Morgunblaðið - 21.05.1992, Qupperneq 10

io
MORÓUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 1992
Skrúði og áhöld
Skálholtskirkna
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Kristján Eldjárn, Hörður Ágústs-
son: Skálholt: Skrúði og áhöid.
Hið islenska bókmenntafélag
1992, 370 bls.
Á undanförnum árum hefur Hið
íslenska bókmenntafélag gefið út
§ögur öndvegisrit sem öll varða ís-
lenska kirkjusögu. Þijú þeirra fjalla
um Skálholt, eitt um fornieifaupp-
gröftinn mikla, þegar steinkista Páls
biskups með líkamsleifum hans
fannst, annað um kirkjur í Skálholti
og hið þriðja um skrúða og áhöld
Skálholtskirkna eða „hvers konar
lausan búnað kirkna sem notaður er
við guðsþjónustuhald". Fjórða ritið
er svo um hinar frægu Flatatungu-
fjalir, sem leiddar eru sterkar líkur
að séu frá Hóladómkirkju komnar.
Einn maður hefur komið mest við
sögu um samningu og gerð allra
þessara bóka og þeirra umfangs-
miklu rannsókna sem að baki liggja.
Það er Hörður Ágústsson. Tvær
þeirra eru að öllu hans verk og hinar
að hluta til. Hólabókina átti hann
einn, svo og bókina um Skálholts-
kirkjur. Bókin sem nú kemur fyrir
sjónir lesenda, Skálholt. Skrúði og
FASTEIGIMASALA
Suðurlandsbraut 10
Ábyrgð - Reynsla - Öryggi
Hilmar Valdimarsaon.
SÍMAR: 687828 OG 687808
Vantar eignir á skrá.
Skoðum og
verðmetum samdægurs.
Einbýli
ÁLFTANES
Vorum að fá í sölu glæsil. einbhús
v/Noröurtún. Húsið er 173 fm. Bílsk.
55 fm. 4 góö svefnherb. Vandaðar
innr. og gólfefni. Verð 14,3 millj.
Eignaskipti mögul.
Raðhús
áhöld, er að verulegu leyti hans verk.
Lesandi er nálgast þessa bók sem
ókunnugur efnissviðinu gæti haldið
að hún. væri lítt áhugaverð. Hvað
varðar okkur um lausa muni í kirkj-
um og áhöld notuð við guðsþjón-
ustur? Getur það verið bókarefni fyr-
ir aðra en fáeina sérfræðinga? Fljótt
munu þó flestir skipta um skoðun
eftir að lestur er hafinn. Bókina má
nefnilega lesa frá mörgum sjónar-
hornum og því getur hún höfðað til
margra. Vissulega má lesa hana sem
kirkjuskrúðasérfræði eingöngu. En
hún er einnig merkt kirkjusögulegt
framiag og í þriðja lagi ekki ómerk-
ara iistasögulegt innlegg.
Ritverk þetta skiptist í átta kafla
eða efnisþætti. Er Hörður Ágústsson
talinn höfundur sex þeirra og Krist-
ján Eldjám tveggja. Hörður á fyrstu
þijá kaflana. Nefnist sá fyrsti Ági-ip
af skrúðasögu og áhalda. í þeim
kafla er allt sem teist tii skrúða og
áhalda talið upp og hveijum hlut
fyrir sig lýst vandlega. Hér er margt
um nýstárleg hugtök og skýringar á
þeim. Mikill flöldi mynda (53) fylgir
kaflanum bæði ljósmyndir af hlutum
og teiknaðar skýringarmyndir. Þetta
er mjög ítarlegur og vandaður yfirlit-
skafli. Annar kafli nefnist Skrúða-
skrá og áhalda. Þar er eins og segir
í formála „leitast við að kanna allar
tiltækar ritaðar heimildir um skrúða
og áhöld Skálholtskirkna með höf-
uðáherslu á þann hlutann sem glat-
aður er“. Elstu heimildir eru fáorðar
(1082-1541). En eftir 1589 taka við
afhendingarskrár sem ná til 1943.
Fróðieg er þessi lesning, en dapurleg
þegar ljóst verður hversu margir
gripir hafa glatast. Þriðji kaflinn
getur skoðast sem samantekt, túlkun
og skýringar við þann sem á undan
fór. Saga gripa er sögð þar sem
unnt er, ferill þeirra rakinn. í lok
kaflans eru 15 töflur er sýna eignir
kirknanna á ýmsum tímum og að
lokum er aldursskrá, þ.e. hversu
lengi gripimir entust. Elstu gripimir
em tvær patínur, nú í Þjóðminjasafni
og tveir kaleikar, sem einnig era
þar, allir 688 ára gamlir.
