Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
ERLENT
INNLENT
Vikuno 23/8-30/8
Stefnir í
8-9 millj-
arða halla
ríkissjóðs
Halli á rekstri ríkissjóðs á
þessu ári stefnir í 8-9 milljarða
króna en fjájlög gerðu ráð fyrir
4,1 milljarða króna halla. Þessu
veldur hvortveggja, tekjusam-
dráttur, sem nemur um tveimur
milljörðum króna, og aukin út-
gjöld sem nema um tveimur millj-
örðum króna, einkum vegna heil-
brigðis-, trygginga-, og landbún-
aðarmála. Ríkisstjóm vinnur nú
að fjárlagafrumvarpi fyrir næsta
ár og er stefnt að því að niður-
stöðutölur þess verði lægri en
niðurstöðutölur núgildandi fjár-
laga.
Bensínverð lækkað
Olíufélögin þijú, Skeljungur,
Olís og Olíufélagið, lækkuðu
bensínverð sitt á miðvikudag.
Lækkunin er á bilinu 0,70 til 1,60
krónur á hvem lítra eftir
tegundum. Aðalástæða
lækkunarinnar er lágt gengi
dollarans en frá síðustu
verðákvörðun olíufélaganna
hefur gengi dollara lækkað úr
58 krónum niður í 53 krónur.
Áhugakafarar finna
skipsflök
Áhugakafarar afhentu Þjóð-
minjasafni muni úr tveimur skipum
á hafsbotni við Flatey á miðviku-
dag. Guðmundur Magnússon, þjóð-
minjavörður, segir að annað skipið
virðist vera fiskiskip frá 19. öld
og er meirihluti munanna úr því.
Hitt skipið er mun eldra og gæti
verið frá 17. öld. í því fannst m.a.
hollenskur leirdiskur.
Þjónusta skert á
Kópavogshæli
Kópavogshæli er komið fram úr
ramma fjárlaga. Forsvarsmenn
hælisins hafa lagt fram spamaðar-
tillögur á almennum deildum en
aðstandendur segja að verið sé að
skerða af lágmarksþjónustu.
Heilsdagsskóli í
tilraunaskyni
Skólamálaráð hefur ákveðið að
heQa tilraun með heilsdagsskóla,
samfellda þjónustu, frá 7.45 til
17.15, í fimm grunnskólum borg-
arinnar, á komandi skólaári. Verð-
ur í framhaldi þessarar tilraunar
ákveðið hvort og þá hvemig þjón-
usta af þessu tagi verður boðin í
öllum grunnskólum Reykjavíkur-
borgar.
Krafa um gjaldþrotaskipti
Hagvirkis
Blikk og stál hf. hefur lagt fram
kröfu í héraðsdómi Reykjaness um
að verktakafyrirtækið Hagvirki í
Hafnarfirði verði tekið til gjald-
þrotaskipta. Ástæða þess er sú að
Blikk og stál hefur ekki enn feng-
ið greidda fímm ára kröfu, að upp-
hæð 40 milljónir króna. Upphaf-
lega var krafan 18 milljónir vegna
viðbyggingar Flugstöðvar Leifs
Eiríkssonar.
Lítið vitað um EES
Einungis 1,2% svarenda sem
afstöðu tóku í skoðanakönnun IM
Gallup um þekkingu og afstöðu
fólks til Evrópska efnahagssvæð-
isins segjast hafa kynnt sér mál-
efni varðandi ísland og EES mjög
vel. 79,2% segjast hins vegar hafa
kynnt sér málið frekar illa, mjög
illa eða ekkert.
ERLENT
Fjölgað í
eftirlits-
herjum í
Bosníu
EKKERT lát varð á blóðsúthell-
ingum í Sarajevo í vikunni. Leið-
togar Evrópuríkja sátu ráðstefnu
í Lundúnum um ástandið í fyrr-
verandi lýðveldum Júgóslavíu. Til-
kynnt var að mörg þúsund manna
lið á vegum Sameinuðu þjóðanna
yrði sent til Bosníu-Herzegóvínu
til styrktar þeim 1.500 hermönn-
um sem nú reyna að tryggja að
hjálparsendingar berist bágstödd-
um. Friðarráðstefnan krafðist
þess að stríðsaðilar skiluðu aftur
þeim svæðum sem þeir hafa hrifs-
að í Bosníu en Serbar ráða nú
um 70% landsins. Evrópubanda-
lagið mun styðja hugmyndir um
skiptingu landsins í kantónur að
svissneskri fyrirmynd. Varað hef-
ur verið við því að þar yrði tekið
skref til innlimunar Bosníu í Júgó-
slavíu (Serbíu og Svartfjallaland)
og Króatíu. Múslimar, meirihluti
íbúa Bosníu, sætu hugsanlega
eftir á litlu landsvæði.
