Morgunblaðið - 26.02.1992, Page 14
14_____________MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRÚAR 1992_
Vanreiknaða EES-dæmið
FYRRIGREIN
eftir Hannes Jónsson
Talsmenn EES-aðildar hafa í
málflutningi sínum ekki sparað al-
mennar órökstuddar staðhæfingar
um ágæti EES-samninganna fyrir
ísland. Hver man ekki eftir lof-
söngnum um „sigursamninga", og
að við höfum „fengið allt fyrir ekk-
ert“ 21. október sl.? Utanríkisráð-
herra heldur áfram í Morgunblaðs-
viðtali 31. desember og segir, að
íslenskur þjóðarbúskapur muni hafa
stórkostlegan ávinning „af EES-
samningnum í framtíðinni".
En menn vilja gjaman skoða
málið og röksemdirnar fyrir þessum
almennu staðhæfingum. Hvar era
þær? Hingað til hefur lítið farið
fyrir þeim en hinar almennu órök-
studdu staðhæfingar látnar duga
eins og þær væra sjálfsagður hlut-
ur.
Almennar órökstuddar staðhæf-
ingar og einhliða efnistúlkun þar
sem mótrökum og ókostum er
stungið undir stól í mikilvægum
málum er ekki traustur grundvöllur
opinberrar umræðu, ef sannsýni er
markmiðið. Aftur á móti er þetta
vel þekkt áróðursaðferð, sem ýmsir
hafa beitt af mikilli rausn í sínum
blekkingaráróðri.
Til þess að leggja raunhæft mat
á gildi EES-samninganna þarf að
færa bæði fyrirsjáanlegar tekjur og
gjöld til bókar og gera upp í ljósi
þess. í málflutningi utanríkisráð-
herra fer yfirleitt lítið fyrir gjalda-
hliðinni, fórnarkostnaðinum. Við
skulum reyna að reikna dæmið allt
í Ijósi fyrirliggjandi gagna.
Fríverslun með fisk
afgangsstærð í EES
Um liðlega tveggja ára skeið
hefur utanríkisráðherra haldið því
að þjóðinni, að EES-samningarnir
snúist um fríverslun með fisk. Fátt
er fjær sanni. Það hefur alla tíð
verið ljóst, að landbúnaðar- og sjáv-
arafurðaviðskipti yrðu utan fjór-
frelsisins. EB gerði þá kröfu þegar
í upphafi samningaviðræðnanna, að
áður en farið væri að ræða við-
skipti með sjávarafurðir skyldi nást
fullt samkomulag um, að (1) réttar-
grandvöllur EES-samninganna yrði
EB-rétturinn, (2) samkeppnisreglur
EB skyldu gilda á samningssviði
EES svo og EB-reglur um fjórfrels-
ið, (3) samkomulag nást um
stofnanir EES og dómsvald. Þá
fyrst, þegar samkomulag hefði
náðst um öll þessi atriði, væri tíma-
bært að ræða önnur sérákvæði eins
og viðskipti með sjávarafurðir. Þess
vegna vora ekki önnur ákvæði um
fisk í samningsdrögunum, sem EB
gaf út 26. júlí 1991, en ein lína
merkt 9. gr.a, þar sem segir: „Sam-
komulag um fisk og aðrar sjávaraf-
urðir skal skráð í viðauka" (Annex).
Þessa annexíu var ekki farið að
ræða af alvöra fyrr en í september
og október 1991. Það er því aug-
ljóst, að samningaviðræðumar um
EES fyrstu tæp tvö árin fjölluðu
um allt annað en sjávarafurðir, þ.e.
um EB-réttinn eins og hann skyldi
gilda í EES og stofnunum þess
varðandi fjórfrelsið á hinum sam-
eiginlega markaði, um frjáls iðn-
vöra-, þjónustu- og fjármagnsvið-
skipti, auk sameiginlegs vinnu-
markaðar. Utan við þetta kerfi
skyldu vera viðskipti með Iandbún-
aðar- og sjávarafurðir nema sér-
samningar yrðu gerðir um það í
samningaviðauka eða annexíu. —
Þetta var í reynd staðfest með
Brússel-samkomulaginu 14. febr-
úar 1992 þegar gerður var viðauka-
og tvíhliðasamningur um sjávarút-
vegsmálin eftir að allt annað hafði
verið samþykkt.
