Morgunblaðið - 21.05.1992, Side 28

28
b.
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAI 1992

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 1992
29
JRtffgiuitMitfri
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Störf Alþingis
Fundum Alþingis var frestað
í fyrrinótt og hefur það
verið kvatt saman til funda á
ný 17. ágúst næstkomandi. Að
venju voru haldnir fundir dag
og nótt síðustu sólarhringana
og virðist gjörsamlega útilokað
að koma í veg fyrir, að þing-
störfrn fari í hnút í lokin, þótt
skipulagi og starfsháttum hafi
verið breytt. Alþingi starfar nú
í einni málstofu í stað þriggja
áður og samkvæmt nýjum þing-
skaparlögum. Tilgangur breyt-
inganna var að gera starf Al-
þingis einfaldara í sniðum og
skilvirkara — færa það nær
kröfum nútímans. Fyrsta starfs-
ári Alþingis með nýju skipulagi
starfshátta er nú lokið og það
verður að segjast eins og er, að
reynslan lofar ekki sérlega góðu.
Meginviðfangsefni Alþingis
er að setja landsmönnum lög,
veita framkvæmdavaldinu að-
hald, en jafnframt að vera vett-
vangur pólitískrar umræðu. Hjá
því verður ekki komizt og það
verður að teljast eðlilegt, að
þingmenn viðri skoðanir sínar á
helztu dægurmálum, sem upp
koma á stjómmálasviðinu. En
það verður jafnframt að gera
þá kröfu til þingmanna, að þeir
haldi sig við málefnin hveiju
sinni, en noti ekki hvert tilefni
sem gefst til að auglýsa sjálfa
sig eða flokka sína, að ekki sé
talað um að nota málfrelsið til
að tefja framgang mála. Slík
framkoma er að sjálfsögðu óþol-
andi. Á því hefur þó ítrekað
borið nú í vetur og þingmenn
krafizt umræðu utan dagskrár
eða um þingsköp án brýnna til-
efna. Þegar þingmenn bijóta
svona gegn tilgangi þingskapar-
laga, hvemig geta þeir búizt við
því, að almennir borgarar taki
störf þeirra eins hátíðlega og
ástæða væri til?
Uppákomurnar í þingsölum
nú í vetur hafa leitt til þess, að
forsætisráðherrann hefur sakað
ákveðna þingmenn um enda-
laust málæði og það af litlu viti.
Ummæli forsætisráðherrans
verður að taka alvarlega og það
er rétt, að forsætisnefnd Alþing-
is og þingflokkarnir ij'alli um það
í sumar, hvort breytingar era
nauðsynlegar á þingskaparlög-
unum i ljósi- reynslunnar. Þar
verður að sjálfsögðu að hafa í
huga, að málfrelsi þingmanna
sé tryggt og taka verður undir
fyrirvara Salome Þorkelsdóttur,
forseta Alþingis, í þeim efnum.
Hitt er ljóst, að stjórnarandstöðu
á ekki að haldast uppi að hindra
framgang stefnumála ríkis-
stjórnar með málþófí eða mis-
beitingu á heimildum þingskap-
arlaga. Þingmönnum er hollt að
muna, að þeir skiptast á að vera
í stjórn og stjórnarandstöðu.
Fyrsta starfsár Alþingis í
einni málstofu fór saman við
fyrsta starfsár nýrrar ríkis-
stjórnar. Það hefur vafalaust
sett svip sinn á störf þingsins í
vetur og rétt er að hafa það í
huga við mat á störfum Alþing-
is.
Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks hefur þurft að
kljást við mikinn vanda allt frá
því hún tók við völdum. Vandinn
í ríkisfjármálum er miklu meiri
en nokkurn óraði fyrir. Allt rík-
iskerfið hefur verið rekið á lán-
tökum innanlands og utan og
með gífurlegum halla á ríkis-
sjóði, sem er ekkert annað en
lántaka. Meginverkefni ríkis-
stjómarinnar í vetur hefur verið
að snúa hér við blaðinu, sníða
útgjöldin að tekjunum og verður
svo næstu misseri. Það er engin
furða þótt þessara umskipta sjái
stað í sölum Alþingis. Þing-
menn, sem hafa leyft sér að
eyða og spenna árum saman,
standa allt í einu frammi iyrir
því að þurfa að skera niður út-
gjöld. Það tekur þá einhvern
tíma að átta sig á, að það er
komið að skuldadögum, vandan-
um er ekki lengur hægt að ýta
á undan sér.
