Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
erótísk athöfn og gefandi. Maður
tengir ótal þætti saman í einn raf-
magnaðan streng, áhorfandinn
snertir hann og fær straum. Klipp-
ingin getur breytt straumnum, ráð-
ið því hvort myndimar sem falla
saman gefi 25 volta eða 2.000 volta
spennu. Það verður að skapa and-
rúmsloft til að fólk upplifi erótík.
Erótík stendur ekki undir nafni
nema að í henni sé merking og til-
finning sem verður að grundvalla
vel áður en kemur að undirstöðu-
þáttunum. Ég get nefnt eina litla
senu í Svo á jörðu sem á himni sem
mér þykir gífurlega vænt um. Ann-
ar tvíburinn og ein þjónustan em í
kyrrlátu andrúmslofti síðdegis
ásamt öðru fólki, menn piokka sjó-
fugl, lita ull og skrifa gullaldarhand-
rit. Síðan gengur þessi ungi maður
í þögn að stúlkunni og ætlar að
kyssa hana varfærnislega, en er
truflaður í miðjum klíðum sem leng-
ir aðdraganda kossins oggerir
augnablikið mjög hlýtt, fallegt og
þrungið þrá milli tveggja ung-
menna. Þetta er í mínum huga afar
rafmagnað og erótískt og gjörsam-
lega óþarft að sýna meira. Síðar
sjáum viðtvíburann bera kross sem
er í hennar eigu, og við vitum hvað
gerðist í millitíðinni.
Hvað vangaveltur þínar um kven-
lega sýn varðar, get ég fullyrt að
ég geri ekki myndir af því eða á
þann hátt að ég sé kona, heldur
vegna þess að ég er Kristín Jóhann-
esdóttir. Hinni spumingunni er líka
ósvarað, því ég er ekki karlmaður
og verð það aldrei."
Gef oss í dag vort daglegt
brauð
„Á stundum bít ég á jaxlinn þeg-
ar horft er á erlendar stórmyndir
þar sem tugmilljónir velta úr hveiju
skoti, allt er yfirkeyrt af búningum
og fjöldasenum en auðurinn skilar
sér ekki í góðri mynd.“ segir Sigurð-
ur.„Ósjálfrátt kemur líka framleið-
andinn upp í mér, og ég fer að
hugsa, að kvöldmaturhandaþess-
ari fjöldasenu kostar nokkur hundr-
uð þúsund. í kvikmyrid eins og Svo
á jörðu sem á himni skiptir hver
klukkustund máli í tökum. Tökum
sem dæmi seglskipið, það var bæði
dýrt að sigla því til landsins pg einn-
ig að leigja það. Um er að ræða
einu skipaleigu í heiminum er sér-
hæfir sigí að leigja skip, einkum
gömul, til kvikmynda. Þeir eru dýr-
ir þó þeir gæfu á endanum ótrúleg-
an afslátt, en bjuggu jafnframt yfir
góðum hugmyndum og lausnum,
enda ekki fyrsta sjóslysið sem þeir
koma nálægt. Hættuleg atriði voru
kvikmynduð og þurfti að beita
ýtrustu varkámi til að stofna fólki
ekki í hættu. Þar sem miklir fjár-
munir voru í húfi, kom jafnvel til
greina að fljúga út með leikara og
tökulið, en á endanum var niður-
staðan að sú neyðarlausn yrði fjár-
frekari en að sigla skipinu hingað.
Þegar öllu er á botninn hvolft má
fullyrða með góðri samvisku, að
þrátt fyrir furðu lítinn tilkostnað
miðað við útkomu, hefði verið betra
að sleppa gerð myndarinnar en
reyna að gera einhveija fátækl-
ingaútgáfu. Snúa sér einfaldlega
að öðrum verkefnum. Einföld sann-
indi sem þessi skilja ekki allir, og
í því sambandi verð ég að hnýta í
„besserwisser-ættina," sem fer af-
skaplega í taugamar á mér því
menn af þeim ættboga eru alltaf
að leita að „réttu formúlunni“ við
gerð kvikmynda. Þeir átta sig ekki
á því að Ijölbreytileikinn er sterk-
asta afl íslenskra kvikmynda. Fjöl-
breytni sem stafar meðal annars
af hversu merkilega víða innlendir
leikstjórar hafa menntað sig, gjör-
samlega alls staðar þar sem hægt
er að læra kvikmyndagerð. Algildar
uppskriftir þykja mér einkennilegar
og ekki til þess fallnar að vekja til-
trú á höfundum þeirra."
Og fyrirgef oss vorar
skuldir
- Kristín, hluti almennings
hélt að sér höndum þegar síðusta
kvikmynd þín Á hjara veraldar var
sýnd, og það hafði í för með sér
fjárhagslegan hnekk fyrirykkur.
Hvemig leið þér þegar hugarfóstrið
fékk ekki brautargengið sem það
átti skilið?
