Morgunblaðið - 03.04.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. APRÍL 1992
Hugmyndin um stofnun mál-
ræktarsjóðs hafði verið til umræðu
nokkur ár, og reynt var að brýna
stjórnvöld með ályktunum. Loks
komst hreyfing á vorið 1989 að
frumkvæði þáverandi mennta-
málaráðherra, Svavars Gestsson-
ar. Málnefndinni var þá falið að
kanna möguleika á stofnun mál-
ræktai^jóðs, og næstu mánuði var
unnið kappsamlega að undirbún-
ingi hans, fundir haldnir með
mörgum áhrifamönnum í þjóðlíf-
inu og samin tillaga um skipulags-
skrá.
íslensk málnefnd varð 25 ára
um sumarið. Sænska akademían
kom hingað í heimsókn og færði
nefndinni 100 þús. sænskra króna
í afmælisgjöf, jafnvirði nærri einn-
ar milljónar íslenskra króna. Það
skyldi vera tannfé handa væntan-
legum málræktarsjóði. Þessi höfð-
inglega gjöf vakti verðskuldaða
athygli og ýtti við innlendum
stofnunum og fyrirtækjum að
leggja einnig fram fé til þessa
sjóðs. Fyrir forgöngu mennta-
málaráðherra lagði ríkið fram
álíka fjárhæðir á móti.
Skipulagsskrá Málræktarsjóðs
GOODfYEAR
60 ÁR
Á ÍSLANDI
HEKLA
LAUGAVEGI 174
* 695560 & 674363
iia
Málræktar sj óður
Fyrri grein
eftir Baldur Jónsson
Fyrir riflega einu ári var stofn-
aður sjóður til styrktar íslenskri
tungu og ber heitið Málræktar-
sjóður. Ekki verður sagt að mikill
hávaði hafi fylgt stofnun hans,
enda ekki ætlunin. En nú er orðið
tímabært að kynna hann betur en
gert hefir verið, og verður leitast
við það hér á eftir og í annarri
grein síðar.
Tilefni og tildrög
Aðalstofnandi Málræktarsjóðs
er íslensk málnefnd. Hún er opin-
ber stofnun sem fer með forystu-
hlutverk í íslenskri málrækt sam-
kvæmt sérstökum lögum sem um
hana gilda. Málnefndin, sem nú
er skipuð 15 mönnum, var í fyrstu
þriggja manna sérfræðinganefnd,
sett á fót 1964. Henni var þá þeg-
ar fengið víðtækt hlutverk en lengi
vel gat hún litlu áorkað vegna
skorts á rekstrarfé. Úr því fór
ekki að rætast svo að um munaði
fyrr en með setningu málnefndar-
laganna 1984. Þau kváðu á um
stofnun íslenskrar málstöðvar sem
málnefndin og Háskóli íslands
reka í sameiningu. Málstöðin tók
til starfa 1. janúar 1985 og er
framkvæmdastofnun málnefndar-
innar. Háskóli íslands leggur
henni til húsnæði í Aragötu 9.
Allt frá öndverðu hafa nýyrða-
störf verið eitt helsta viðfangsefni
Islenskrar málnefndar - og þá
einnig málstöðvarinnar, eftir að
hún kom til sögunnar. Málnefnd-
inni er meðal annars ætlað að
hafa samvinnu við orðanefndir
sem félög eða stofnanir koma á
fót og vera þeim til aðstoðar. Við-
leitni til þess hefir stuðlað að stór-
auknum áhuga á nýyrðastarfi,
bæði í fræðigreinum og starfs-
greinum. Það má hafa til marks
að á síðustu 10-12 árum hefir
orðanefndum fjölgað úr 6-7 nefnd-
um í 33.
í virkustu orðanefndunum hefir
verið unnið merkilegt ræktunar-
starf sem erfitt er að meta til fulls.
