Morgunblaðið - 03.04.1992, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. APRÍL 1992
Tákn nýrra tíma. Frá fyrsta leyfilega útifundi stjórnarandstöðu-
flokka í Kenýu í 13 ár. Um 100.000 manns sótti fundinn og þar
ríkti mikil stemmning og bílarnir voru vel nýttir, þegar fólk kom
á útifund FORD.
Ljósmyndir/Kjartan Jónsson
Orlagatímar í Kenýu
eftir Kjartan Jónsson
Fólk streymdi að úr öllum áttum
þegar snemma um morguninn,
flestir fótgangandi. Er líða tók á,
varð straumurinn stríðari og bíla-
umferðin jókst. Margir sungu, aðr-
ir dönsuðu. Troðfullar rútur
streymdu að. Öðru hvetju fór kliður
um hluta mannhafsins, þegar leið-
andi menn bar að. Hrópuð voru
slagorð eins og: Frelsi og sannleik-
ur! Þegar aðalleiðtogarnir komu
undir hádegi brutust út svo mikil
fagnaðarlæti, að beita þurfti lagni
til að þumlunga bílum þeirra í
gegnum mannþröngina. Það ríkti
eins konar kjötkveðjuhátíðar-
stemmning, svo að erfitt var að
hrífast ekki með á þessari sögulegu
stund, þegar stjórnarandstöðu-
flokkur fékk að halda löglegan úti-
fund í fyrsta sinn síðan 1979 hér
í Kenýu. Um 100.000 manns
mættu á fundinn. Þetta var fundur
FORD, (vettvangs til endurreisnar.
lýðræði). (Forum For Restauration
of Democracy), en ráðamenn þess
höfðu barist lengi fyrir því, að fjöl-
flokkakerfi yrði innleitt.
Lýðræði
Um þessar mundir eiga sér stað
mjög sögulegir atburðir hér í
Kenýu. Ótrúlega miklar breytingar
hafa orðið síðustu mánuði á. sviði
stjórnmála. Þau undur og stór-
merki gerðust í nóvember síðastlið-
inn, að sú grein stjórnarskrárinnar,
sem kveður á um að einsflokks-
kerfi skuli ríkja í landinu, var af-
numin. Þessi grein var lögfest árið
1982. Flestir stjórnmálaleiðtogar
landsins vörðu einflokkskerfið lengi
framan af. Síðastliðið eitt og hálft
ár hafa þekktir menn, sem hraktir
höfðu verið frá valdaembættum,
tjáð óánægju sína opinberlega með
stjórn landsins og bent á spillingu
og óstjóm. Sjálfsagt hefðu þessar
raddir ekki mátt sín mikils, ef ekki
hefði komið til margvlslegur stuðn-
ingur eriendis frá.
Þrýstingui1 erlendis frá
Þeir, sem fylgst hafa með þróun
stjórnmála í Afríku síðustu mánuði
hafa orðið vitni að lýðræðisöldu,
sem farið hefur um álí'una. Frið-
samleg valdaskipti í Zambíu hafa
sýnt umheiminum, að hægt er að
koma á lýðræði í Afríku með frið-
samlegum hætti. Hvernig til tekst
um áframhaldið þar skiptir miklu
máli um framvindu mála í Afríku.
Vestrænir sendiherrar hafa
þrýst-mjög á stjórnvöld hér í landi
að leyfa starfsemi stjórnarand-
stöðuflokka og láta lausa pólitíska
fanga. Mæður pólitískra fanga
hafa verið I hungurverkfalli
undanfarnar vikur. Þær héldu til í
almenningsgarði í miðbórg Na-
iróbí. Laganna verðir voru sendir
þeim til höfuðs og fóru heldur óblíð-
um höndum um þær. En þær gáf-
ust ekki upp og héldu áfram. Er
óeirðalögregla var send á þær
gerðu þær sér lítið fyrír og berhátt-
uðu sig fyrir framan þá. í menn-
ingu margja þjóðflokka er þetta
síðasta úrræði kúgaðrar konu, sem
á þennan hátt sendir bölvun yfír
ofsækjendur sína. Með þessu hefur
málstaður þeirra komist í heims-
pressuna og þrýstingur á yfuvöld
hefur aukist svo að erfítt verður
að standast hann.
Fulltrúar erlendra ríkja hafa
ásakað æðstu embættismenn lands-
ins um mjög alvarlega fjármálaspill-
ingu. Mikill skriður komst á málið
í kjölfar morðs á utanríkisráðherra
Kenýu, dr. Robert Ouko, árið 1990.
