Morgunblaðið - 19.10.1991, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. OKTOBER 1991
15
Um svefnmerki kirkju o g þjóðar
eftir Þorbjörn Hlyn
Arnason
Þessi orð eru skrifuð í tilefni af
pistli Gunnars Hersveins í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins, 13.
þessa mánaðar.
Gunnar Hersveinn fjallar um
vöku og svefn í pistli sínum og seg-
ir: „Ég er sofandi. Kann einhver ráð
til að vekja mig. Kirkjan er orðin
gömul og svifasein í snúningum.”
Mér þótti þetta vekjandi grein, þrátt
fyrir allt svefntalið. Dálítil áminn-
ing, sett fram til umhugsunar í
góðum spámannsstíl, þar sem upp
er teiknuð ýkt mynd af einhveiju
ástandi til þess að hrinda af stað
umhugsun.
Gunnar Hersveinn ber fram fjöl-
margar spurningar í grein sinni og
fer vítt yfir. Spurningunum verður
nú ekki svarað til fullnustu í orðum
mínum, enda þyrfti langt mál til,
og gætu tíu guðfræðingar sjálfsagt
skrifað svargreinar án þess að högg
sæi á vatni. Nokkur atriði sem koma
fyrir í ágætri grein Gunnars langar
mig þó til að ijalla um.
Þjóðkirkja og siður
Gunnar talar um ríkistrú, sem
hann telur sljóvgandi, til þess fallna
að svæfa kennimenn og leikmenn.
Hann talar um doða og óbærilega
hnignun. Hann kýs að birta þá
mynd af íslensku kirkjunni, og um
leið af íslensku þjóðinni, að hún
hugsi ekki, sé hirðulaus um andleg
málefni, þekki tæplega mun á réttu
og röngu.
Hvað sem þessu líður þá er rétt
að taka fram, að á Islandi er ekki
ríkistrú, vegna þess að sjálft hug-
takið, rfkistrú, felur í sér, að þar
sem ríkistrú er við lýði er öllum
þegnum skylt að gegna boðun og
sið tiltekinnar trúar eða lífsskoðun-
ar. Dæmi um ríkistrú í sögunni er
Israel hið forna; þá einnig Sovétrík-
in sem liðu nú undir lok fyrir
skömmu; ennfremur má nefna
nokkur ríki múhameðstrúarmanna.
Gunnar er vitaskuld að gagnrýna
samband ríkis og kirkju sem er
sýnilegt í því þjóðkirkjufyrirkomu-
lagi sem er við lýði hér á landi.
Gætum að því í umræðunni að við
búum ekki við ríkiskirkju (enda
væri þá ékki trúfrelsi á íslandi),
heldur þjóðkirkju sem er mynduð
af mörg hundruð söfnuðum. Fyrir-
komulag þjóðkirkjunnar, rekstur og
skipulag ér bundið tilteknum sátt-
málum ríkis og kirkju, og ekki er
pláss til að útlista þau efni hér.
Hvað varðar svefn og vöku þá
er óhætt að segja, að það er hlut-
skipti þjóðkirkju að margir þegnar
hennar eru ekki sýnilegir í daglegu
starfi, og víst er, að þótt breytt
yrði því fyrirkomulagi sem nú ríkir,
þá yrðu hinir ósýnilegu ekkert virk-
ari í þátttöku.
Mér sýnist að skipta megi þjóð-
kirkjuþjóðinni uppí þijá hópa hvað
varðar afstöðu til kirkjunnar og
virkni.
Fyrstan sjáum við lítinn kjarna
fólks í söfnuðunum, sem tekur þátt
í helgihaldinu, þiggur fræðslu og
starfar að tilteknum viðfangsefnum
í lífi safnaðarins.
Þá kemur all stærri hópur sem
er áhugasamur í mörgu hvað varð-
ar kirkju, trú og lífsskoðanir, en
er gjarnan tvístígandi þrátt fyrir
góðan vilja; fólk sem ekki vill telja
sig kirkjufólk en hefur samt vænt-
ingar til kirkjunnar, gerir kröfur til
hennar og leggur henni ýmislegt
gott til; vill ekki án hennar vera,
en vill samt ekki vera í kirkjunni.