Sumt er of sérhæft til að almenn-
ingur verði þess beinlínis var, en
allt skilar sér eftir ýmsum leiðum
út í þjóðlífið eins og aðrar nýjung-
ar í máii. Áþreifanlegasti árangur-
inn af nýyrðastarfi er venjulega
orðasafn sem út er gefið í bók eða
á annan hátt. Slík útgáfa segir
þó aldrei alla söguna um starfið
sem að baki liggur.
Þó að margt hafi verið vel gert
á þessum vettvangi og þakkar
vert vita það allir sem nærri hafa
komið að mestöll þessi starfsemi
á í fjárhagsbasli. Verkefni sumra
nefndanna kosta tugi milljóna
króna, og hefir oft þurft mikla
útsjónarsemi og fyrirhöfn til að
afla nauðsynlegs fjár. Mikil er þó
sú vinna, einnig við Qárútvegun,
sem aldrei kemur greiðsla fyrir.
En þótt tekist hafi þannig að koma
ýmsu góðu til Ieiðar eru mörg
nytsamleg verk í þeirri hættu að
koðna niður eða sigla í strand
vegna fjárskorts eftir margra ára
starf. í mörgum stórum greinum
fræða og atvinnuhátta hefir sama
og ekkert verið unnið á skipulegan
hátt vegna þess að vantað hefir
„afl þeirra hluta sem gera skal“.
Með skynsamlegri fjármögnun-
araðferðum mætti ná miklu betri
og skjótari árangri, spara í raun-
inni bæði fé og fyrirhöfn.
Markmið sjóðsins
Kynnin af þessum vanda urðu
til þess öðru fremur að kveikja
hugmyndina um sérstakan mál-
SPARIÐ BENSÍN
AKIÐ Á
good/year
ræktarsjóð. Það var fyrir einum
níu árum. Þegar íðorðastarfsemin
fór að glæðast fyrir alvöru blasti
við sú einkennilega mynd að þjóð-
in átti engan sjóð sem hafði það
verkefni að styrkja starfsemi af
því tagi fjárhagslega. Hver orða-
nefndin á fætur annarri hefir sótt
um styrk úr opinberum sjóðum og
oftast setið uppi með synjun. Þó
nýtur málræktin velvildar hvar-
vetna, ekki vantar það.
Enn fremur varð ljó'st, þegar
niálið var íhugað, að íslensk mál-
rækt yfirleitt, a.m.k. öil viðleitni
utan skólakerfisins til að efla
tungu þjóðarinnar, þekkingu á
henni innan lands sem utan og
kunnáttu og leikni í meðferð henn-
ar, var litlu betur sett gagnvart
opinberum sjóðum en nýyrðastarf-
semin. Við þessu var aðeins eitt
svar: stofnun sérstaks málræktar-
sjóðs.
í skipulagsskrá sjóðsins er
markmiði hans lýst svo: „Megin-
markmið Málræktarsjóðs er að
beita sér fyrir og styðja hvers
konar starfsemi til eflingar ís-
lenskri tungu og varðveislu hennar
samk\’æmt nánari ákvæðum þess-
arar skipulagsskrár.“
Þessi nánari ákvæði eru um þau
verkefni sem sjóðurinn hyggst
einkum sinna. Þau eru þessi:
a) að styrkja fjárhagslega nýyrða-
og íðorðastarf í landinu,
b) að styrkja fjárhagslega starf
orðanefnda sem vinna að þýð-
ingum á tæknimáli eða sér-
hæfðu máli,
c) að styrkja fjárhagslega útgáfu
handbóka og leiðbeininga um
málnotkun,
d) að styrkja fjárhagslega útgáfu
kennsluefnis í íslensku,
e) að styrkja fjárhagslega útgáfu
orðabóka,
f) að veitá einstaklingum, sam-
tökum og stofnunum viður-
kenningu fyrir málvöndun og
málrækt,
g) að styrkja með fjárframlögum
hvers konar framtak sem verða
má til þess að markmiðum
Málræktarsjóðs verði náð.