íslenzkt þjóðfélag á nú í erfið-
leikum vegna niðurskurðar á
aflaheimildum fískveiðiflotans.
Sjávarútvegurinn stendur höll-
um fæti vegna þessa og áhrifin
síast út um allt atvinnulífið.
Alvarlegast er versnandi at-
vinnuástand sem af þessu leiðir.
Þar þarf ríkisstjórnin að taka
til hendinni, eins og raunar var
samið um í heildarkjarasamn-
ingunum.
Höfuðverkefni ríkisstjórnar-
innar og Alþingis á næstunni
verður að hleypa nýju lífi í efna-
hags- og atvinnulíf landsmanna,
skapa fyrirtækjum og einstak-
lingum tækifæri til nýsköpunar.
Þar ber hæst þá víðtæku mögu-
leika, sem samningurinn um
Evrópskt efnahagssvæði mun
veita íslendingum til að bæta
stöðu atvinnuveganna, fyrst og
fremst sjávarútvegs, iðnaðar og
þjónustugreina. Alþingi mun
koma saman í ágústmánuði til
að fjalla um EES-samninginn.
Vonandi bera alþingismenn
gæfu til þess að afgreiða málið
fljótt og vel og án þess að drepa
því á dreif með upphlaupum,
þannig að almenningur missi
sjónar á mikilvægi hans fyrir
framþróun íslenzkt efnahagslífs.
Skiptar skoðanir þing-
manna um eina málstofu
HLÉ VAR gert á störfum Alþingis í fyrrinótt og er áætlað að þingið
komi næst saman 18. ágúst til viðræðna um samninginn um Evrópskt
efnahagssvæði. Morgunblaðið ræddi í gær við nokkra þingmenn um
störf þingsins í vetur og spurði þá meðal annars hvort þeir teldu að
sameining efri og neðri deildar í eina málstofu hafi verið til bóta.
Morgunblaðið/Sverrir
Þingmenn voru kampakátir við lok þingsins í fyrrinótt.
Geir H. Haarde:
„Ríkisstjórnin unir vel
við þinglokin"
Geir H. Haarde, formaður þing-
flokks sjálfstæðismanna, segist telja
að ríkisstjórnin geti unað vel við
þinglokin þar sem hún hafi komið
fram öllu sem hún ætlaði sér að
undanskildum þremur málum. „Allt
sem varðaði fjárlögin og öll stærri
má! fór í gegnum þingið nú í vor
eða fyrr. Að því leyti erum við
ánægðir,“ segir Geir.
Hann segir að reynslan af einni
málstofu sé góð. Þingið vinni að
mörgu leyti markvissara en áður,
einkum fastanefndir þess sem séu
sjálfstæðari og öflugri en þær voru
og hafi því getað farið vandlega í
saumana á málum.
Almennt segist hann telja að þing-
störfin geti gengið greiðlegar í nýja
kerfinu heldur en áður var. Aftur á
móti hafi komið í ljós hnökrar á þing-
skaparlögunum sem nauðsynlegt sé
að fjalla um. „Það er allt of mikið
svigrúm til svokallaðra þingskap-
aumræðna án þess að verið sé að
ræða sjálft fyrirkomulag funda-
halda. í því þyrftu að mínum dómi
að vera þrengri skorður," segir Geir.
Þá segir hann að í einni málstofu
sé mjög erfitt að samræma ótak-
markaðan ræðutíma, eins og nú sé,
takmörkuðum fundartíma. „Menn
mega tala eins og þeir vilja en fund-
artíminn er hins vegar takmarkaður.
Þetta rekst á og þarna verður að
finna betra jafnvægi.
Vissulega er þetta fyrsta þingið í
þessu kerfi og margt á eftir að slíp-
ast en mjög margt hefur reynst afar
vel af þeim nýmælum sem þarna
eru. Þar má nefna andsvörin við
ræðum manna sem hafa gert um-
ræður markvissari. Einnig hafa
óundirbúnar fyrirspurnir til ráðherra
gefist vel svo og formlegt samstarf
formanna þingflokka," segir Geir.
Ólafur Ragnar Grímsson:
„Mikið um ilia undirbúin
stjórnarfrumvörp"
Ólafur Ragnar Grímsson segir að
nefndastörfin hafi batnað mikið og
orðið enn sterkari þáttur í þingstarf-
inu í vetur en áður. Þetta segir hann
að sjáist best á því að margar nefnd-
ir hafi nánast unnið upp viðamikla
lagabálka sem komið hafi frekar
ófullgerðir frá ráðherrunum og ríkis-
stjórninni.