Sérfræðingur frá Scotland Yard í
Englandi var fenginn til að rann-
saka málið og freista þess að fínna
þá seku. Samkvæmt niðurstöðum
hans, sem birtar voru í fyirahaust,
beindust spjótin mjög að iðnaðar-
og orkumálaráðherra landsins,
Nicoals Biwot, og öðmm háttsettum
embættismönnum. Dr. Ouko er
sagður hafa haft sönnunargögn í
höndunum, sem sýndu m.a. fram á
stórfellda fjármálaspillingu N. Biw-
ots. Hann ætlaði að sýna foi-setan-
um fram á þessa stöðu mála, en
rtáði aldrei markmiði sínu. Dr. Ouko
er sagður hafa haft hreinan skjöld
í fjármálum. Sem dæmi um spillingu
Biwots, þá er hann talinn hafa kraf-
ist um 170 milljóna krðna þóknunar
fyrir að gefa erlendu fyriiiæki
samning um að reisa verksmiðju.
Þetta jafngilti um 15% af heildar-
kostnaði við byggingu hennar.
Nokkru síðar sagði.ríkisútvarp
Mwai Kibak, fyrrverandi vara-
forseti Kenýu, um margra ára
skeið. Hann er nú búinn að stofna
sinn eigin stjórnmálaflokk.
„Um þessar mundir
gerist það, sem ekki á
sér fordæmi hér í
landi, að forsetinn er
gagnrýndur opinber-
lega. Aður fyrr hefði
sá, sem vogaði að gera
slíkt, orðið að gjalda
fyrir með því að fara
beint í steininn.“
Englands frá því, að fyrirtæki
nokkru, sem falið hafði verið að
kanna hvort rekstur tveggja verk-
smiðja, sem fyrirhugað var að reisa
í Kenýu, myndi teljast hagkvæm-
ur, hefði fengið greiddar 60 milljón-
ir króna og ætti eftir að fá 80
milljónir til viðbótar. Undir eðlileg-
um aðstæðum hefði verkefnið átt
að kosta um 10 milljónir króna.
Þess var getið að ráðuneyti Biwots
hefði haft yfirumsjón með málinu.
Fyrir skömmu var ný og glæsileg
verslanasamstæða í Nairobi í eigu
Daniel arap Moi, forseti Kenýu.
Hann hefur verið einvaldur frá
árinu 1978. Nú er völdum hans
ógnað úr ýmsum áttum.
Biwots seld upp í skuldir. Hann er
sagður skulda bankakerfínu meir
en 2,5 milljarða króna.
Erlend ríki hafa á undanförnum
mánuðum farið í saumana á því,
hvernig fjárhagsaðstoð þeirra hef-
ur verið notuð. Danir komust t.d.
að því að ýmis þróunaiverkefni,
sem þeir fjármögnuðu, voru aðeins
til á pappírunum. Ljóst þykir, að
hluti af þróunarfénu hafi runnið í
vasa ráðamanna. Þetta vakti mikla
reiði, sem endaði með því, að Efna-
hagsbandalag Evrópu, Norðurlönd
og fleiri ríki hafa skrúfað alveg
fyrir efnahagsaðstoð til landsins
um sex mánaða skeið. Hér er um
að ræða tugi milljarða króna, sem
landið þarfnast stórlega. Áhrif
þessara aðgerða munu finnast um
allt land, m.a. í formi minni þjón-
ustu ýmissa ríkisstofnana, sem
reknar hafa verið að hluta til fyrir
erlent fé. Á sama tíma og þetta
gerist er gjaldeyrisforði Kenýa l(t-
ill. í ræðu til þjóðarinnar í október
bað forsetinn auðuga landsmenn
um að flytja innistæður sínar í er-
lendum bönkum til landsins. Hann
lofaði að þeir yrðu ekki spurðir
neinna óþægilegra spurninga, ef
þeir gerðu það fyrir ákveðinn tíma.
Alþjóðabankinn með Bretland
(fyrrverandi nýlenduherra Kenýa),
Þýskaland og Bandaríkin í broddi
fylkingar hefur einnig hótað að
hætta aðstoð við landið, ef ekki verði
hreinsað til í fjánnálaóreiðu ríkisins.
Nýjar aðstæður í
alþjóðastjórnmálum
Hafa ber í huga, að þetta gerist
á breyttum tímum í alþjóðastjórn-
málum. Sovétríkin eru ekki lengur
til og kapphlaup stórveldanna um
yfírráð er ekki lengur fyrir hendi
í sama mæli og áður. Sérfræðingar
telja, að í nánustu framtíð muni
ríki á Vesturlöndum ekki hafa
áhuga á að fjárfesta í löndum þriðja
heimsins nema þau hafí af því efna-
hagslegan ávinning. Ríki Afríku
þurfa tilfinnanlega á erlendu fjár-
magni að halda til að efla efnahag
sinn. Allt þetta hefur þrýst geysilega
á forseta Kenýa, Daniel arap Moi.