Loks er það stærsti hópurinn og sá
sem vekur mestan ugg. Það er fólk-
ið sem einhverra hluta vegna leiðir
kirkjuna hjá sér sem lætur eins og
hún sé ekki til, nema þá sem stofn-
un er annast nauðsynlega starfsemi
á borð við skírnir, hjónavígslur,
fermingar ogútfarir. í augum þessa
fólks hefur kirkjan engu kirkjulegu
hlutverki að gegna. Predikun henn-
ar, útdeiling sakramenta, upp-
fræðsla og áminning fer fyrir ofan
garð og neðan. Kirkjan er þessum
hópi augljóslega alls ekkert samfé-
lag, þar sem fólk getur komið sam-
an og látið sér líða vel.
En þessi dilkadráttur er vafasam-
ur og sjálfsagt verð ég skammaður
fyrir hann. Við skulum því ekki
taka hann of bókstaflega og ég trúi
að flestir eigi einhvern hlut í þeirri
afstöðu sem þessar þijár tegundir
hópa birta — og þá erum við prest-
amir ekki undanskildir.
En hvað um þjóðkirkjuna og þá
sem í henni búa og eru ekki virkir?
Er kirkjan þeim einskis virði?
Víst má færa fyrir því sterk rök
að kirkjan geti haft áhrif á þá sem
sækja þjónustu hennar við ofan-
nefnd tímamót í lífínu, þó það sé
gert með svipuðu hugarfari og
maður sækir ökuskírteini til bæjar-
fógetans, þar sem maður er bara
að ná í eitthvað sem ómögulegt er
að vera án. Því að kirkjan er aldrei
innantóm. Það er aldrei „bara” ver-
ið að ferma, skíra og jarða. í athöfn-
um sínum og sakramentum er kirkj-
an að segja eitthvað sem skiptir
máli fyrir grundvallarafstöðu
mannsins. Þannig getur þjóðkirkja
haft áhrif umfram það sem trúfélag
sem er bundið við lítinn, kyrfilega
afmarkaðan hóp, gæti haft, ef kirkj-
an gætir þess að þjónusta hennar
verði ekki að innantómri afgreiðslu.
I grein sinni hvetur Gunnar Her-
sveinn þjóðina alla til að halda vöku
sinni, hann kallar eftir skýrari rétt-
lætiskennd og vill fá fram lifandi
kjama og kraft kristninnar. Þetta
ákall er einungis mögulegt, og það
veit Gunnar sjálfsagt sjálfur, vegna
þess, að þjóðin býr að því sem
mætti nefna gamalkristin gildi sem
fundið hafa sína leið í þjóðkirkju-
samfélagi. Með því er átt við, að
íslensku þjóðinni eru runnin í merg
og blóð ákveðin viðhorf, eins konar
siðagrunnur, sem telja má afurð
kristins siðar í þúsund ár, jafnvel
þótt merkimiðarnir séu löngu horfn-
ir.
Á þeim grunni getum við vakað,
ef hann rennur burt þá sofnum við.
Að eiga heima í kirkju
Gunnar Hersveinn spyr í grein
sinni. „Hvemig á að bregðast við
orðum Jesú: Fylg þú mér?”
Þetta em orð sögð við verðandi;
lærisvein. Orð sem hveijum kristn-
um manni er nauðsynlegt að hug-
leiða, láta ganga fast inní sálina,
rannsaka hjartað, mynda hina
kristnu samvisku. Hvernig á að
bregðast við? Hvað gerði læri-
sveinninn. Hann hlýddi af því hann
treysti þessum orðum. Og að fylgja
er það sama og að trúa og að treysta
og í eftirfylgd sinni eignaðist læri-
sveinninn kjark til að tala, kenna
og líkna þrátt fýrir aðsteðjandi lífs-.
hættu.