„Nefndirnar unnu oft .viðamiklar
breytingartillögur við frumvörp og
þá án tillits til þess hvort um stjórn-
arþingmenn eða stjórnarandstæð-
inga var að ræða,“ segir Ólafur
Ragnar.
Hann segist hins vegar telja at-
hyglisvert að óvenju mikið af frum-
vörpum, sem ekki hafi verið nægi-
lega vel undirbúin, hafi komið frá
ríkisstjóminni og þess vegna annað
hvort dagað uppi í þinginu eða nán-
ast verið umskrifuð af þingnefndum.
Þetta segir hann að stafi af því að
áður en frumvörpin komi inn í þing-
ið hafi á vettvangi ríkisstjórnarinnar
verið vanrækt að hafa samráð við
hagsmuna- og kunnáttuaðila utan
stjórnarráðsins.
„Ég get nefnt sem dæmi um hið
fyrrnefnda fjölmörg frumvörp um
einkavæðingu sem strönduðu vegna
þess að á þeim voru alvarlegir gallar
og frumvarpið um málefni fatlaðra
er ágætt dæmi um hið síðarnefnda
en við það komu fram yfir 80
breytingatillögur," segir Ólafur
Ragnar.
„Þetta þing hefur einnig verið
mikið átakaþing en það er ósköp
eðlilegt að þegar hér kemur ný ríkis-
stjórn með jafn afdrifaríka hægri
stefnu og þessi ríkisstjórn þá leiði
það til meiri hörku á vettvangi þings-
ins heldur en áður,“ segir hann.
Varðandi sameiningu deildanna í
eina málstofu segist hann telja að
spara hefði mátt mikinn tíma í sam-
einuðu þingi með því að halda opna
nefndafundi hjá þeim nefndum sem
væru að fjalla um stór mál í gamla
efri deildar salnum.
Halldór Ásgrímsson:
„Nefndirnar gætu starfað
betur“
Halldór Ásgrímsson segist hafa
orðið fyrir nokkrum vonbrigðum með
störf þingsins í einni málstofu. Hann
segist telja að nefndirnar gætu starf-
að miklu betur en þær geri og margt
af því sem fram fari í þinginu ætti
að fara fram innan þeirra.
„Það hefur verið mikið álag á
ræðustólnum í þinginu í vetur. Á
meðan þingið starfaði í tveimur
deildum var talað á tveimur stöðum
og hugmyndin með breytingunni í
eina málstofu var að stórauka nefnd-
astörfin. Það hefur ekki gerst,“ seg-
ir Halldór. „Síðan hefur sú staðreynd
Juri Pucnik, varaforseti Slóveníu,
sagði Slóvena gera sér grein -fyrir að
það myndi taka langan tíma fyrir þá
að aðlaga sig að ríkjum í vesturhluta
Evrópu og krefjast mikilla fórna, fyrst
og fretnst af þeirra eigin hálfu. Eins
og stæði væri ríkið ekki í stakk búið
að keppa við ríki Vesturlanda á við-
skiptasviðinu en eftir. einhvem að-
lögunartíma gæti Slóvenía vonandi
orðið fullgildur aðili að þessum hóp.
Georg Reisch, framkvæmdastjóri
EFTA, var spurður hvort að bandalag-
ið væri byijað að reyna að afia nýrra
aðildarríkja þar sem flest núverandi
aðildarríki hygðust sækja um aðild
að EB. Hann sagði svo ekki vera en
sú staða gæti komð upp að ríki, sem
Meðal verkefna ráðherrarfundar
EFTA í Reykjavík var að móta fram-
tíðarhlutverk þingmannanefndarinn-
ar. I gær var komist að samkomulagi
þar að lútandi og segir Vilhjálmur
Egilsson, formaður nefndarinnar, að
tillögur hennar hafi náð fram að
ganga að langmestu leyti. Gert sé ráð
fyrir að nefndin hafi með höndum
ráðgjöf varðandi framtíðarþróun inn-
an Evrópska efnahagssvæðisins, ann-
ist tengsl EFTA og þjóðþinga aðildar-
ríkjanna og komi fram fyrir hönd
að stjórnarandstaðan kemur ekkert
að stjóm þingsins haft veruleg áhrif
á svip Alþingis og því hafa átök oft
verið meiri en þurft hefði að vera.“
Hann segir að þingstörfin hafi að
öðm leyti gengið sinn vanagang og
umræðan oft verið lífleg. „Ríkis-
stjórnin hefur verið að koma fram
með miklar breytingar á ýmsum
málum en slíkt hlýturað kalla á sterk
viðbrögð og miklar umræður. Mér
finnst eins og sumir haldi að málin
eigi að renna í gegn á þess að um
þau sé rætt. Það vona ég að gerist
aldrei," segir hann.
