Morgunblaðið - 25.08.1992, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐí ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1992
SIB
Stjórn fiskveiða
og stjórnarskrá
eftir Sigurð
Líndal
Stutt svar mitt til Kristins Péturs-
sonar framkvæmdastjóra á Bakka-
firði við þeirri spumingu hvort 3.
gr. laga nr. 38/1990 um stjórn fisk-
veiða samrýmist 69. gr. stjómar-
skrárinnar sem birtist í Morgunblað-
inu 8. ágúst sl. hefur orðið Jónasi
Haraldssyni skrifstofustjóra og lög-
fræðingi Landssambands íslenzkra
útvegsmanna tilefni nokkurra at-
hugasemda í blaðinu 13. ágúst sl.
Ekki vil ég láta þær eins og vind
um eyru þjóta og festi því eftirfar-
andi athugasemd á blað.
Réttarleg þýðing 69. gr.
stjórnarskrárinnar ekki mikil
Þessi grein verndar atvinnufrelsi
og áskilur lagaboð til að takmarka
það. Því hefur oft verið haldið fram
— og það gerir Jónas Haraldsson —
að hún sé lítið annað en almenn
stefnuyfirlýsing sem skipti litlu
máli. Sömu skoðanir hafa raunar
verið látnar í ljós um nokkur önnur
ákvæði stjómarskrárinnar.
Sá siður að fylla stjómarskrár og
önnur lög marklausum yfírlýsingum
er eitt helzta einkenni alræðis-
stjórna. Aðalsmerki réttarríkisins
er hins. vegar skiimerkileg laga-
„Lög eru ekkert leik-
fang lýðskrumara og
þar eiga marklausar
yfirlýsingar ekki
heima. Þetta á sérstak-
lega við um stjórnar-
skrá og þess vegna ber
að gera ráð fyrir að
hvert ákvæði hafi
merkingu og sé mikil-
vægt, þannig að það
verndi í raun hagsmuni
eftir því sem orðin út-
vísa.“
ákvæði sem hafa merkingu. Þannig
ber að líta á 69. gr. Þess vegna eru
engin rök til að umgangast hana
fremur en önnur ákvæði stjórnar-
skrárinnar af neins konar léttúð.
Ástand fiskistofnanna
ákvarðar heildaraflann
Jónas gefur í skyn að í reynd sé
það ástand fískistofnanna sem
ákvarði heildaraflann. Nú vita allir
að engin óyggjandi aðferð er til sem
svarar því nákvæmlega hversu
mikla veiði stofnamir þola. Með
þessu er ekki gert lítið úr rannsókn-
um fiskifræðinga, enda hljóta tillög-
ur Hafrannsóknastofnunar að vera
mjög þungar á metunum þegar
ákvörðun er tekin, en endanlega er
hún pólitísk.
Löng og athugasemdalaus
venja
Þá heldur Jónas því fram að löng
og athugasemdalaus venja hafi
helgað þann hátt að fela sjávarút-
vegsráðherra ákvörðun heildarafla.
Fastmótaður vilji löggjafans hafi
ráðið þrátt fyrir allar væringar í
stjómmálum. Hér er það að athuga
að ólögleg háttsemi helgar ekki
venju — hugtakið óvenja („abusus")
er fornt í réttarhefð Vesturlanda.
Þegar þetta er metið verður einnig
að hafa í huga hversu lítið aðhald
unnt er að veita löggjafanum sam-
kvæmt íslenzkri stjórnskipan.
Leigubílsljóramál
í greinargerð minni benti ég á
ummæli í dómi meirihluta Hæsta-
réttar í svokölluðu leigubílstjóramáli
þar sem segir að með orðinu „laga-
boð“ í 69. gr. stjórnarskrárinnar sé
átt við sett lög frá Alþingi. Reglu-
gerðarákvæði nægi ekki ein sér.
Þessa ábendingu telur Jónas mikinn
Sigurður Líndal
fingurbijót því að mál leigubílstjór-
ans hafí hér ekkert fordæmisgildi.
Alla lagaheimild til takmörkunar
atvinnufrelsis hafí skort þar, en í
3. gr. laga um stjórn fískveiða sé
hún fyrir hendi.