Hinn almenni ábati af
fjórfrelsinu
En hver á gróðinn af hinu nýja
fjórfrelsiskerfí sameiginlega Evr-
ópumarkaðarins að verða?
Samkvæmt endurskoðun hag-
fræðinganefndar EB undir verk-
stjórn Martin Bangemanns, vara-
formanns framkvæmdastjórnar EB,
frá árinu 1990 á fyrri áætlunum,
þ. á m. á hinni svo kölluðu Cecchini-
skýrslu, mun það taka EB-ríkin
tólf minnst 6 ár, frá ársbyrjun 1993
að telja, að ná fullum ábata af fjór-
frelsiskerfi sameiginlega markaðar-
ins. Þessi ábati gæti mestur orðið
um 2-4,5% af landsframleiðslu frá
og með árinu 2000. Fram að þeim
tíma er allt í óvissu um hver hann
verður. Hann gæti orðið sáralítill
sem enginn fyrstu 6 árin, yrði mest-
ur í vanþróaðri S-Evrópuríkjum EB,
minni í Mið- og Norður-Evrópuríkj-
unum, þar sem iðnvæðing er mest
og fjármála- og þjónustustarfsemi
háþróuð.
Um helmingur ábatans, 1-2,25%
frá og með árinu 2000, á að skap-
ast vegna hagræðingar í iðnaði,
stærra framleiðslu- og markaðs-
svæði án landamæra á innra mark-
aði og þar með sparnaði vegna toll-
afgreiðslna og viðkomandi pappírs-
vinnu í innri viðskiptum, meiri sám-
keppni stærri eininga í þjónustuvið-
skiptum, fijálsara fjármagnsflæðis,
þ. á m. frelsis til fjárfestinga á öllu
svæðinu í fasteignum, landi og
hvers konar fyrirtækjum, svo og
vegna þess, að allt svæðið á að
verða einn vinnumarkaður til þess
að fyrirtækjunum gefíst kostur á
að nýta sér vinnuaflið þar sem það
er ódýrast og hagkvæmast fyrir
atvinnureksturinn, enda fylgir frjáls
búseturéttur fjórfrelsinu.
Hinn helmingur ábatans á að
skila sér vegna um 6% lækkunar á
iðnvöraverði.
Landbúnaðar- og þar með sjáv-
arafurðir skulu vera utan fjór-
frelsiskerfisins, nema tvíhliðasamn-
ingar eða viðaukar komi til, s.s.
reyndin varð. Um þær verður aðeins
samið í tvíhliða samningum eða við-
aukum við EES-samningana.
Það þarf mikla og einfeldingslega
glámskyggni til þess að Iesa út úr
þessum forsendum ábata fyrir ís-
lendinga af að breyta frá gildandi
utanríkisviðskiptakerfi yfir í fjór-
frelsiskerfi EB og EES. Kemur þar
margt til. Læt ég nægja að benda
á eftirtalin atriði:
1. Iðnvöruframleiðsla okkar er í
smáum stíl og nýtur þegar fullrar
fríverslunar á EFTA- og EB-svæð-
inu samkvæmt gildandi fríverslun-
arsamningum frá 1972. Ein rök-
semdin fyrir fríverslunarsamning-
um okkar við EB- og EFTA-aðild
var einmitt sú að við þetta mundi
eftir Oddnýju M.
