m.a.
vegna fyrirséðs samdráttar í
fiskafla, en líkur standa til að
aflaverðmæti 1991 verði a.m.k.
20% minna en árið 1987.
Talsmenn VSÍ telja þjóðhags-
horfur enn verri en þær spár, sem
frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1992 eru byggðar á. Þeir telja að
útflutningstekjur dragizt saman
um rúma tíu milljarða á næsta
ári, sem fyrr segir, með tilheyr-
andi áhrifum á rekstrarstöðu sjáv-
arútvegsfyrirtækja og atvinnu- og
tekjuhorfur fólks í veiðum og
vinnslu. Þeir spá þriggja milljarða
minni útflutningi áls og kísilgúrs
á næsta ári.
Líkur standa og til þess að þjóð-
artekjur muni dragast meira sam-
an en landsframleiðslan á næsta
ári, eða um 3% -3,5%, vegna
versnandi viðskiptakjara, að því
er fram kemur í greinargerð fjár-
lagafrumvarps. Lakari viðskipta-
kjör koma einkum fram í hækkun
á innflutningsverði. Hins vegar
er ekki reiknað með lægra afurða-
verði erlendis [útflutningsverði] í
fjárlagagrunninum, en í þeim efn-
um er heldur ekki á vísan að róa.
II - Spáð er auknu
atvinnuleysi
Samdráttarskeiðið, sem gengið
hefur yfir íslenzkt efnahagslíf,
hefur m.a. komið fram í auknu
atvinnuleysi, vegna erfiðleika í
ýmsúm atvinnugreinum og
minnkandi umsvifa í þjóðarbú-
skapnum. Meðalfjöldi atvinnu-
lausra var um ogyfir 2.000 manns
í hverjum mánuði árin 1989 og
1990 en milli 700 og 800 manns
árin þar á undan.
Atvinnuleysi hefur á hinn bóg-
inn minnkað nokkuð á líðandi ári,
m.a. vegna aukinnar þenslu og
skuldsetningar. Fjárlagaspár gera
hins vegar ráð fyrir að það muni
aukast á ný á næsta ári, fyrst og
fremst í sjávarútvegi vegna
minnkandi afla, en jafnframt í
verzlunar- og þjónustugreinum
vegna minnkandi kaupmáttar og
minnkandi umsvifa í atvinnulífinu
almennt. Aukinn sparnaður í opin-
berum rekstri hefur og áhrif til
þessarar áttar. Eini ljósi punktur-
inn, sem við blasir á þessum vett-
vangi á næstu misserum, er vonin
um byggingu nýs álvers á Keilis-
nesi, þar sem orku fallvatna yrði
breytt í störf, verðmæti og betri
lífskjör, með tilheyrandi marg-
feldisáhrifum, þ.e. aukningu
starfa í þjónustugreinum, og nýj-
um virkjunarframkvæmdum.
í þjóðhagsáætlun er spáð að
atvinnuleysi, sem mældist 1,7%
af fólki á vinnualdri 1991, fari í
rúmlega 2% 1992. Sem fyrr segir
eru spár VSÍ enn dekkri. Þar eru
því gerðir skórnir að erfið staða
útflutnings- og samkeppnisgreina
geti leitt til þess að allt að 5.000
störf kunni að glatast á næstu
misserum. Það væri dapurleg nið-
urstaða, ef sú spáin gengi eftir.
III - Upp úr efnahagslæðginni
Það fer ekkert á milli mála að
það ræðst í ríkisbúskapnum og í
samningum á vinnumarkaði
næstu mánuði og misseri, hvort
við dýpkum efnahagslægðina,
sem við er að kljást, eða siglum
upp úr henni áður en langt um
líður. Við ráðum að vísu litlu um
utanaðkomandi áhrif, sem þungt
vega, svo sem framvinduna í lífrí-
ki sjávar, eða efnahagsáhrif frá
umheiminum, en þar er erfitt að
ráða í framtíðina. Við höfum hins
vegar veruleg áhrif á eigin fram-
tíð með ákvörðunum og vinnulagi
í efnahagsmálum, sem fyrr segir,
ekki sízt í ríkisfjármálum og
samningagerð á vinnumarkaði,
bæði aimennum og opinberum.