Það var svo í nóvember á síð-
asta ári, að forsetinn lét undan
þrýstingnum og lýsti því yfír, að
héðan í frá yrði starfsemi stjórn-
arandstöðuflokka leyfð og lýðræði
skyldi ráða ríkjum. Frjálsar kosn-
ingar skyldu haldnar á árinu 1992,
en tímasetning þeirra væri hans
leyndarmál. Þessi yfirlýsing forset-
ans vakti mikinn fögnuð um allt
land. Margir þingmenn og ráðherr-
ar notuðu þá tækifærið og sögðu
sig úr flokki forsetans KANU,
Þjóðareiningarflokknum, (Kenya
African National Unity). Meðal
þeirra vora margir fynverandi ráð-
herrar og tveir fynverandi varafor-
setar. Þetta var að sjálfsögðu mikið
áfall fyrir forsetann og virðist hafa
sýnt honum fram á, að staða hans
sem forseta er ekki óhagganleg.
FORD var fyrsti stjórnmála-
flokkurinn, sem leyfður var. Leið-
togar hans eru allir þekktir þing-
menn og ráðherrar frá fyrri tíð.
Fyrir skömmu var annar flokkur
leyfður, DP, Lýðræðisflokkurinn,
(The Democratic Party) með
Muwai Kibaki, fyrrverandi varafor-
seta í broddi fylkingar. Hann hefur
heitið því að bola foreetanum frá
voldum. Stofnun fleiri flokka er
fyrirhuguð. Stefna þeirra er enn
nokkuð óljós. Þeir næra fylgi sitt
enn á óánægju með stjórnvöld.
Um þessar mundir gerist það,
sem ekki á sér fordæmi hér í landi,
að forsetinn er gagnrýndur opin-
berlega. Áður fyrr hefði sá, sem
vogaði að gera slíkt, orðið að gjalda
fyrir með því að fara beint í stein-
inn. Forystumenn stjómarandstöð-
unnar hafa skorað á Moi forseta að
fara frá völdum með reisn, eins og
Kaunda gerði í Zambíu. Hann segist
hins vegar ekki hafa slíkt í hyggju.
Hvað er lýðræði?
Stóra spurningin nú er: Hvernig
mun lýðræðinu reiða af? Mun það
bæta hag landsmanna, eða mun
það skapa upplausn og efla þjóð-
flokkaríg? Forsetinn sagði í viðtali
vð enska ríkisútvarpið, að lýðræð-
inu hefði verið neytt upp á Kenýu-
menn. Þegar hann var varaforseti
árið 1978, lét hann þó svo um
mælt, að ekkert væri eins mikil-
vægt í stjómmálum og góð og ár-
vökul stjórnarandstaða. En hvað
er lýðræði? Hvernig er því fram-
fylgt? Ljóst er að mikillar upplýs-
ingar er þörf. Almenningi fínnst
gott að geta tjáð hug sinn og valið
sér ríkisstjórn, en óttast blóðsút-
hellingar og upplausn. Hvaða gagn
er þá að lýðræðinu?
Höfundur er trúboði.
>
Loftskeytastöðin í Eyjum 70 ára
Vestmannaeyj uni.
Loftskeytastöðin í Vestnianna-
eyjum varð 70 ára 25. febrúar
síðastliðinn. Stöðin hefur þessi
70 ár verið einn aðal öryggis-
hlekkurinn fyrir báta og skip við
suðurströndina en allan sólar-
hringinn eru starfsmenn þar á
vakt sem hiusta eftir kalli og
sinna þjónustu við flotann.
1 umburðarbréfí númer 5 frá 25.
febrúar 1922 var staðfest opnun
loftskeytastöðvar í Eyjum. I bréf-
inu, seni undirritað er af O. Fos-
berg, segir að 25. febrúar sé opnuð
loftskeytastöð í Vestmannaeyjum,
Vestmannaeyjar Radio, sem hafi
kallmerkið TFC og gæslustöðina í
Reykjavík. Sagt er að þjónustutími
sé óákveðinn en stöðin sé ætluð til
viðskipta við skip í hafi.
Vestmannaeyjar Radio hefur frá
stofnun gegnt veigamiklu hlutverki
í þjónustu við bátaflotann umhverf-
is Eyjar og við suðurströndina.
Starfsmenn stöðvarinnar hafa verið
tengiliðir sjómannanna við land en
auk þess hafa þeir verið mikilvægur
hlekkur í öryggi sjómanna við suð-
urströndina og að sögn starfs-
manna stöðvarinnar er öryggisþátt-
urinn mikilvægasti liðurinn í þeirra
starfi.
Grímur
Morgunblaðið/Signrgeir Jónasson
Starfsmeun loftskeytastöðvarinnar í Vestmannaeyjum ásamt sím-
stöðvarstjóranum í Eyjum. Frá vinstri: Sigurður J. Jónsson, símstöðv-
arstjóri, Bergþór Atlason, Ásgeir Karlsson, Björgólfur Ingason og
Kjartan Bergsteinsson, símritarar.