Arnardóttur
Á Islandi hefur ríkt og á að ríkja
jafnrétti til náms. Við viljum að
bömin okkar geti litið til bjartrar
framtíðar með menntunarmöguleik-
um er opni þeim dyr sem ella hefðu
staðið lokaðar. Að þessum stoðum
velferðar og lífsgæða (þau eru fleiri
en hin efnislegu) er nú vegið.
Maður sker ekki niður í
háskóla
Niðurskurður fjárveitinga til Há-
skóla íslands er slíkur að Háskóla-
ráð neyddist til þess að leggja skóla-
gjöld á stúdenta sem nema munu
75-90 milljónum króna á árinu.
Skólagjöld era ákveðin fyrir eitt ár
í senn og nú er það okkar stúdenta
að snúa þessari þróun við. Þrátt
fyrir skólagjöldin vantar um 150
milljónir króna upp á að endar nái
saman ef halda á Háskóla íslands
á sama stigi og nú er. Sparnaður
og hagræðing ná skammt til þess
að mæta slíkri upphæð. Það skýtur
skökku við að þegar illa árar í þjóð-
félaginu skuli vegið að Háskólanum
en góður háskóli er einmitt helsta
Hannes Jónsson
„Besti valkostur okkar
í stöðu okkar milliríkja-
viðskipta í dag er tví-
mælalaust sá, aðfara í
endurskoðun og lag-
færingar á bókun 6,
sem fylgir fríverslunar-
samningi okkar við
EB.“
um 320 milljóna íbúa fríverslunar-
markaður opnast fyrir íslenskar
iðnvörar og verða mikil lyftistöng
fyrir íslenskan útflutningsiðnað. En
hvað kennir reynslan? Islenskir iðn-
rekendur hafa yfirleitt ekki náð
teljandi árangri á Evrópumarkaði.
Vaxtarbroddurinn í íslenskum út-
flutningsiðnaði eins og iðntækni-
framleiðsla tengd sjávarútvegi t.d.
á vegum Marel og Icecon hefur
aðallega fundið sína góðu markaði
í Bandaríkjunum, Kanada, Austur-
Evrópu. og Austurlöndum. Sama er
að segja um iðntækniráðgjöf og
sölu Orkint, svo dæmi séu nefnd.
Aðild að EES mundi engu breyta
fyrir okkur varðandi iðnvörufram-
leiðslu og sölu. Sér ábatinn vegna
EES yrði því enginn.
2. Helmingur ábatans af fjór-
frelsinu á að felast í 6% lækkun á
iðnvöraverði. Vafasamt er, að ís-
lensk iðnvöruframleiðsla mundi
lækka sem þessu nemur, enda ís-
von okkar um bjartari framtíð.
Þessu átta Svíar sig á. Þar, eins og
hér, er nú reynt að ná tökum á rík-
isfjármálunum og víða skorið niður
en ekki í menntakerfinu.
Breytt menntastefna
Þessa dagana er til umfjöllunar
á Alþingi nýtt framvarp til laga um
Lánasjóð íslenskra námsmanna.
Samkvæmt því mun greiðslubyrðin
af láninu eftir að námi lýkur hækka
til muna, vextir og lántökugjöld
skulu tekin, endurgreiðslur hefjast
ári eftir að námi lýkur í stað þriggja
ára nú, tillit til félagslegra aðstæðna
námsmanna er ekki lengur lögbund-
ið o.m.fl.