Hann virðist ekki átta sig á því
að ég vitnaði einungis í almenn
ummæli í dómi Hæstaréttar sem
eiga við um öll mál sem snerta at-
vinnufrelsi, en hafði hvorki orð um
að atvik væru nákvæmlega eins né
heldur að dómurinn hefði fordæmis-
gildi.
Hitt er annað mál að ekki verður
séð að á því sé neinn gagnger mun-
ur hvort ákvæði skortir með öllu eða
Alþingi veiti ráðherra berum orðum
nánast óskorað vald til að skerða
atvinnufrelsi og víki sér þannig und:
an stjórnskipulegri skyldu sinni. í
báðum tilfellum standa reglugerð-
Opið bréf til stjórnar
Lögmannafélags Islands
frá Tómasi
Gunnarssyni
Ég leita til stjómar Lögmannafé-
lagsins vegna frumvarps ríkisstjóm-
arinnar, sem lagt hefur verið fyrir
Aþingi og miðar að staðfestingu á
EES-samningnum svonefnda og
fylgiskjölum með honum. Óska ég
eftir að stjórn Lögmannafélagsins
athugi EES-málið eftir því sem tök
eru á, kynni það lögmönnum og aI-
menningi og geri viðeigandi ráðstaf-
anir.
Slj órnar skrárbr ot
Frumvarpið, sem er 1. mál á 1.
þingskj. 116. löggjafarþings Alþing-
is, er almennt lagafrumvarp, og hef-
ur að mínu áliti í för með sér víðtæk
og alvarleg brot á íslensku stjórnar-
skránni, gr. 33/1944, verði það sam-
þykkt.
Vil ég nefna 1. gr. stjórnarskrár-
innar. Ekki verður unnt að tala um
þingbundna íslenska stjórn, ef veiga-
miklir þættir allsheijarvaldsins era í
höndum erlendra aðila, sem íslend-
ingar hafa Iítið sem ekkert yfir að
segja. EES-samningurinn brýtur
einnig gegn 2. gr. stjórnarskrárinn-
ar. Endanlegt löggjafarvald verður
að hluta til í höndum erlendra aðila,
einnig framkvæmdavald og æðsta
dómsvaldið. Þá gera ákv. 14. og 20.
gr. stjórnarskrárinnar um ráðherra-
ábyrgð og veitingu og lausn frá
embættum ekki ráð fyrir EES-skip-
aninni. Óhjákvæmilegt virðist að
brotið verði gegn 27. gr. stjórnar-
skrárinnar um birtingu laga. Laga-
texti er að mínu mati svo vandþýdd-
ur og -túlkaður að það er ekki á
færi nema ákaflega góðra mála-
manna, sem auk þess hafa sérþekk-
ingu á yiðkomandi sviðum lögfræð-
innar. Ég þekki enga íslenska lög-
fræðinga sem hafa þessa sérþekk-
ingu. Frelsi alþingismanna til að bera
upp mál til breytinga á Evrópuréttin-
um er mjög skert og brýtur það í
bága við ákv. 54. gr. stjómarskrár-
innar. Þá vil ég nefna jafnréttisá-
kvæðin í 78. gr. stjórnarskrárinnar.
Með staðfestingu á EES-samningn-
um tel ég að erlendum aðilum, bæði
stofnunum og einstaklingum, verði
veitt raunveraleg forréttindi umfram
isienskar stofnanir og einstaklinga
hér á landi. Hvað íslenska lögmenn
varðar og þá sem stunda nám við
lagadeild Háskólans, er ljóst að nám
þeirra er ekki sérhæft og miðað við
Evrópurétt. Að því leyti sem hann
gildir á íslandi 1. janúar 1993 hafa
evrópskir lögmenn skyndilega yfir-
burði yfir íslenska i sérhæfðu námi
og starfsreynslu í Evrópurétti, sem
meta má sem forréttindi vegna að-
stöðu manna hér á landi.
Þá vil ég láta það álit í ljós, að
samþykkt EES-frumvarpsins og
fylgiframvarpa, sem hefði framan-
greind stjómarskrárbrot i för með
sér, mun leiða til mjög alvarlegrar
réttaróvissu hér á landi með ófyrir-
sjáanlegum afleiðingum.
Að því er Evrópuréttinn varðar er
Ijóst að leita verður til erlendra lög-
fræðinga um traustar upplýsingar
þar um. Hvað snertir önnur réttar-
svið er Ijóst að meint alvarleg stjórn-
arskrárbrot tengd EES-samningnum
koma til með að valda stórfelldri
óvissu um alla íslenska lagafram-
kvæmd.