Bresk slúðurblöð snúa sér að
Díönu
BRETAR fengu lítið tóm til að
jafna sig eftir myndbirtingar slúð-
urblaða af ástarleik hertogaynj-
unnar af Jórvík og fjármálaráð-
gjafa hennar. Þau skýrðu frá því
í vikunni að Díana prinsessa hefði
átt innilegt samtal gegnum far-
síma við piparsvein nokkurn sem
annars hefur
helst áhuga á
kappakstri.
Breskir fjöl-
miðlar lýstu
gi-emju og
hneysklan yfír
ævintýrum
Söru en sögðu
frá því að þúsundir hefðu lýst
stuðningi við Díönu þrátt fyrir
fréttir af meintum elskhuga henn-
ar.
Flugbann á íraka
ÍRAKAR sýnast hafa virt flug-
bann sem tók gildi sunnan 32.
breiddargráðu á fímmtudag.
Bandaríkjamenn, Bretar og
Frakkar vilja með banni sínu á
flug íraka koma shítum í Suður-
írak til hjálpar. Þeir hóta að skjóta
niður íraskar flugvélar yfir svæð-
inu en stjórnin í Bagdad segist
ætla að reka úr landi starfsmenn
Sameinuðu þjóðanna ef það verði
gert. Diplómatar í Bagdad segja
Iraka verða að hlíta banninu og
láta sér nægja að senda landgöng-
uliða gegn shítum.
Gífurlegt tjón af Andrési
FELLIBYLURINN Andrés olli
gífurlegu tjóni í Flórída og Louis-
iana-ríki í Bandaríkjunum áður
en hann lognaðist niður 1 hitabelt-
isstorm á miðvikudag. Bylurinn
varð 20 manns að bana og eyði-
lagði flest sem fyrir varð. Tjónið
er talið nema um 20 milljörðum
dollara og er Andrés mesti tjón-
valdur sem geysað hefur um
Bandaríkin.
Tvísýnt um afdrif Maastrichts
Ef Frakkar segja „non“
ÁKVÖRÐUN Francois Mitterrands Frakklandsforseta um að efna
til þjóðaratkvæðagreiðslu í Frakklandi um Maastricht-samkomulag-
ið um pólitískan og efnahagslegan samruna Ervópubandalagsríkj-
anna, sem tekin var eftir að Danir höfnuðu samkomulaginu í júní,
jaðrar við að vera fífldirfska. Eftir ellefu ára stjórnarsetu sósíalista
er traust almennings til þeirra, og raunar stjórnmálamanna al-
mennt, minna en ekkert. Óteljandi hneykslismál á undanfömum
árum hafa grafið undan trú manna á stjórnarherrunum og almennt
er búist við að Frakkar muni nota þjóðaratkvæðagreiðsluna til að
koma þessari óánægju á framfæri. Fyrir því er líka sögulegt for-
dæmi. Charles de Gaulle hershöfðingi boðaði til þjóðaratkvæða-
greiðslu í apríl 1969 um tæknilegar stjómkerfisbreytingar. Hún
snerist hins vegar upp í atkvæðagreiðslu um forsetann sjálfan, de
Gaulle tapaði, og sagði af sér embætti. Skoðanakannanir sem birtust
í þessari viku benda til að alls ekki sé útilokað að Frakkar muni
segja „non“ þann 20. september. Ef Frakkar, sem litið hefur verið
á, jafnt af þeim sjálfum sem öðmm, sem evrópusinnuðustu Evrópu-
sinnanna höfnuðu Maastricht myndi það tvímælalaust þýða endalok
samkomulagsins og líklega einnig binda endi á valdaferil forsetans.