Anna Ólafsdóttir Björnsson:
„Ekki ríkt samstarfsvilji meðal
s1jórnarliða“
Anna Ólafsdóttir Björnsson segir
að stóran hluta þeirra erfiðleika sem
komið hafi upp í störfum þingsins í
vetur megi rekja til þess að þeir sem
nú haldi um stjórnartaumana hafi
ekki sýnt þann samstarfsvilja sem
tíðkast hafi undanfarin ár í sam-
skiptum stjórnar og stjórnarand-
stöðu. Hún segir að í megindráttum
finnist henni umræður um mál á
þinginu ekki hafa verið of langar í
vetur.
„í vetur hefur mjög oft verið neytt
aflsmunar á þinginu. Þetta hefur
sett sitt mark á þingstörfín og kom
til dæmis skýrt fram í kosningum
væru að aðlaga sig að Evrópubanda-
laginu, teldu sér hagstætt að taka upp
stofnanaleg tengsl við EFTA fyrst.
Hingað til hefðu einungis borist mjög
almennar fyrirspurnir frá ríkjum um
aðild en EFTA væri ekki lokaður hóp-
ur.
Meðal þess sem helst er rætt á
ráðherrafundinum eru þær stofnanir
sem settar verða á laggirnar í tengsl-
um við Evrópska efnahagshagssvæð-
ið. Er þar fyrst og fremst um að
ræða Eftirlitsstofnun EFTA og
EFTA-dómstólinn. Hlutverk Eftirlits-
stofnunarinnar er að tryggja að
EFTA-ríkin standi við skuldbindingar
sínar í tengslum við EES-samninginn,
hafa eftirlit með hvernig aðrir
EFTA gagnvart Evrópuþinginu. Varð-
andi síðasta atriðið verði aukin áhersla
lögð á bæði formleg og óformleg
tengsl milli þingmanna EFTA-ríkj-
anna og þeirra sem sæti eiga á Evr-
ópuþinginu.
Samkvæmt samkomulaginu munu
sitja í þingmannanefnd EFTA 6 full-
trúar frá Austurríki, Svíþjóð og Sviss,
5 fulltrúar frá Finnlandi og Noregi,
þrír frá Islandi og tveir frá Lichten-
stein.
forseta Alþingis í haust og ekki síð-
ur hefur þetta gerst í samningum
um einstök mál,“ segir Anna. Hún
segir það álit flestra þeirra sem til
þekkja að aldrei hafi verið eins lítið
um að samið hafi verið um gang
mála, sé miðað við undanfarin ár.
Margt af því sem beint megi rekja
til þess að þingið starfi nú í einni
málstofu segir hún hins vegar að sé
mjög jákvætt. Til dæmis hafi gefist
mjög vel að hafa tækifæri til and-
svara. „Umræðurnar eru mikið
skemmtiíegri og markvissari og ég
er viss um að þrátt fyrir allt hefur
þetta gert umræður bæði styttri og
hnitmiðaðri," segir Anna.
samningsaðilar uppfylla samninginn
og tryggja framkvæmd samkeppnis-
reglna samkvæmt samningnum.
EFTA-dómstóllinn aftur á móti dæm-
ir í deilumálum á milli EFTA-ríkja sem
varða túlkun eða beitingu samnings-
ins og í málum er varða eftirlit í
EFTA-ríkjunum.
I desember var ákveðið að Eftirlits-
stofnunin yrði með höfuðstöðvar í
Genf og útibú í Brussel. Á fundinum
í Reykjavík er nú rætt um hvar dóm-
stóllinn verður staðsettur en líklegast
er talið að hann verði í Genf.