Staða íslenskra lögmanna
Mál horfa þannig við mér, verði
EES-samningurinn og fylgifrumvörp
staðfest, að íslenskir lögmenn, þeir
sem nú lifa, geti fæstir og ekki nema
á löngum tíma, nokkrum áratugum,
tileinkað sér hluta af rúmlega tíu
þúsund blaðsíðna lagatexta þannig
að það sé sambærilegt við það sem
best gerist í Evrópubandalagslönd-
um.
Hér kann mönnum að þykja mikið
sagt og án raka. Ég leyfí mér að
upplýsa að ég hóf íslenskt laganám
tvítugur árið 1957 og fékk lög-
mannsréttindi fyrir Hæstarétti tutt-
ugu og fjórum árum síðar. Ég tel
mig enn, árið 1992, þijátíu og fimm
áram eftir að ég hóf laganám, vera
að ná betri tökum á lögfræðinni. Ég
hef síst ástæður til að ætla að ég
hefði verið fljótari að tiieinka mér
Evrópurétt og tel að svipað gildi um
aðra. -
Ljóst er, að dómarar í dómstóli
Evrópubandalagsins og aðrir úr-
skurðaraðilar á vegum þess og EES-
stofnana muni ekki nota hinn ís-
lenska texta Evrópureglnanna. Eigi
íslenskir lögmenn að standa jafnfæt-
is, t.d. enskum eða lögmönnum ann-
arra stórþjóða Evrópubandalagsins
verða þeir að hafa ákaflega góð tök
á a.m.k. einu stórþjóðamáli. Og ég
tel víst, þegar vafaatriði koma upp
um túlkun lagatexta, sem oft gerist,
að skilningur á helstu þjóðtungum
Evrópu, svo sem þýsku, frönsku,
spænsku og ítölsku, auk enskunnar,
geti skipt máli.
Auk málakunnáttunnar þarf mjög
sérhæft laganám og sérhæfða starfs-
reynslu til að geta veitt lögmanns-
þjónustu í Evrópurétti. Ljóst er að
sérhæfða námið og starfsreynsluna
verður að sækja til útlanda. Verði
EES-samningurinn staðfestur og
verði Evrópubandalagið langlíft, tel
ég að einu íslendingamir sem hafa
sæmilegar forsendur til að verða
jafnokar erlendra lögmanna, verði
þeir, sem nema og starfa erlendis.
Þeir munu sjaldan koma til íslands,
nema helst í fríum og sem eftirlauna-
menn. (Ég vil einnig geta þess, að
ég tel engar líkur á því að Evrópu-
bandalagið verði langlíft. Ég tel það
raunar þegar í fjörbrotum. Útilokað
er að miðstýringarvald, sem hefur
einn æðsta dómstól í veigamiklum
málaflokkum en tólf eða átján aðra
æðstu dómstóla í öðrum málum, geti
verið virkt og sjálfu sér samkvæmt.
Það er líka úrelt að ýmsu öðru leyti.
Það leggur litla áherslu á mannrétt-
indi, nema að því leyti sem það gagn-
ast fjölþjóðafyrirtækjum, sinnir tak-
markað náttúravernd og Evrópu-
bandalagið lokar sig af á alþjóðavett-
vangi með tollmúrum og miklum
opinberam fjárstyrkjum til aðila inn-
an vébanda þess.)
Verði EES-samningurinn sam-
þykktur verður staða íslenskra lög-
manna í stuttu máli sú, að þeim ber
af faglegum ástæðum að benda við-
skiptamönnum sínum á erlenda
starfsbræður til að fá skástu og
traustustu lögmannsþjónustuna í
Evrópurétti. Hvað varðar önnur svið
lögfræðinnar, er hætt við þegar kem-
ur að stærri og margþættari málum,
að íslenskir lögmenn verði í veruleg-
um mæli að leita aðstoðar erlendra
starfsbræðra. Þetta veikir stöðu
þéirra faglega, félagslega og fjár-
hagslega.
Samfélagsleg áhrif
EES-samningsins
Samfélagsleg áhrif af lögfestingu
EES-samningsins og stofnun EES,
ef af henni verður, hljóta að verða
mikil og margvísleg. Lagafram-
kvæmd hlýtur að breytast og Iög-
mannsþjónusta að færast úr landinu.