Fjórða kafla, Varðveittur skrúði
og áhöld, skrifar Kristján Eldjárn.
Um þann kafla og hinn fimmta seg-
ir Hörður í formála: „Um hinn varð-
Hörður Ágústsson
veitta hlutann hafði Kristján að
mestu ijallað áður en hann lést. Sumt
var þó í drögum einum og nokkram
gripum hafði hann ekki haft tíma til
að lýsa. Það sem á vantar mun ég
fjalla um. Má skipta framlagi Kristj-
áns í tvo meginþætti. Annars vegar
era greinar sem birst hafa áður og
hins vegar greinar sem unnar vora
sérstaklega fyrir þetta verk. Auk
þess hafði Kristján ritað um tvo
horfna gripi sem dómkirkjan í Skál-
holti átti, nefnilega Þorláksskrín og
Öxina Remegíu. Verða þeir settir
fyrir aftan varðveitta muni undir
heitinu „Horfinn skrúði og áhöld“.
Er það fimmti kaflinn í upptalningu
minni.“
Fyrri kafli Kristjáns, tæpar 100
bls., er geysifróðlegur, því að bæði
er gripum lýst og saga þeirra sögð.
Mikill fjöldi mynda (42) fylgir, bæði
gripa- og mannamyndir. Itarleg er
frásögn Kristjáns um Þorláksskrín
og örlög þess. Minna er um „Öxina
Remegíu" að segja, enda var það
vissulega ekki hin fræga öxi Skar-
heðins.
Það sem eftir lifir bókar ritar
Hörður. Fyrst kemur kafli sem ber
sama heiti og fyrri kafli Kristjáns,
enda er það haldið áfram á sama
hátt og þeim varðveittu hlutum lýst
sem eftir var að segja frá. Þeir era
nokkrir. Hæst finnst mér bera
„Smeltur kross" (Ijms. 7031), sem
kenndur hefur verið við Tungufell í
Ytri-Hrepp, en sterk rök eru fyrir
því að telja beri hann til Skálholts-
gripa. Hvort tveggja er að krossinn
er undrafagur, sbr. mynd, og eins
GRASARIMI
Til sölu sérl. fallegt raðh. hæð og ris.
Innb. bílsk. V. 12,3 m. Áhv. 6,0 millj.
BREKKUBYGGÐ V. 8,5 M.
Vorum að fá í sölu raðhús á tveimur
hæðum, samt. 90 fm, auk bílsk.
4ra—6 herb.
HRÍSATEIGUR
Til sölu falleg 4ra herb. 80 fm íb. á
1. hæð í 4ra íb. húsi. Eign í mjög
góðu standi.
ENGIHJALLI
Til sölu 4ra herb. 107 fm ib. á 5. hæð
í lyftuh. Laus nú þegar.
LJÓSHEIMAR
Til sölu mjög góð 4ra herb. endaíb.
á 7. hæð. Parket á stofu. Skipti á
minni eign mögul.
ESKIHLÍÐ
Vorum aö fá í sölu góða 4ra-5 herb.
108 fm íb. á 3. hæö í fjölbhúsi.
3ja herb.
ÁLFTAMÝRI
Vorum að fá í sölu góða 3ja herb.
endaíb. á 4. hæð. Suðursvalir. Áhv.
2,3 millj. húsnstjlán.
VESTURBERG
Til sölu mjög góð 3ja herb. 87 fm íb.
á 2. hæð.
HLÍÐARHJALLI
Vorum afl fá ai sölu glæsíl. 3ja
herb. 85 fm ib. á 3. hæð. Stór-
ar suðursv. 25 fm bílak. Áhv.
5,0 m. frá húsnstj.
GRUNDARGERÐI
Falleg 3ja herb. risíb. Sérinng. V. 4,2 m.
KJARRHÓLMI
Falleg 3ja herb. íb. á 4. hæð. Sér-
þvottaherb. í íb. Stórar suðursv. Laus
nú þegar.
2ja herb.
MÁVAHLÍÐ
Vorum að fá í sölu 2ja herb. 60 fm íb.
í kj. Mjög lítiö niöurgr.
ÁSBRAUT
Til sölu ágaet 2ja herb. 37 fm ib. á
3. hæö í fjórb. Verð 3,5 miilj.
If
Hilmar Valdimarsson,
Sigmundur Böðvarsson hdl.,
Brynjar Fransson, hs. 39558.
✓
Ný ljóðabók
komin út
ÚT ER komin ljóðabókin Fólkið
við fljótið eftir Áslaugu Gunn-
arsdóttur. í bókinni er 31 ljóð.