Eitt helsta ágreiningsmálið á fund-
inum er hins vegar hvernig skipta
eigi þeim aukna kostnaði sem fylgir
EES á milli aðildarríkjanna. Eins og
komið hefur fram er áætlað að út-
gjöld EFTA á árinu 1993 verði 700
milljónir svissneskra franka (tæplega
28 milljarðar ÍSK) en það er margföld-
un útgjalda frá því sem nú er. íslend-
ingar hafa lagt til að aðildarríki greiði
ákveðið hlutfall af vergri þjóðarfram-
leiðslu, 0,7%, til EFTA. Ekki náðist
samkomulag um kostnaðarskipting-
una í gær og sagði einn ráðherranna
mikillar „stífni" gæta hjá sumum þjóð-
um í þessu máli.
Sú ákvörðun Svisslendinga, sem
tilkynnt var um á mánudag, að þeir
hygðust sækja um aðild að Evrópu-
bandalaginu hefur einnig verið mikið
til umræðu á fundinum. Svisslending-
ar boðuðu í gær að þeir hyggðust
eftir „nokkra daga“ Ieggja inn um-
sókn, þar sem óskað verður eftir aðild-
aiviðræðum við EB. Óvíst er hvaða
áhrif þetta mun hafa á almenningsá-
lit gagnvart EES í Sviss en nokkrir
ráðherrar hafa opinberlega látið í ljóst
ótta um að andstæðingar EB-aðiIdar
kunni nú að snúast gegn samningnum
um EES. Halda verður þjóðarat-
kvæðagreiðslu um samninginn og
staðfestu Svisslendingar í gær að þeir
stefndu að því að halda hana þann
6. desember.
Það er heldur ekki enn ljóst hvaða
áhrif umsókn Svisslendinga kemur til
með að hafa á afgreiðslu aðildar-
umsókna annarra EFTA-ríkja sem
þegar liggja fyrir. Ekki síst Svíum er
Hún segist telja að umræður á
Alþingi í vetur hafi ekki verið of
langar. „Það er búið að taka fyrir
feikilega mörg mikilvæg mál svo það
hefur verið ærinn efniviður í umræð-
ur og ekki nema mjög eðlilegt að
þær séu ítarlegar.
Jafnframt er það mjög eðlilegt að
stjórnarandstaðan nýti sinn ýtrasta
rétt eins lengi og hún getur til að
hafa áhrif á ríkisstjórnina. í lána-
sjóðsmálinu sáum við árangur af því
en vonbrigðin urðu óskaplega mikil
þegar það var fullreynt að ekki væri
hægt að ná fleiri endurbótum á því
vonda frumvarpi,“ segir Anna.
mikið í mun að aðildarviðræður þeirra
heijist á næsta ári og að þeim verði
lokið 1994 þannig að þeir geti orðið
fullgildir aðilar að EB þann 1. janúar
1995. Er það ekki síst vegna þess að
bera á aðildina undir þjóðaratkvæði
þegar næst verður kosið til þings, það
er árið 1994.
Ulf Dinkelspiel, Evrópuráðherra
Svíþjóðar, segist ekki sjá neina ástæðu
til að ætla að breyta verði þessari
tímaáætlun vegna boðaðrar umsóknar
Svisslendinga. Aðspurður um efa-
semdir margra innan Evrópubanda-
lagsins um að raunhæft sé að gera
ráð fyrir aðild þegar 1995 sagði Din-
kelspiel að í tengslum við EES-
samninginn hefði mátt heyra svipaðar
úrtöluraddir um tímasetningar og
jafnvel að aldrei yrði af samningnum.
Hann hefði hins vegar verið gerður
og tæki gildi á þeim tíma sem upphaf-
lega stóð til.
Skoðanakannanir í Svíþjóð undan-
farnar vikur hafa bent til að andstæð-
ingum EB-aðildar fjölgi. Dinkelspiel
segir þetta hafa verið viðbúið og væri
það sama og hafi gerst í öðrum ríkjum
þegar aðild kom á dagskrá. „Fyrst
fyllast menn hrifningu en síðan kemur
tímabil þar sem andstæðingar aðildar
fara ofan í skotgrafirnar og fylgis-
menn aðildar draga sig til baka. Þetta
er ekki síst vegna þess að ij'ölmiðlar
fara í auknum mæli að leggja áherslu
á neikvæðu hliðar málsins. Mér finnst
þetta í sjálfu sér jákvætt því að það
gerir það að verkum að viðj'áum ítar-
lega umræðu um málið. Ég er hins
vegar sannfærður um að þegar upp
er staðið muni skýr meirihluti þjóðar-
innar styðja aðild,“ sagði Dinkelspiel.