Nýleg skoðanakönnum Gallups
fyrir VSÍ leiðir í ljós að 70% þeirra
sem afstöðu tóku eru fylgjandi
þjóðarsáttarsamningum á svipuð-
um nótum og gerðir vóru síðast
þegar samið var. Þeir samningar
réðu máski úrslitum um það, að
hér tókst að hemja verðbólgu og
skapa nokkurn stöðugleika í efna-
hagslífi.
Við ríkjandi aðstæður er mikil-
vægt að draga úr opinberum út-
gjöldum og varðveita stöðugleika
í launum og verðlagi. Það er for-
senda þess að hægt sé að byggja
upp rekstaröryggi atvinnuveg-
anna og atvinnuöryggi fólks til
frambúðar. Það er forsenda þess
að hægt sé að auka hagvöxt og
verðmætasköpun í landinu, í nán-
ustu framtíð, stækka skiptahlut-
inn á þjóðarskútunni, og treysta
kostnaðarlega undirstöðu varan-
legrar velferðar í landinu. Velferð
byggð á erlendri skuldasöfnun,
sem er komin að hættumörkum,
endar í sjálfheldu.
Verðmætasköpunin í þjóðarbú-
skapnum og viðskiptakjörin við
umheiminn sníða okkur lífskjara-
ramma, sem við verðum að búa
við, hér eftir sem hingað til. Það
er ekki sízt á þeim vettvangi sem
örlög íslenzkrar velferðar ráðast.
Er strandferðaþjónusta lúxus?
eftirÞórhall Ottesen
í framhaldi af þeirri umræðu sem
nú er í gangi um Skipaútgérð ríkis-
ins langar mig til að drepa aðeins á
fáein atriði.
Er þá fyrst að nefna dagskipun-
arbréf Halldórs Blöndals, samgöngu-
ráðherra til Skipaútgerðar ríkisins
dagsett 24. september 1991. Sam-
kvæmt því skal í fyrsta lagi segja
upp samningnum við Samskip hf.
um sjóflutninga til Færeyja. Þetta
er afar athyglisvert, ekki síst í Ijósi
þess að það hefur komið skýrt fram
í viðtölum við forstjóra Skipaútgerð-
ar ríkisins að þessi samningur skilar
um 1 milljón króna í hagnað á hverj-
um mánuði. Það er ekki að undra
Blöndunartækin frá damixa
tryggja rétt vatnsmagn og
hitastig með einu handtaki.
Veijið aðeins það besta
- veljið damixa blöndunartæki
fyrir eldhúsið og baðherbergið.
damixa
///
Fæstíhelstu
byggingarvöruverslunum
umlandallt.
að samgönguráðherra telji það for-
gangsverkefni númer eitt að loka
þessari tekjulind.
Næsta vers hljóðar upp á að selja
skuli eitt af skipum útgerðarinnar á
Söluskrá hið bráðasta. Bágt á ég
með að trúa því að samgönguráð-
herra haldi í alvöru að besta ráðið
til að halda uppi þjónustunni við
landsbyggðina sé að fækka skipun-
um sem notuð eru til að þjónusta
afskekkt byggðarlög.
Varðandi flóabátana sem rætt er
um í dagskipunarbréfinu þá er það
nú svo einkennilegt að þegar ákveðn-
ar hafa verið smíðar eða kaup á
þeim bátum hefur aldrei verið hugsað
fyrir þeim möguleika að þær fleytur
hafi getu eða búnað til að flytja vör-
ur í gámum, sem er jú reyndar nú-
tíma sjóflutningamáti. Enda hefur
það sýnt sig að þessir bátar hafa
komið vægast sagt að harla litlum
notum við gámaflutninga úti á lands-
byggðinni þar sem skortur á dekk-
plássi fyrir vörugáma og búnaði til
hífinga á þyngri hlutum virðist vera
sameiginlegt einkenni flóabátanna.
(Hér skal ekki minnst einu orði á
há flutningsgjöld í þessu sambandi.)
„Þegar samgönguráð-
herra og aðrir ráða-
menn ræða um þessi fló-
abátamál er engu líkara
en þeim hafi láðst að
kynna sér þau fyrst.”
Þar að auki hefur mönnum láðst að
taka með í reikninginn að flóabátar
af þessu tagi þurfa hafnaraðstöðu
sem ekki hefur verið fyrir hendi og
myndi kosta hundruð milljóna að
koma upp ef vel ætti að vera. Ef
meiningin er að breyta sjóflutningum
kringum landið í einhvers konar flóa-
bátaútgerð er víst að fjárframlög rík-
issjóðs til hafnaraðstöðu yrðu síst
lægri en árlegt framlag á fjárlögum
til Skipaútgerðar ríkisins.