Áslaug Gunnarsdóttir er 27 ára
Hafnfirðingur og er þetta fyrsta
ljóðabók hennar en hún byrjaði
að skrifa sín fyrstu ljóð 16 ára
gömul og hafa sum þeirra birst
áður í blöðum og tímaritum.
Áslaug er prentsmiður að mennt
og hannaði hún bók sína sjálf auk
þess sem hún sá um setningu og
fílmuvinnu. Litgreiningu á kápu
annaðist Litróf hf., prentun Solna-
prent og bókband Flatey. Höfund-
ur er sjálf útgefandi. Áslaug Gunnarsdóttir
Atvinnuhúsnæði
Bæjarhraun - Hf. [ einkasölu ca 500 fm „penthouse"hæð
í nýl., glæsilegu, fullbúnu lyftuhúsi. Góð lofthæð. Tilvalið fyrir t.d. félagasam-
tök o.fl. Frábær staðsetning.
Dalshraun - Hf. [ einkasölu vel staðsett 2x120 fm iðnhúsnæði
í enda. Gott pláss að framanverðu og kringum húsið. Góð aðkoma, inn-
keyrsludyr. Ennfremur 560 fm iðnhúsn. m/innkeyrsludyrum og góðri lofthæð
sem hægt er að skipta niður í minni eign.
Garðabær. I einkasölu gott ca 550 fm atvhúsnæði á einni hæð
m/innkeyrsludyrum. Hægt að skipta í tvennt. Einnig ca 300 fm skrifstofuhæð
í sama húsi. Hagstætt verð.
Nánari upplýsingar gefur:
Hraunhamar hf., fasteigna- og skipasala,
Reykjavikurvegi 72, Hafnarfirði, SÍmt 54511.
Kristján Eldjárn
hitt að saga hans er merkileg.
Sjöundi kaflinn nefnist Minninga-
mörk. Er þar aðallega fjallað um
legsteina og áletranir þeirra. Segir
höfundur að sá þáttur sé „að mestu
byggður á rannsóknum Matthíasar
Þórðarsonar, sem hann vann aðai-
lega að árið 1916“. Fjallað er unr
17 iegsteina. Áletranir era birtar og
þýðingar þeirra ef þær eru á latínu.
Myndir eru af, að ég held, öllum
steinunum eða brotum úr þeim.
Síðasti kaflinn er um bókaeign
Skálholtsstóls. Býst ég við að mörg-
um þyki það fróðleg lesning. í þeim
kafla eru margar gullfallegar mynd-
ir. Þá er í bókarlok sundurliðuð til-
vísanaskrá, svo og heimildaskrá er
greinist í prentuð rit og handrit.
Framangreind upptalning og
bókarlýsing gefur væntanlegum les-
anda aðeins örlitla tilfinningu fyrir
eðli þessa mikla ritverks. Fiest sem
gerir hana að einstæðu verki er
ósagt. Þar finnst mér held ég mest
til um hin einstaklega vönduðu
vinnubrögð sem hún einkennist af.
Bókin er afar vel skipulögð og rituð
á skýra og vönduðu máli. Nákvæmni
virðist sitja í fyrirrúmi og ég á bágt
með að trúa því að nokkuð hafr ver-
ið undan fellt sem einhverju máli
skipti. Hvergi rakst ég á ritvillur eða
prentvillur, sem lesari bókar getur
séð.
En Hörður Ágústsson á hér meira
en textann einan og það mikla rann-
sóknarverk sem að baki hans liggur.
Öll hönnun bókarinnar er hans. Þar
leynir sér ekki handbragð og óbrigð-
ull smekkur listamannsins. Margar
teikningar hefur hann gert fyrir
þessa bók. Myndir eru með miklum
ágætum. Veldur því ekki einungis
góð myndataka ljósmyndaranna,
heldur ekki síður ágæt litgreining,
prentun og uppsetning.
Það liggur við að gagnrýnandi
fari hjá sér þegar hann fær bók eins
og þessa í hendur, ekki síst þegar
það er þriðja bók sama höfundar á
fáum áram, sem hann hefur fjallað
um í umsögnum sínum. Og aliar eru
með sama sniði. Getur það verið rétt
að ekkert sé nema lofsyrði um þær
að segja? Eða er maður svona óskap-
lega fákunnandi og glámskyggn? En
betur fær þessi umsegjandi ekki séð.
Rannsóknir era eins vandaðar og
kröfuharðasti fræðimaður getur ætl-
ast til. Skipulagið er rökrétt. Texti
er skýr og vandaður. Myndefni hreint
frábært. Hönnun bókar og allur ytri
frágangur er eins góður og best verð-
ur á kosið. Eg sé ekki betur en með
þessum fíóram bókum sem komnar
eru (og þeim sem vonandi bætast
við) sé íslenskum lesendum færðar í
hendur miklar og óvenjulegar ger-
semar. Það er vissulega nokkur sára-
bót fyrir allt það sem hvarf í hafsjó
eyðingar á löngum og myrkum tím-
um niðurlægingar.