■■■■■■S V
„Það versta sem getur komið
fyrir listamarin er höfnun, og hlut-
fallslega miklu verra fyrir kvik-
myndagerðarmann en aðra því
meira er í húfi. Á hjara veraldar
var mjög metnaðarfullt verk á sviði
kvikmyndalegrar nýsköpunar og ég
var mjög meðvituð um að möguleik-
ar hennar væm ekki þeir sömu og
ef hún væri farsi, þótt ég hafi von-
að að áhorfendur myndu sópast inn
í tugþúsunda vís. Hún var framleidd
án teljandi styrkja, fyrir bankalán
á sama tíma og verðbólgan slagaði
upp í 130%. Þótt að hún kostaði í
reynd hlægilegt verð, varð fjár-
magnskostnaður of mikill í ljósi
aðstæðna. Tuttugu þúsund rrianns
hefðu bjárgað dæminu á þurrt, en
aðeins helmingur þeirra áhorfenda
sem við þörfnuðumst kom. Skuldir
gerðu það að verkum að næstu ár
á éftir vom svo tilsámfelld hörm-
urigarsaga sem ég h‘ef ekki áhuga
á að endurtaka. Menn hafa ekki
þrek nema einu sinni á ævinni til
að ganga gegnum slíkt. Öllum eru
takmörk sett. Ég hefði viljað þróa
áfram hugmyndir sem ég byijaði
með þar, en við blasti sú staðreynd
að það varekki hægt. Á þeim tíu
ámm sem eru liðin, hef ég breyst
og mfn kvikmyndagerð. Maður gef-
ur s.ér alltaf ákveðnar forsendur og
viðfangsefhi, og mítt viðfangSbfni
nú er að segja spennandi sögu. Og
hver vili ekki heyra spennandi sög-
ur?“
Svo sem vér og fyrirgefum
vorum skuldunautum
Kosturinn við
skapandi ævin-
týri sem hef jast í
höfði einhvers
manns, er ad
þeim mun meira
sem höfundurfær
að sigla og veiða
kvótalaust, þeim
mun meiri er afl-
inn. Verndun
þessa fiskistofns
felst í að veiða
sem mest, ofveiði
í hinum skapandi
fiskistofni er
framtíðin.
Sigurður
Pálsson
em fyrir breiðtjaid, því menn vilja
einfaldlega að myndin komi vel út
í sjónvarpi. Hérlendis er raunhæft
að gera kvikmyndir á atvinnugrund-
velli fyrir 60-100 milljónir og þarf
samt að gæta ítrasta sparnaðar.
Tölur þar fyrir neðan em óraunhæf-
ar ef almenn leikleg og tæknileg
gæði og atvinnumennska em höfð
sem viðmiðun. Þegar liðin tímabil
eru sviðsett, má reikna með auka-
kostnaði upp á lágmark 30 millj-
ónir króna. Einhver kann að undr-
ast slíkar upphæðir, en þá má minna
á ýmsar hliðarsögur í íslenskum
atvinnuvegi. Ég reiknaði lauslega
út hvað mætti gera við það fé sem
hefur verið afskrifað vegna mis-
lukkaðra ævintýra í loðdýrarækt og
laxeldi, og þá er mannlegi harmleik-
urinn ekki talinn með, og fékk þá
uggvænlegu útkomu að fyrir af-
skrifaðar skuldir mætti gera eitt
hundrað kvikmyndir af sömu stærð-
argráðu og Svo á jörðu sem á himni.
í allri umræðunni um minnkandi
þorskveiðar, þykir mér líka gaman
að ítreka að því betur sem unnið
er við skrifborð, því traustari verður
fjárhagsáætlunin og niðurstaðan.
Þetta verkefni hefur veitt 70 millj-
ónum í gjaldeyristekjur inn í ís-
lenskt atvinnulíf. Gróflega reiknað
þýðir það að fyrir hveija 1 krónu
sem Kvikmyndásjóður íslands lagði
fram, komu 4 krónur erlendis frá
og þar af sitja 3 krónur eftir í land-
inu. Matgrönn kona í Hlíðunum
hefur því óbeint veitt nokkrum tug-
um milljóna inn í landið, vegnaþess
að allt byrjar þétta í höfðinu á henni.
Kosturinn við skapandi ævintýri
sem hefjast í höfði einhvers manns,
er að þeim mun meira sem höfund-
ur fær að sigla og veiða kvóta-
laust, þeim mun meiri er aflinn.
Verndun þessa fiskistofns felst í að
veiða sem mest; ofveiði í hinum
skapandi fiskistofni er framtíðin.
Eigi leið þú oss í freistni
Kristín skrifaði handritið að kvik-
myndinni á tæpum átta árum og á
þeim tíma tók handritið miklum
breytingum uns endanleg niður-
staða lá fyrir. „Ég var búin að sjá
myndina áður en ég tókst á hendur
þetta ferðalag. Staðurinn og fólkið
tók sér bólfestu í kollinum á mér,
og ég lýsti einungis innri upplifun.