Mitterrand sjálfur, sem sam-
kvæmt nýlegum skoðanakönnun-
um nýtur stuðnings 26% Frakka,
heldur því staðfastlega fram að
úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar
muni engu breyta um stöðu hans
sem forseta. Þingkosningamar,
sem fara eiga fram á næsta ári,
verði ekki færðar fram, hvað þá
að forsetakosningunum, sem ekki
ber að halda fyrr en árið 1995,
verði flýtt. Þessi afstaða forsetans
er á margan hátt skiljanleg, bein
tenging stöðu hans við úrslit kosn-
inganna yrði náðarhöggið fyrir
Maastricht. En þessi afstaða er líka
órökrétt og óraunhæf. Órökrétt
vegna þess að „sameining Evrópu“
hefur verið rauði þráðurinn í stefnu
Mitterrands síðan að hann tók við
embætti og óraunhæf vegna þess
að ljóst er að kosningamar munu
ekki síður snúast um hvort að þjóð-
in beri áfram traust til hans sem
forseta heldur en sjálfan samning-
inn.
Spilling sósíalista
Andrúmsloftið í Frakklandi er
vissulega ekki vænlegt fyrir stjóm-
ina þessa stundina. Sumarið hefur
einkennst af uppákomum sem hafa
farið óstjómlega í taugarnar á
fólki. Bændur hafa verið með upp-
steyt vegna breytinga á hinni sam-
eiginlegu landbúnaðarstefnu Evr-
ópubandalagsins. Vörubílstjórar
stöðvuðu meira og minna sam-
göngur í Frakklandi svo vikum
skipti til að mótmæla breytingum
á umferðarlögum. Atvinnuleysi
heldur áfram að aukast (er nú á
annan tug prósenta) og þýskt spít-
alarusl, sem reyndist flæða inní
landið, varð í augum margra tákn-
rænt fyrir hvað opnari landamæri
og evrópsk sameining myndi þýða
fyrir Frakka.
Ekkert lát hefur heldur verið á
hneykslismálum tengdum Sósíal-
istaflokknum.
Henri Emmanu-
elli, forseti
franska þings-
ins, hefur verið
sakaður um
fjársvik fyrir
hönd Sósíalistaflokksins er hann
sá um fjármál hans fyrir nokkrum
árum og stendur til að taka mál
hans fyrir dómstóla nokkrum dög-
um fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna.
Þá verður í október dæmt í máli
fyrrum yfirmanns franska blóð-
bankans sem talinn er bera ábyrgð
á því að fjölmargir blæðarar voru
1985 látnir fá blóðgjöf úr birgðum
sem vitað var að væru sýktar með
alnæmisveirunni. 1.500 sjúklingar
hafa greinst með veiruna og 256
hafa látist úr alnæmi til þessa.
Reiðin vegna þessa óhugnanlega
máls beinist ekki síst að þeim ráð-
herrum sem þá voru við völd en
hafa ekki verið dregnir til ábyrgð-
ar. Ofan á allt saman bætist að
Frakkar eru sagðir vera almennt
fúllyndir í septembermánuði. Þeir
taka sér sumarfrí í ágúst og þegar
heim er komið að nýju bíða ógreidd-
ir reikningar, haust og hinn grái
hversdagsleiki.
En það eru ekki bara óvinsældir
sósíalista sem ógna Maastricht.
Margir Frakkar hafa alvarlegar
efasemdir um samkomulagið sjálft
og afleiðingar þess. Svo virðist sem
almenningur taki minna mark en
áður á yfirlýsingum um að hálf-
gerður heimsendir blasi við, verði
samkomulagið fellt, og með því að
btjóta 50%-múrinn i skoðanakönn-
unum telja stjómmálaskýrendur að
andstæðingar Maastricht muni öðl-
ast enn meira sjálfstraust og styrk.
Nýleg könnun sem birt var í
tímaritinu Capital leiddi í ljós ýms-
ar ástæður fyrir
þeim ótta sem
margir Frakkar
bera í bijósti.
Þeir telja að
Frakkar muni
tapa mest á
Maastricht en Þjóðveijar hagnast
mest. 56% töldu að Maastricht
myndi auka atvinnuleysi í Frakk-
landi og 52% óttuðust að í kjölfar
þess myndi innflytjendum fjölga.