Hann bætti því við að það væri
athyglisvert að nú hefðu allar ríkis-
stjórnir EFTA-ríkja, nema ríkisstjóm
íslands, komist að þeirri niðurstöðu
að hagsmunum landsins væri best
borgið innan EB.
Frans Andriessen, varaforseti
framkvæmdastjórnar EBj kom til
landsins síðdegis í gær. í dag mun
hann eiga fund með ráðherrum EFTA-
ríkjanna.
Ráðherrafundur EFTA í Reykjavík:
Rætt var um skiptingu kostn-
aðar og staðsetningu stofnana
RÁÐHERRAR frá EFTA-ríkjunum funduðu í Reykjavík í gær. Síðdegis
var undirrituð yfirlýsing um aukið samstarf EFTA og Slóveníu. Jón
Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra, sem nú fer með formennskuna
innan EFTA, sagði þetta fyrsta samkomulagið af þess'u tagi sem gert
væri af hinu unga ríki Sióveníu. Væri markmiðið að smám saman myndi
samkomulagið, sem almennt kveður á um aukin samskipti ríkjanna á
viðskiptasviðinu, þróast í fullgildan fríverslunarsamning. Hann sagði
vera í athugun að gera svipað samkomulag við Króatíu.
Samkomulag um framtíð
þingmannanefndar EFTA
SAMKOMULAG um framtíðarhlutverk þingmannanefndar EFTA var
undirritað á ráðherrafundi samtakanna í gær. Samkvæmt samkomulag-
inu mun nefndin hafa ineð höndum ráðgjafarhlutverk varðandi almenna
þróun innan Evrópska efnahagssvæðisins auk þess sem hún mun annast,
tengsl við Evrópuþingið fyrir hönd samtakanna.
Greinargerð um breytingar á tekju- og eignarsköttum:
Núverandi skattkerfí fjarri
því að vera gott og réttlátt
NÚVERANDI skattakerfi er fjarri því að uppfylla þær kröfur sem
gerða verður til góðrar skattlagningar. Þegnum þjóðfélagsins er
mismunað, þeir búa ekki við jafnræði í skattlagningu og skattkerfið
hlutast til um ákvarðanir sem það á ekki að hafa afskipti af. Þetta
segir í greinargerð með frumvarpi um breytingu á tekju- og eignar-
skatti en það var samið af nefnd sem fjármálaráðherra skipaði til
að samræma skattlagningu eigna og eignatekna.
í greinargerðinni eru markmið ur að hluta eða tvískattaður, tekjur
skattheimtu sögð vera þau að færa
íjármuni úr höndum einstaklinga í
hendur opinberra aðila til verkefna
sem lög kveða á um og Alþingi veit-
ir fé til. í öðru lagi eigi skattkerfíð
að dreifa kostnaði af opinberri starf-
semi á þann hátt milli þegnanna,
að viðunandi sé með tilliti til þeirra
velferðarsjónarmiða sem ríkjandi
séu. í þriðja lagi eigi skattkerfið að
sinna þessum verkefnum þannig að
stuðlað verði að hagvexti, stöðug-
leika og skilvirkni efnahagslífsins.
í fjórða lagi sé skattkerfinu ætlað
að auka tekjujöfnuð í þjóðfélaginu.
Til að þjóna þessum markmiðum
þurfi skattlagning að uppfylla nokk-
ur skilyrði. Þau helstu séu að tryggt
sé jafnræði þegnanna þannig að
einstaklingar sem eins sé ástatt fyr-
ir verði skattlagðir með sama hætti.
Og að skattkerfið sé sem hlut-
lausast með tilliti til ákvarðana "ein-
staklinga og fyrirtækja um fram-
leiðslu, neyslu og fjárfestingar.
í greinargerðinni segir að núver-
andi fyrirkomulag tekjuskattlagn-
ingar einstaklinga uppfylli ekki
þessi skilyrði. Þótt með staðgreiðslu
skatta hafi náðst verulegur árangur
í því efni að skapa heilsteypt tekju-
skattkerfi séu enn við lýði nokkur
frávik. Enn séu liðir undanþegnir
skattskyldu einstaklinga, flestir
tengdir eignum og eignatekjum og
þeir geri það að verkum, að mis-
ræmi skapist milli eigna og eigna-
tekna og eignatekjur séu meðhöndl-
aðar með mismunandi hætti. Vaxta-
tekjur séu skattfijálsar, arður af
hlutafé ýmist skattftjáls, skattlagð-
af fasteignum séu skattlagðar og
einnig rekstrarhagnaður sem sé í
eðli sínu eignatekjur.