Það er rétt sem Gunnar bendir
á, að kirkjan hefur oft þrifist vel
andspænis ógn og ofsóknum. Þá
hefur henni tekist að vera raunveru-
legt salt jarðar. En allt virðist út-
þynnt í samtímanum. Enginn aug-
íjós lífsháski blasir við. Hvernig
geta kristnir menn lagt sig í sölurn-
ar á íslandi svo bragð sé að og ein-
hver taki eftir?
Ef að er gáð, þá kennir kirkjan,
að hver sá sem ekki þekkir uppris-
inn Drottin Jesú Krist sé í hættu,
í alvarlegri klípu, í sálarháska.
Þetta kennir kirkjan á hverjum
sunnudegi. Þetta er fermingarböm-
unum kennt í fullri alvöm. Og ef
einhver setur þau á gadd neysluæð-
isins og umbreytir fermingarhátíð
í innantóman hlutaglaum, þá er það
ekki gert með blessun kirkjunnar;
ef dmngi og deyfð sinnuleysis situr
þungt á þjóðarsálinni og gerir okk-
ur sljó og afskiptalaus, þá varir það
ástand ekki með velþóknun kirkj-
unnar.
Og nú er komið að því að greina
hugtök.
Hvað er kirkja?
í vitund margra er kirkja einvörð-
ungu prestar og það sem þeim teng-
ist beinlínis. Kannski er kirkjan því
„gömul og svifasein”, eins og Gunn-
ar kemst að orði, að kirkjuvitundin
er svo veik og skökk meðal þeirra
sem sjálfir mynda kirkjuna, að þeir
halda sig utan þess sem þeir þó
tilheyra. Af hveiju gerir kirkjan
ekki eitthvað í þessu, af hverju seg-
ir kirkjan ekki eitthvað um þetta?
Þannig heyri ég oft talað, og get
þá spurt á móti: hvað gerir þú sem
ert hluti af kirkjunni; hvað segir
þú, hvemig svarar kristin samviska
þín þeim aðstæðum sem þú ert að
velta fyrir þér?
Margir þeir sem mæta svona
svari fara undan í flæmingi vegna
þess að þeir eiga ekki heima í kirkj-
Þorbjörn Hlynur Arnason
„Starf kirkjunnar hefur
reyndar eflst á síðustu
árum og misserum og
tekið í ríkari mæli mið
af daglegu hlutskipti
fólks. Þeir sem vilja
nálgast kirkjur sínar
sjá að þar eru ekki tóm
og starfslaus hús.”
unni. Hér er á ferðinni áhyggju-
efni, alvarleg mótsögn í þjóðkirkju-
lífínu. Partur af vakningu okkar
hlýtur að verða endurnýjuð kirkju-
vitund sem leysir upp þessa mót-
sögn.
En þrátt fyrir allt sjáum við
mörg teikn um að spurningarnar
eru að breytast úr því að vera ein-
tómar spurningar, án skuldbind-
inga, yfir í áhuga á að eiga hlut-
deild í viðfangsefnum kirkjunnar —
helgihaldi hennar, fræðslustarfi og
umönnun. Starf kirkjunnar hefur
reyndar eflst á síðustu amm og
misserum og tekið í ríkari mæli
mið af daglegu hlutskipti fólks.
Þeir sem vilja nálgast kirkjur sínar
sjá að þar eru ekki tóm og starfs-
laus hús. Hafi kirkjan einhvern tíma
verðskuldað þá einkunn að hún
væri upphafin og fjarlæg hátíðar-
kirkja þá væri þannig umsögn
ósanngjöm í dag; nær væri að líta
einhverja áratugi aftur í tímann.
Unnið er markvisst að eflingu safn-
aðanna, með það fyrir augum með-
al annars, að fínna þeim stað sem
ókunnugir eru.