Þjóðarfylking Jean-Marie Le Pens,
sem berst hatrammlega gegn sam-
komulaginu, elur óspart á þessum
ótta og bendir á klausu í samningn-
um sem myndi leyfa EB-borgurum
að kjósa og vera í framboði í
frönskum sveitarstjórnarkosning-
um. Maastricht myndi þýða „enda-
lok frönsku þjóðarinnar“ að sögn
Le Pens.
Hægrimenn eru eins og svo oft
áður klofnir í afstöðu sinni til máls-
ins. Forysta tveggja stærstu flokk-
anna, RPR og UDF, segist vissu-
lega styðja samkomulagið þó
stundum sé sá stuðningur hálfs-
hugar. Jacques Chirac, fyrrum for-
sætisráðherra og leiðtogi RPR,
sagði þannig í útvarpsviðtali í vik-
unni, þegar hann tjáði sig um
málið í fyrsta skipti í tvo mánuði,
að samningurinn væri illa unninn
hálfkæringur en að hann ætlaði
samt að styðja hann með atkvæði
sínu.
Mjög vinsælir framámenn innan
hægriflokkanna hafa hins vegar
tekið afstöðu gegn samkomulaginu
og leiða þá baráttu, s.s. RPR-menn-
irnir Philippe Seguin og Charles
Pasqua og Philippe de Villiers frá
UDF. Leggja þeir áherslu á að með
Maastricht sé verið að byggja upp
skrifræðisbákn í Brússel sem muni
taka völdin frá þjóðþingum aðildar-
ríkjanna og grafa undan þjóðarein-
kennum.
Stuðningsmenn Maastricht hafa
lýst því yflr að þeir muni nú á
næstu dögum herða baráttuna til
muna. „Maður verður að útskýra,
útskýra, útskýra og sannfæra,
sannfæra, sannfæra," sagði Jacqu-
es Delors, forseti framkvæmda-
stjórnar EB eftir að hafa átt fund
með Pierre Beregovoy forsætisráð-
herra á föstudag. Mitterrand hefur
einnig gripið til þess óvenjulega
ráðs að biðja Helmut Kohl, kansl-
ara Þýskalands, og John Major,
forsætisráðherra Bretlands, að
koma fram opinberlega og hvetja
Frakka til að samþykkja samning-
inn. Þessu hefur verið harðlega
mótmælt af andstæðingum Ma-
astricht sem segja að slíkt væri
óþolandi afskipti af innanríkismál-
um Frakklands.
En þó að um innanríkismál sé
að ræða þá myndi áhrifanna gæta
um alla Evrópu ef svo færi að
Frakkar höfnuðu Maastricht. Sam-
komulagið væri þar með úr sög-
unni og Evrópubandalagið stæði
frammi fyrir mestu kreppu sinni
frá upphafi. Líklega yrði höfnun
einnig til að kollvarpa öllu mynt-
samstarfi EB-ríkjanna innan ERM.
Spá margir fjármálasérfræðingar
því að falli Maastricht verði að
hækka gengi sterkra gjaldmiðla,
þýska marksins, belgíska frankans,
dönsku krónunnar og hollenska
gyllinsins um allt að fjögur prósent
en að sama skapi fella gengi veikra
gjaldmiðla, þ.e. breska pundsins,
ítölsku lírunnar og spænska peset-
ans um sama hlutfall. Gengi
franska frankans héldist líklega
óbreytt. Fjármálaráðherrar EB-
ríkjanna hittast á fundi í Bath í
Englandi dagana 4-6 september
og er búist við að þeir muni þá
leggja á ráðin um hvemig komast
megi hjá upplausn á gjaldeyris-
mörkuðum.
Og svo er auðvitað allt eins lík-
legt að Frakkar samþykki sam-
komulagið.
BAKSVIÐ
eftir Steingrím Sigurgeirsson
Reuter.
Tveir forystumanna þeirra sem berjast fyrir því að Frakkar hafni
Maastricht í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. september. Til vinstri
Philippe Seguin og til hægri Charles Pasqua. Báðir eru þeir
meðal helstu framámanna flokks nýgaullista, RPR, og gegndu
ráðherraembættum í ríkissljórn Jacques Chiracs á síðasta áratug.