Á sama hátt sé misræmi í skatt-
lagningu eigna. Fasteignir og
lausafé séu skattskyldar eignir,
eignarhluti í fyrirtækjum sé skatt-
skyldur nema hlutabréf og stofn-
sjóðseignir. En almennar innistæður
í innlánsstofnunum séu skattfijáls-
ar, ríkisverðbréf eignarskattfrjáls
en aðrar peningalegar eignir séu
skattskyldar til eignarskatts.
„Af þessu leiðir að skattkerfið
getur ekki sinnt þeim markmiðum
sem að framan greinir. Það dreifír
ekki byrðum, af samfélagslegri
starfsemi með viðunandi hætti. Það
hlutast til um efnahagsstarfsemi
með óljósum og óskilvirkum hætti.
Einn hluti þess vinnur gegn þeim
tekjujöfnunai-markmiðum sem öðr-
um hlutum þess er ætlað að sinna,“
segir í greinargerðinni.
í nefndinni sem samdi frumvarpið
sitja Baldur Guðlaugsson hæstarétt-
arlögmaður, Garðar Valdimarsson
ríkisskattstjóri, Indriði H. Þorláks-
son skrifstofustjóri og Yngvi Örn
Kristinsson hagfræðingur. Bragi
Gunnarsson lögfræðingur var ritari
nefndarinnar.
Skattur á fjármagnstekjur:
Olíklegt að vextir hækki
eða sparnaður minnki
MARGT bendir til þess að skattur á fjármagnstekjur verði ekki til
þess að vextir hækki svo neinu nemi eða leiði til minni sparnaðar,
þótt ýmislegt sé þar óráðið. Þetta kemur fram í athugasemdum við
lagafrumvarp um breytingu á tekju- og eignaskatti þar sem meðal
annars er gert ráð fyrir að vaxtatekjur verði skattlagðar.
í greinargerðinni segir að vextir
á markaði ráðist ekki eingöngu af
framboði á lánsfé heldur ekki síður
af eftirspurn eftir því. Stór þáttur
sé eftirspurn ríkisins og auknar
tekjur ríkissjóðs geti leitt til minni
lánsfjárþarfar og þar með lægri
vaxta. Þá er bent á að opnari fjár-
magnsmarkaður gagnvart útlönd-
um muni leiða til þess, að erfitt
verði að halda vaxtastigi hér á landi
langtum hærra en í nágrannalönd-
um okkar.
Frítekjumark kemur í
staðinn fyrir ívilnanir
Frítekjumark kemur í stað sérstakra ívilnana frá tekjuskatti sam-
kvæmt nýju frumvarpi um tekju- og eignaskatt.
Samkvæmt núgildandi lögum fá
menn heimild til frádráttar frá tekj-
um vegna fjárfestingar í atvinnu-
rekstri og afslátt af skatti vegna
innleggs á húsnæðissparnaðarreikn-
inga. Einnig er talið, að líta megi á
heimild til að draga móttekinn arð
að vissu marki frá skattskyldum tekj-
um sem sérstakan sparnaðarhvata
og einnig skattfrelsi söluhagnaðar
af hlutabréfum sem keypt hafa verið
á árinu 1990 og síðar.
f nýja frumvarpinu er lagt til að
þessar sértæku ívilnanir verði leystar
af hólmi með almennu frítekjumarki
þannig að eignatekjur af tiltekinni
fjárhæð verði undanþegnar skatti.
Skipti þá engu máli hvort um er að
ræða tekjur af peningalegri eign,
hlutafé, leigu, söluhagnað eigna
o.s.frv. Er talið að þetta frítekjumark
geti orðið almennari og virkari hvati
til sparnaðar en ivilnanirnar sem nú
eru heimilar.
Lagt er til að fjárhæð fríeignatekj-
umarksins verði 126 þúsund krónur
á einstakling og 252 þúsund krónur
á hjón, eða um það bil sú hámarksfi-
árhæð móttekins arðs af hlutafé sem
nú er heimilt að draga frá tekjum.
Ef miðað er við meðalávöxtun
peningalegrar eignar heimilanna eins
og hún var áætluð 1990, er frítekju-
markið talið svara til rúmlega 3 millj-
óna peningalegrar eignar einstakl-
ings.