Ef þegnum kirkjunnar þykir
samt of lítið gert, þá má benda á
þá staðreynd, að stjórnkerfí kirkj-
unnar er ákaflega opið, og auðvelt
að hafa áhrif þar. Þjóðkirkjan er
ekki byggð upp eins og stórfyrir-
tækí þar sem skipanir ganga ofan
frá og niður úr. Söfnuðurinn, sókn-
in er grunneining kirkjunnar. Aðal-
safnaðarfundur, sem haldinn er
einu sinni á ári, hefur æðsta vald
í málefnum safnaðarins, og kýs
hann sóknarnefnd sem starfar
presti til aðstoðar. Sóknarmenn
geta hvort sem er borið upp mál á
aðalsafnaðarfundi, eða komið þeim
á framfæri við sóknamefnd og
sóknarprest. Af þessu má sjá, að
leið til áhrifa á að vera greið og
því óhætt að hvetja þá sem vilja
leggja kirkju sinni lið að gera vart
við sig og efla þannig vöku kirkj-
unnar.
En spurt var: „Hvað þýðir
„fylgdu mér”? Þessi orð merkja að
maðurinn á að trúa og treysta upp-
risnum Drottni, Jesú Kristi, og láta
ávexti trúarinnar birtast í verkum
sínum. í trúnni eignast hann jörð
sem hinn innri maður getur staðið
á og haldið vöku sinni þegar sótt
er að veru hans. Á einfaldara máli
þýðir þetta að maðurinn eigi líf í
Jesú nafni, sem engin ógn, enginn
djöfull, ekkert myrkur getur frá
honum tekið.
En orðin um eftirfylgdina merkja
einnig, að sá sem trúir, einnig sá
sem vantreystir trú sinni og telur
hana óburðuga og ófullkomnari en
annarra, á ekki að búa einn með
sannfæringu sinni. Kirkjan er heim-
ili trúarinnar. í kirkjunni, með öðr- •
um bræðrum og systmm, er staður
sameiginlegrar lofgjörðar og bæn-
ar, þar sem við deilum fögnuði og
áhyggjum og uppbyggjumst til að
takast á við viðfangsefni daganna.
Fjölskyldan, börnin, vinnan, afkom-
an, skólinn, stjórnmálin. Allt em
þetta efni sem snerta daglegt líf,
gleði okkar og mæðu; af hveiju
ræðum við ekki þessi efni í því sam-
félagi sem er helgað Drottni yfír
lífi og dauða?
Með því móti getum við eignast
mælikvarða er segir okkur hvort
við vökum eða sofum fast.
Höfundur er biskupsritari.
^ili M
ÞJOÐLEIKHUSIÐ
sýnir á næstunni:
t
Kæra Jelena
eftir L. Pazumovskaju
Laugardag 19. okt. Uppselt
Sunnudag 20. okt. Uppselt
Þriðjudag 22. okt. Uppselt
Fimmtudag 24. okt. Uppselt
Föstudag 25. okt. Uppselt
Laugardag 26. okt. Uppselt
Sunnudag 27. okt. Uppselt
Miðvikudag 30. okt. Uppselt
Föstudag 1. nóv.
Laugardag 2. nóv.
Sunnudag 3. nóv.
Miðvikudag 6. nóv.
Fimmtudag 7. nóv.
Föstudag 8. nóv.
Laugardag 9. nóv.
Gleöispiliö
eftir Kjartan Ragnarsson
Laugardag 19. okt.
Sunnudag 20. okt.
Föstudag 25. okt.
Miðvikudag 30. okt.
Laugardag 2. nóv.
Fimmtudag 7. nóv.
Sunnudag 10. nóv.
Himneskt er að lifa
eftir P. Osborn
Laugard. 26. okt. Frumsýning
Sunnudag 27. okt.
Fimmtudag 31. okt.
Föstudag 1. nóv.
Sunnudag 3. nóv.
Föstudag 8. nóv.
Laugardag 9. nóv.
eftir Svein Einarsson
Alla laugardaga
og sunnudaga
kl. 14.00.
Starfsmannafélög, saumaklúbbar, átthagafélög, félög eldri borgara,
skólafélög og aðrir hópar og klúbbar!
Undirbúið leikhúsferðina með góðum fyrirvara, njótið góðrar sýningar á svið-
inu, matar og drykkjar á undan sýningu, í hléi og á eftir sýningu. Ræðið við
afgreiðslufóik í miðasölu okkar, pantið sæti eða leikhúsveislu.