Fj ölmiðlaumfj öll-
un um bamabækur
- stefna óskast
Bókmenntir
Sigrún Klara Hannesdóttir
Hópur barna- og unglingabóka-
höfunda innan Rithöfundasam-
bands Islands hefur starfað frá
1990 og reynt að vekja athygli á
barnabókinni sem listmiðli og vinna
að hagsmunum rithöfunda sem
skrifa fyrir börn. Hópurinn sendir
frá sér athugasemd varðandi um-
fjöllun fjölmiðla fyrir jólin þar sem
þeim fannst sinn hluti fyrir borð
borinn og undruðust hversu lítill
gaumur var gefinn að bamabókum
og höfundum þeirra í allri þeirri
bókmenntaumfjöliun sem átti sér
stað í bókavertíðinni.
Á Alþjóðlega barnabókadegin-
um, 2. apríl, var efnt til dagskrár
í Norræna húsinu á vegum Barna-
bókaráðsins, íslandsdeildar IBBY,
þar sem fjallað var um barnabóka-
útgáfu síðastliðins árs. Á dagskrá
var m.a. fíölmiðlaumfjöllun um
barnabækur og var fulitrúum fjöl-
miðla boðið til fundarins til að skýra
stefnu sína í þessu efni. Ekkert
varð af umræðum þar sem enginn
fulltrúi mætti.
í febrúarhefti blaðsins Börn og
bækur segir frá bréfaskriftum við
Ríkisútvarpið varðandi þá ákvörðun
að leggja niður barna- og unglinga-
deild útvarpsins. í svari sem starfs-
hópurinn fékk kom fram að verið
væri að móta stefnu í dagskrárgerð
fyrir börn og unglinga á báðum
rásum útvarpsins. Ekki hefur mikið
farið fyrir þessari stefnu. Hafi hún
verið gerð opinber hefur sú umræða
farið mjög hljóðlega.
Ekki átta ég mig almennilega á
því hvers vegna fjölmiðiar, einkum
þeir stærstuóg voldugustu, svo sem
stærri dagblöð og útvarps- og sjón-
varpsstöðvar, eiga í vandræðum
með að setja sér stefnu í þessum
málum, og helst er að sjá að þeir
líti.á umfjöllun um barnabækur sem
eitthvert feimnismál eða eitthvað
sém aðeins eigi heima í jólabóka-
flóðinu. Stefna í þessum málum
gæti verið einfaldlega í því fólgin
að fjallað væri um þennan mikil-
væga málaflokk með vissu millibili,
fastir dálkar eða dagskrárþættir
væru skipulagðir hálft ár fram í
tímann og leitast við að hafa fjöl-
breytnina sem mesta.
Umfjöllun um barnabækur og
lestur er ekkert einkamál höfunda
og fjölmiðia. Þetta er brýn nauðsyn
nú þegar blikur eru á lofti og heyrst
hefur að á íslandi sé ólæsi ekki
óþekkt lengur eins og okkur hefur
þó þótt sjálfsagt hingað til. Það er
fráleitt ef við leiðum að því hugann
að bókaþjóðin fjalli ekki um
barnabækur nema í nóvember og
desember þegar enginn má vera að
því að lesa. Umfjöllun í fíölmiðlun-
um, bæði dagblöðum og ljósvaka-
miðlum, þessa tvo mánuði hefur að
mínu mati eingöngu auglýsingagildi
og ber að líta á hana sem slíka.
Það er eðlilegt að höfundar barna-
og unglingabóka vilji að þeirra
bækur séu umtalaðar eins og aðr-
ar, en þessi umfjöllun er ekki mjög
gagnleg og ég held menn lesi tæp-
ast nema niðurlagsorðin áður en
bók er valin í jólapakka barnanna.
Reglulegir þættir allt árið er það
sem koma skal. Efnið er nægilegt,
fjölbreytnin er takmarkalaus. Hér
með er skorað á alla fjölmiðla að
taka höndum saman og kynna
barna- og unglingabækur - frum-
samdar, þýddar eða erlendar - ekki
minna en hálfsmánaðarlega allan
ársins hring. Blöð sem geta haft
heilsíður í umfjöllun um erlend
myndbönd geta áreiðanlega séð af
nokkrum dálksentimetrum til að
vekja athygli á barna- og unglinga-
bókum. Með því getum við reynt
að koma í veg fyrir innreið þess
óvinar sem gæti orðið íslenskri
menningu hættulegri en öll erlend
áhrif samanlagt, en það er ólæsið.