Gert er ráð fyrir að þessi breyting
verði á þremur árum eftir að frum-
varpið verður að lögum, að því er
varðar fjárfestingu í atvinnulífi og
innlegg á húsnæðissparnaðarreikn-
inga. Er það með tilliti til áhrifa á
þá sem hafa nýtt sér ívilnanir, og
hugsanlegra áhrifa á hlutabréfa-
markað. Samkvæmt frumvarpinu
verður hámarksfrádráttur frá tekjum
vegna hlutabréfakaupa 75 þúsund
krónur fyrir einstakling og 150 þús-
und fyrir hjón árið 1993. Árið eftir
lækkar hámarksfrádráttur í 50 þús-
und og 100 þúsund, og árið 1995
verður hámarksfrádráttur 25 þúsund
og 50 þúsund en fellur alveg niður
árið 1996.
í þriðja lagi er bent á, að sú
skattlagning, sem um ræði í frum-
varpinu, nái til svo takmarkaðs
hluta af sparifé, að ólíklegt sé að
áhrifin verði stórfelld. Peningalegur
sparnaður í árslok 1990 hafi verið
talinn 360 milljarðar króna, þar af
yrðu um 146 hugsanlega fyrir
skattlagningu. Af þeim séu líklega
um 30% hjá einstaklingum, sem
ekki yrðu skattlagðir vegna frítekj-
umarks, og einhver hluti til viðbótar
sé neðan þess marks hjá öðrum svo
og neðan almennra skattleysis-
marka. Þvi megi gera ráð fyrir að
skatturinn taki einungis til 70-90
milljarða króna.
í fjórða lagi er bent á að áætlað-
ar tekjur ríkisins af eignatekju-
skattinum séu um 1,5 milljarðar
króna, miðað við árið 1990. Ávöxt-
un peningalegs sparnaðar þyrfti að
hækka um 0,4% til að skila skattin-
um, ef miðað er við að byrði af
honum lendi að fullu á lántakend-
um, en minna ef hún skiptist á
milli þeirra og fjármagnseigenda,
sem líklegt verði að teljast.
Að lokum er bent á að skattlagn-
ing vaxtatekna hafi verið árum
saman við lýði í nágrannalöndunum
og sé víða mun þyngri en lagt sé til
í frumvarpinu. Ekki verði séð að
það hafi leitt til hærra vaxtastigs
eða minni sparnaðar en nú er hér
á landi.
Eldri ríkisverðbréf ekki
undanþegin skattskyldu
ELDRI ríkisverðbréf verða ekki undanþegin skattskyldu, samkvæmt
frumvarpi um samræmda skattlagningu eigna og eignaskatta. Nefndin
sem frumvarpið samdi telur að slikt hefði í för með sér mikla örðug-
Ieika í frainkvæmd, kynni að skapa óvissu á verðbréfamarkaði og stríði
gegn þeim sjónarmiðum sem liggi til grundvallar skatta á eignatekjur.
í frumvarpinu er bráðabirgða-
ákvæði um að til skattskyldra tekna
teljist vextir af bréfum og kröfum
sem gefin voru út eða stofnað var
til fyrir 1. janúar 1993 og gjaldfalla
eftir þann tíma. Skattskyldir vextir
af spariskírteinum ríkissjóðs og öðr-
um verðbréfum sem skráð eru á
Verðbréfaþingi verða miðaðir við síð-
asta skráð gengi skírteinanna eða
verðbréfanna í árslok 1992.
Nefndin telur, að rétt kunni að
þykja að gera ráðstafanir til að milda
eða draga úr áhrifum skattlagningar
eldri bréfa, m.a. svo að staða eigenda
ríkisverðbréfa verði ekki önnur og
verri en þeirra sem eigi fé á innláns-
reikningum, eða í öðru óbundnu
forrni. Ríkisverðbréf eru bundin
ávöxtunarskilmálum til innlausnar-
dags, en eigendur almenns sparifjár
myndu njóta almennrar hækkunar á
vöxtum ef skattlagning leiddi til
hennar. Stungið er upp á nokkrum
möguleikum, svo sem rétti til að
skipta út eldri ríkisverðbréfum, eink-
um spariskírteinum, fyrir ríkisverð-
bréf sem gefin yrðu út eftir skatt-
lagningu og væru með þeim kjörum
sem þá gilda almennt um þau.