Málræktarsjóður er samkvæmt
þessu bæði framkvæmda- og verð-
launasjóður, en aðalhlutverk hans
verður að veita styrki til verkefna.
Eins og upptalningin ber með sér
geta þau verið margvísleg. Þó að
kveikjan sé komin frá íðorða- eða
nýyrðastarfseminni var ætlunin
frá upphafi að áhersla yrði lögð á
málrækt í víðri merkingu eins og
fram kemur í skipulagsskránni og
styrkveitingar úr sjóðnum færu
eftir viðfangsefnum hveiju sinni.
Stofnun sjóðsins
Baldur Jónsson
„Málræktarsjóður er
samkvæmt þessu bæði
framkvæmda- og verð-
launasjóður, en aðal-
hlutverk hans verður
að veita styrki til verk-
efna.“
var staðfest í dómsmálaráðuneyt-
inu 7. mars 1991. Þar með var
sjóðurinn stofnaður og gat tekið
til starfa. Stofnféð, tæpar 5,4
milljónir króna, var að vísu miklu
lægri fjárhæð en vonir höfðu stað-
ið til. (Skipulagsskráin gerir ráð
fyrir 100 milljóna króna höfuðstól
við lok þessa árs.) En þó að mikið
vanti á og síðustu mánuðir hafi
verið samdráttartími er engin
ástæða til að leggja árar í bát.
Mestu máli skiptir að sjóðurinn
er orðinn að veruleika. Skömmu
eftir að skipulagsskráin hafði ver-
ið staðfest var sjóðnum kosin
bráðabirgðastjórn sem hefir það
aðalhlutverk að safna í sjóðinn.
I stjórninni eiga sæti: Baidur
Jónsson prófessor, sem er formað-
ur sjóðstjórnar, Kristján Árnason
prófessor og Sigrún Helgadóttir
tölfræðingur. Varamaður er
Gunnlaugur Ingólfsson orðabókar-
ritstjóri.
Málræktarsjóður á hemia í Ara-
götu 9, húsakynnum íslenskrar
málstöðvar og málnefndar. Fram-
kvæmdastjóri ‘sjóðsins er Kári
Kaaber.
Sókn hafin
Vegna óvissu um framvindu í
ríkisfjármálum og fleira hefir sjóð-
stjórnin ekki talið sér fært að blása
til sóknar fyrr en nú. Þó hafa
bæst í sjóðinn um 900 þúsund
krónur síðan hann var stofnaður
í fyrra, og er hann nú rúmar 6,3
milljónir króna.
Málræktarsjóður hefir meðal
annars tekjur af sölu minningar-
spjalda. Skömmu eftir stofnun
hans í fyrra kom í ljós að hann
hefir hlutverki að gegna sem
minningargjafasjóður, og er vert
að vekja athygli á því.
Enn fremur getur Málræktar-
sjóður gegnt hlutverki sem heið-
ursgjafasjóður. Nýlega var einn
af skörungum íslenskrar málrækt-
ar, Einar B. Pálsson prófessor,
heiðraður með þeim hætti að
nokkrir vinir hans lögðu fé í sjóð-
inn og tengdu framlagið nafni
hans í viðurkenningarskyni.
Við sem vinnum fyrir Málrækt-
arsjóð finnum vel að hann á marga
og góða vini, og æ fleiri átta sig
nú á gildi hans. Þörfin verður ljós-
ari ineð hveijum degi sem líður.
í næstu grein verður fjallað um
stofnframlög og stofnendur, full-
tl’úaráð, stjórn sjóðsins og fjár-
söfnunaráform.
Höfundur er prófessor I íslenskrí
niálfræði, forstöðuma ður
íslenskrar málstöðvar og
stjórnarforina ður
Málræktarsjóðs.