Þessar aðgerðir stjórnvalda leiða
til grandvallarbreytinga á mennta-
stefnu þjóðarinnar. Svo undarlega
vill þó til að það er gert með því
að færa til upphæðir á fjárlögum
°g leggja fram frumvarp til laga
um Lánasjóð íslenskra námsmanna
úr tengslum við sitt rétta sam-
hengi. Nú er svo komið að við stefn-
um hraðbyri í að menntun verði
forréttindi hinna efnameiri en áhugi
og geta ráði litlu um það hverjir
stunda nám við Háskóla íslands.
lenskur iðnaður ekki stór í sniðum
og minnst af iðvöruveltu hér á landi
innlend framleiðsla. Hins vegar
mundum við njóta þessarar lækk-
unar á innfluttum iðnvörum frá
Evrópuríkjunum, hvort sem við ger-
umst aðilar að EES eða ekki. Þessi
verðlækkun á iðnvöru frá Evrópu
mundi enn þrengja að íslenskum
iðnaði, sem þegar er illa staddur
vegna gildandi fríverslunar með
iðnvörur, en hún hefur meðal ann-
ars leitt til þess, að ýmsar iðngrein-
ar, s.s húsgagnabólstrun, fataiðn-
aður og fleiri greinar, sem eitt sinn
vora blómlegar hér á iandi, eru nú
ekki svipur hjá sjón. Aðild að EES
mundi því ekki skila okkur ótvíræð-
um ábata á þessu sviði. Við mund-
um njóta 6% lækkunar af innfluttri
iðnvöru frá Evrópu án aðildar að
EES, en þessi lækkun gæti skaðað
hluta af íslenskum iðnaði. Niður-
staðan yrði sú sama við EES-aðild.
3. Þjónustuviðskipti er ekki há-
þróuð grein hér á landi. Með hlið-
sjón af því og reynslunnar af frí-
verslun með iðnvörur um áraraðir
er ekki líklegt, að íslenska þjóðar-
búið græði mikið á því, að íslensk
fyrirtæki á þessu sviði hasli sér völl
í þjónustuviðskiptum Evrópu. Lík-
legra er, að íjölgun samkeppnisað-
ila í þjónustuviðskiptum á íslandi
með þátttöku fjársterkra evrópskra
fyrirtækja muni rýra viðskiptahlut-
deild og ábata íslenskra fyrírtækja,
m.a. vegna starfsemi fjöiþjónustu-
verslunarkeðja eins og t.d. þýsku
fyrirtækjanna Hertie og Huma og
hinnar svissnesku, Migros, auk
samkeppni erlendra aðila í sam-
göngum, ferðaþjónustu, fjármála-,
vátrygginga- og verktakastarfsemi
svo dæmi séu nefnd.
4. Varla mundi fríverslun með
fjármagn og fjárfestingar í fast-
eignum, landi og hvers konar fyrir-
tækjum skila íslendingum miklum
ábata. Erlendu fjölþjóða fyrirtæki
mundu fjárfesta í og jafnvel kaupa
upp þau íslensk fyrirtæki, sem lík-
legt væri að skiluðu arði, en hin,
sem stæðu illa, fengju _að veslast
upp í höndum okkar íslendinga.
Með starfsemi erlendra banka og
, íj árfestingafélaga, leppamennsku
og sameiningu fyrirtækja í krafti
þessa frelsis væri t.d. nær ógjörn-
ingur að koma í veg fyrir, að erlend
fyrirtæki kæmust bakdyramegin
inn í okkar fiskveiðilögsögu með
hliðstæðri afleiðingu ofveiði og rá-
nyrkju og blasir nú við á öllum fiski-
slóðum flota EB-ríkjanna. Sama
gildir um orkuauðlindir okkar, ef
þær verða settar í hendur hluta-
„Nú er svo komið að við
stefnum hraðbyri í að
menntun verði forrétt-
indi hinna efnameiri en
áhugi og geta ráði litlu
um það hverjir stunda
nám við Háskóla ís-
lands.“
Tökum afstöðu
Á morgun ganga stúdentar við
Háskóla íslands til kosninga fulltrúa
sinna í Stúdenta- og Háskólaráði. Á
þessum erfiðu tímum þegar vegið
er að þeim úr ýmsum áttum er mikil-
vægt að stúdentar taki þátt í kosn-
ingunum og sýni ráðamönnum að
þeim er ekki sama hvernig
hagsmunamálum þeirra er varið.