En margt spilar inn í breytingar og
þróun hugverks, tíminn gefur þér
fjarlægð og rúm til að handritið
geti vaxið áfram i huga þér. Á svo
löngum tíma þarftu enn fremur að
viðhalda eigin spennu gagnvart
verkinu, endumýja hana sífellt með
nýjum atriðum og hugmyndum. Ég
var búin að skrifa handrit að u.þ.b.
30 tíma langri kvikmynd, og um-
fangið hjálpaði mér að kynnast
þessum mönnum betur og fá gleggri
skilning á atburðum sögunnar. En
það lá í augum uppi að ég myndi
aðeins nota hluta af hugmyndunum.
Það er meinlaust að skera niður,
því þó að fallegar senur hafi þurft
að víkja, fann ég einnig lausnir á
atriðum sem hefðu orðið of dýrar í
framkvæmd, ótvíræðar lausnir sem
margar eru betri en upprunarlegu
hugmyndirnar. Kveikja myndarinn-
ar er endalok Pourquoi-pas? og ég
fór á vettvang á strandstað, rýndi
í heimildir og talaði við fólk sem
þekkti Straumfjörð og mennina. Þá
gerðist það að ég uppgötva Höllu,
en í tengslum við slysið hafði ég
aldrei áður heyrt þjóðsöguna um
álög hennar. Ég fór að spyija sjálfa
mig ákveðinna spurninga og leitaði
víða fanga um þessa konu, bæði í
rituðum heimildum og munnmæla-
sögum. Halla leitaði æ meir á mig
og það var ljóst að hún vildi kom-
ast inn í þessa mynd. Hugsýnir
mínar af konunni voru orðnar svo
ofsalegar að hún hundelti mig hvert
sem ég fór, enda er saga hennar
mikilvægur þáttur í sögu staðarins.
Á vissan hátt má segja að hún sé
staðurinn. Þá var að fínna aðferð
til að tengja hvel sagnanna. Lengi
var ég logandi hrædd um að teng-
ingin gengi ekki upp og sagan yrði
of flókin, en þegar iausnin kom
hvarf óttinn frá mér,.því hvelin
runnu saman eins og sjálfsagður
hlutur. Ég varð líka himinlifandi
þegar ég bar endanlega mynd hand-
ritsins undir franska aðila, því
fyrsta athugasemdin sem þeir
gerðu, var: Þessi samtvinnaða saga
er snilldarhugmynd."
Sigurður skrifar leiktexta
myndarinnar, og er vinnuaðferð
þessi fremur óvenjuleg í kvik-
myndagerð hérlendis.
„Slík samvinna er algeng frönsk
vinnuaðferð og til er urmull af sér-
hæfðum „dialogistum" eða leik-
textasmiðum sem hafa aldrei samið
heilt handrit, en geta skrifað texta
jafnt upp í pönkara og sögulegar
persónur. Sumir eru sérhæfðir í
nútíma borgarmenningu, aðrir í
liðnum öldum. Þetta er starf sem
hentar mér vel, maður kemur inn
sem nokkurs konar tæknimaður og
ábyrgðarleysið því samfara er mjög
þægilegt. Ég þekkti handritið og
eftir að Kristín hafði skýrt út fyrir
mér eðli og kjarna einstakra að-
stæðna, spurði ég grimmt og hún
þurfti að finna nokkurs konar konar
staðfestingu á sínum hugmyndum
er hjálpaði til við að fá kjölfestu og
lagfæra veika punkta. Þegar ég
vissi gjörla um hvað málið snerist,
kom ég með fyrstu drög að textan-
um. Grindin var mismunandi mikið
þróuð eftir atriðum og stundum
þurfti ég töluverða atrennu að ein-
staka hlut, en í höfuðatriðum er
minn þáttur í smíðinni tæknileg
aðstoð sem veikir ekki höfundar-
stöðu Kristínar hið minnsta. Hand-
ritið er hennar afkvæmi. Hið góða
við okkar samstarf er að hún reyn-
ir ekki að breyta mér í sig, né held-
ur reyni ég að breyta mér í hana
og vona að hún sé ekki að breyta
sér í mig. Þannig höldum við sjálf-
stæði okkar.“
Heldur frelsa oss frá illu
- En hyggst hann ekki not-
færa sér menntun sína til að glíma
sjálfur við gerð kvikmyndar í stól
leikstjórans?
„Ég er mjög hjátrúarfullur varð-
andi allt tal um þá hluti sem ég er
með í undirbúningi og gef því ekk-
ert upp um þá. Ég nam kvikmynda-
Sigurður lygnir aftur augum.
„Kvikmyndin byggist á undursam-
legu samblandi blekkingár sjónar
og heyrnar, sem nær fullri dýpt í
kvikmyndahúsi. Það er því sárt að
sjónvarpsstöðvar eiga sífellt stærri
hlut í framleiðslu kvikmynda i Evr-
ópu, og mikill hluti kostnaðar kem-
ur inn með sölu til sjónvarpsins.
Fyrir vikið eru varla gerðar lengur
bíómyndir í álfunni sem hugsaðar
O ÁJÖRÐU SEM Á H I M N I