Miðað við takmarkaða reynslu af
kostnaði við lögmannsþjónustu er-
lendis verður aðeins á færi fárra ís-
lenskra fyrirtækja að greiða slíkan
kostnað. Miklu erfiðara verður að
koma nýjum atvinnurekstri á fót hér
á landi. Erlendum stórfyrirtækjum
verður sköpuð forréttindaaðstaða í
formi lagaþekkingar og reynslu til
viðbótar við séraðstöðu vegna fag-
þekkingar, fjármagns og sambanda.
Mér virðist að EES-samningnum
muni fylgja miklar breytingar á öll-
um viðskiptaháttum þjóðarinnar. Ég
óttast að íslenskum viðskiptaaðilum
og atvinnurekendum muni vegna lít-
ið betur á erlendum vettvangi en
þeim hefur gert til þessa. Þar verður
þróun hæg, en vonandi á rétta átt.
Erlendar reglur um rekstur íslend-
inga í Evrópu hafa ekki verið þröng-
ar og menn hafa haft tækifæri en
ekki getað nýtt þau, m.a. vegna mik-
arákvæði í reynd ein sér. Munurinn
er sá helztur að vöntun á laga-
ákvæði kann að stafa af gáleysi,
en visvitandi óheft valdframsal ber
merki ásetnings — og ekki er það
betra.
Framsal valds
Rétt er að víðtækt valdframsal
hefur viðgengizt, en ekki er þar
með sagt að svo verði um alla fram-
tíð. Ofvöxtur hleypur í það sem
upphaflega kann að hafa þótt nauð-
synlegt og þá verður að spyrna við
fótum ef ekki á illa að fara. Þannig
hefur farið um ríkisafskipti af at-
vinnulífi, vöxt velferðarkerfisins
o.s.frv. Framan af þessari öld urðu
miklar breytingar á þjóðfélaginu,
stjórnarskrárákvæði fyrri aldar voru
túlkuð nokkuð fijálslega og þannig
komið til móts við öfl sem náð höfðu
meirihluta á þjóðþingum. Nú bendir
margt til þess að í óefni stefni ef
fram fer sem horfír og því má vænta
breytinga. Þetta á meðal annars við
um valdframsal.
Enginn dregur í efa að rétt sé
að fela framkvæmdavaldi nokkurt
svigrúm til að setja reglur, einkum
um lagaframkvæmd, en of langt
mál yrði að ræða það hér. En þegar
löggjafinn framselur ráðherra vald
til að setja reglu um það hversu
mikið megi veiða á hveiju fiskveiði-
ári og það kallað „lagaframkvæmd"
eins og Jónas Haraldsson gerir er
farið að togna meira en lítið á merk-
ingu orðanna. Hér verða menn að
hafa í huga að þetta er einhver
mikilvægasta og afdrifaríkasta
ákvörðun sem tekin er ár hvert.
Dómstólar hafa túlkað valdsvið
sitt þröngt eins og alkunna er. En
Hæstiréttur hefur þó tekið afstöðu
til valdframsals og sett því mörk.
Fyrst má nefna svokallaðan þunga-
skattsdóm. Ráðherra var í lögum
m.a. heimilað að ákveða sérstakt
Tómas Gunnarson
„Hvað íslenska lög-
menn varðar og þá sem
stunda nám við laga-
deild Háskólans, er ljóst
að nám þeirra er ekki
sérhæft og miðað við
Evrópurétt. Að því leyti
sem hann gildir á ís-
landi 1. janúar 1993
hafa evrópskir lög-
menn skyndilega yfir-
burði yfir íslenska í sér-
hæfðu námi og starfs-
reynslu í Evrópurétti,
sem meta má sem for-
réttindi vegna aðstöðu
manna hér á landi.“
illar miðstýringar og ofstjómar
stjórnvalda hér á landi. Það eru ekki
mörg ár síðan íslenskar reglur kváðu
á um fjörutíu sterlingspunda gjald-
eyrisyfirfærslu að hámarki.
Öðru máli gegnir um innlend við-
skipti og inn- og útflutning frá land-
inu. Með EES-samningnum verða
útlendingar forréttindamenn hér á
landi eins og áður segir. Og ástæða
til að ætla að útlendingar noti sér