Skólagjöld og Lánasjóður náms-
manna sem ekki er félagslegur jöfn-
unarsjóður og tryggir jafnan rétt
allra til náms getur aldrei sam-
ræmst lífsskoðunum þeirra sem eru
í Röskvu, samtökum félagshyggju-
félaga, sem gætu gengið kaupum
og sölum á almennum fjármagns-
markaði. Erfitt er að koma auga
á, að í þessu fælist þjóðhagslegur
gróði fyrir okkur.
5. Um hinn sameiginlega vinnu-
markað og búseturétt er það að
segja, að tilgangur hans er að skapa
fyrirtækjunum hagstæðari rekstr-
arafkomu með því að hagnýta sér
vinnuaflið þar sem það er ódýrast.
Hvað sem um þetta má segja er
ljóst, að þetta mundi ekki leiða til
bættra lífskjara íslenskra launþega
né heldur verða til þess að styrkja
velferðarkerfið. Augljóslega mundi
þetta líka leiða til ómældra kostnað-
arsamra félagslegra vandamála
vegna tvíbýlis í landinu og tveggja
eða fleiri málsvæða, svo sem t.d.
dæmin frá Þýskalandi sanna varð-
andi tyrkneska vinnuaflið þar í
landi. — Það er mikil yfirsjón að
telja þetta hliðstæðu við sameigin-
lega norræna vinnumarkaðinn.
Hann gildir bara um vinnu. EES
gildir um fyrirtæki, fjármagn og
vinnu. Erlendu fyrirtækin gætu því
flutt hingað til sín vinnuafl hvaðan
sem þeim þætti hagkvæmast.
6. Um 75% af okkar útflutningi
er sjávarafli. Hann er, eins og land-
búnaðarafurðir, utan ijórfrelsisins
og utan EES nema samkvæmt sér-
samningi. Stefna EB í þeim efnum
er, að á móti aðgangi að markaði
eða tollalækkun af sjávarafla komi
aðgangur að auðlind, fiskveiði-
réttindi í efnahagslögsögu viðkom-
andi ríkis. EES-svæðið verður því
ekki landamæralaust tollasvæði
innri markaðar með sjávarafurðir
heldur háð gildandi skriffínnsku við
tollafgreiðslu, þrátt fyrir sérsamn-
inga um lækkun tolla. Að öllu
þessu athuguðu ætti að vera ljóst,
að raunhæf íslensk hagsmunagæsla
kallar ekki á aðild íslands að EES
vegna almenns ábata af fram-
kvæmd grandvallaratriða fjórfrels-
isins. Sérstaða okkar sem sjávaraf-
urðaútflytjanda, ekki iðnríkis, veld-
ur þessu. Aðildin verður þó enn
óæskilegri, þegar tekið er tillit til
hins takmarkaða fullveldisafsals til
Brussels í formi löggjafar- og dóms-
valds á samningssviðinu, sem aðild
fylgdi.
En hvað þá um ábatann af tví-
hliðasérsamningunum, fiskannexíu
EES-samkomulagsins frá 14. fe-
brúar 1992? Er hann ekki stórkost-
legur? Vegabréf inn í 21. öldina,
sagði utanríkisráðherra. En væri
e.t.v. ekki réttara að kalla hann
vegabréf frá velferð til fátæktar og
vandræða?
Við skulum skoða þá hlið málsins
í annarri grein.
Höfundur er félagsfræðingur og
fyrrverandi sendiherra.
Oddný M. Arnardóttir
fólks við Háskóla íslands. Stúdentar
verða á morgun að gera það upp
við sig hvorri fylkingunni þeir
treysta betur til að standa vörð um
hagsmuni sína, Röskvu eða Vöku.
Höfundur er laganemi og skipar
fyrsta sæti á lista Röskvu til
Háskólaráðs.
Háskóli; fyrir hverja?
i
I
>
i
l
i
\
i
I
i