Þegar samgönguráðherra og aðrir
ráðamenn ræða um þessi flóabáta-
mál er engu líkara en þeim hafi láðst
að kynna sér þau fyrst. Það verður
engu bjargað með því að kaupa og
styrkja fleiri flóabáta.
Hér er við hæfí að upplýsa sam-
gönguráðherra um örfá atriði úr sögu
Þórhallur Ottesen
strandferðaþjónustu við íslendinga.
vÁrið 1913 heimilaði Alþingi lands-
sjóði að kaupa hlut í Hf. Eimskipafé-
lagi íslands gegn því að félagið tæki
að sér að halda uppi strandferðum.
Nýr rekstr-
araðili Bardó
RAGNHEIÐUR Guðjohnsen
hefur fært sig um set og tekið
við rekstri hárgreiðslustofu
Bardó, Ármúla 17.
Hárgreiðslustofan býður upp á
almenna hársnyrtingu en lögð er
áhersla á það sem nýjast er hveiju
sinni. Umfram allt að veita góða
þjónustu og mæta óskum við-
skiptavina með úrvali af hársnyrti-
vörum. Stofan er opin alla virka
daga frá kl. 8.30-18.00 og laugar-
daga frá kl. 8.^0-16.00.
Starfsmenn hárgreiðslustofunnar Bardó, f.v. Ragnheiður Guðjohn-
sen, Guðrún Björk Þrastardóttir og Jónína Ingvarsdóttir.
4UJÍ
Er félagið missti Goðafoss treysti það
sér ekki til að halda strandferðunum
áfram og keypti þá landssjóður þrjú
skip og fól Hf. Eimskipafélagi Is-
lands að gera þau út.
í september 1929 var síðan
strandferðasamningnum við Hf.
Eimskipafélag Íslands sagt upp og
tók landssjóður sjálfur við rekstri
sinna skipa. Meðal ástæðna fyrir
uppsögn samningsins var mikill halli
á rekstri Esju (I.). Herra samgöngu-
ráðherra, þá var Skipaútgerð ríkjsins
stofnuð í árslok 1929 í þeim tilgangi
að tiyggja landsmönnum (öllum)
eðlilegar samgöngur á sjó burtséð
frá stærð byggðarlaga og möguleg-
um atkvæðafjölda á stöðunum.
Það þykir skjóta skökku við að
landsbyggðarþingmaðurinn og sam-
gönguráðherrann Halldór Blöndal
skuli nú að nýafstöðnu 60 ára af-
mæli Skipaútgerðar ríkisins færa
landsbyggðarfólki þau ótíðindi að
þjónusta við það verði skorin niður
og jafnvel einkafyrirtækjum gefinn
kostur á að fleyta ijómann af sjó-
flutningum og þurrka út af kortinu
þá staði sein ekki borgi sig fjárhags-
lega að þjónusta. Ég skelfist þá til-
hugsun ef heilbrigðisráðherrann tæki
upp sömu aðferðir og samgönguráð-
herrann við að skilja sauðina frá
höfrunum og kallar hann nú ekki
allt ömmu sína. Það má ætla að það
sé í reynd þjóðhagslega hagkvæmt
að halda landinu öllu í byggð enda
þótt einhveijir staðir skili ekki nein-
um stórgróða til þjónustufyrirtækj-
anna. Ibúar þeirra staða hafa a.m.k.
ekki verið neinir eftirbátar Reykvík-
inga í skattgreiðslum til samneysl-
unnar (í Reykjavík).
Ég vil að lokum leggja að sam-
gönguráðherrandum að kynna sér
stöðu samgöngumála á sjó af eigin
raun svo ekki sé hætta á að misvitr-
ir menn notfæri sér sakleysi hans til
að koma öllum samgöngumálum
þjóðarinnar á eina hendi eins og virð-
ist unnið að Ijóst og leynt í lofti, á
láði og legi. Það yrði aldrei hag-
kvæmt fyrir þjóðina þrátt fyrir fag-
urgala ákveðinna aðila þar um.
Höfundur er stýrimaður lijá
Skipaútgerð ríkisins.