Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
13
Árangur Norðurlandaþjóða í lestri
Samkvæmt alþjóðakönnun ó læsi, útg. í júlí 1992
LESTUR ER EITT
ÞAÐ ERFIDASTA
SEM VIÐ LÆRUM
MATTHILDUR Guðmundsdóttir, kcnnslufulltrúi á Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur, kveðst telja að lestarkennslu beri að flétta meira inn
í aðra kennslu en nú er gert. Kveðst hún hafa gert tilraun með slíkt,
sem hafi gefist vel. Auk þess hafi á undanförnum árum orðið mikil-
vægar viðhorfsbreytingar á lestrarkennslu — til dæmis sé ekki leng-
ur talið óæskilegt að börn séu læs áður en þau setjist í sex ára bekk.
Lestrarkennsla hefur breyst
talsvert undanfarin ár. Áður
var hljóðlestraraðferðin ríkj-
andi, samkvæmt kerfi ísaks Jóns-
sonar. Hún var mjög vel sett fram
og skipuleg, og
að loknu kenn-
aranámi höfðum
við, sem hana
lærðum, aðferð-
ina á valdi okk-
ar. En þjóðfé-
lagið breytist og
þessi vinnu-
aðferð breytist
með því. Nú
byggjum við
lestrarkennslu í
auknum mæli á
talmáli, og gef-
um því meiri
gaum að því að
kynna sögur fyrir börnum.“
Matthildur kvað hljóðlestrarað-
ferðina enn vera algengasta, þótt
hún sé ekki lengur í upprunalegu
formi. Það hafi verið aukið við hana
og henni breytt með því að taka inn
fleiri aðferðir.
„Lestrarkennsla hefst í sex ára
bekkjum með undirbúningi. Það er
talað við börnin, lesið fyrir þau og
rætt við þau um daglegt líf og orða-
forðinn aukinn. Við höfum einnig
notað aðferð sem kölluð er mark-
viss málöi’vun, sem byggir á eflingu
orðaforða og umræðum um helstu
einkenni málsins."
„Það er einnig góður undirbún-
ingur að leyfa börnunum að búa til
sínar eigin sögur þótt þau kunni
ekki að lesa. Þá geta til dæmis for-
eldrar skrifað fyrir þau og leyft
börnunum að myndskreyta söguna
fyrirfram eða eftirá. Þetta hefur
mikil áhrif, og er mjög víða farið
að nota í skólum,“ sagði Matthildur.
- Hveijar hafa verið helstu við-
horfsbreytingar í lestrarkennslu?
„Til dæmis eru í mjög mörgum
sex ára bekkjum krakkar, sem þeg-
ar eru farnir að lesa þegar þeir
koma í skólann. Það er bara til
góðs, því við búum í lesandi heimi.
Hver einstaklingur á rétt til að
læra það sem hann vill á þeim tíma
sem hann vill. Að barn sem vill
læra að lesa geri það heima án
þess að neinn viti liverriig, er auðvit-
að hið besta mál,“ sagði Matthild-
ur. „Ég er þó svolítið hrædd við að
sum þessara lesandi barna fái ekki
það sem þau þarfnast þegar þau
koma svo inn í skólann, þótt það
sé auðvitað misjafnt. Hættan er sú,
Þoé á elcki aó
kenna stafina sem
stagl eitt og sér,
heldur láta þá
koma inn af þörf
til aó koma ein-
hverju í ritaó mál
að sumir kennarar kanni ekki strax
hvort einhver börn séu farin að lesa
og þau sitji þá undir frumkennsl-
unni án þess að þurfa þess með.“
- Hverju lýsir þú eftir í framtíð-
inni?
„Ég vil að
lestrarkennslan
verði sem fjöl-
breyttust, og að
hún verði ekki
eins mikil hóp-
kennsla og verið
hefur. Það er
betur hægt að
koma til móts
við þarfir ein-
staklinganna í
minni hópum,
bæði þeirra sem
kunna að lesa
og hinna. Lest-
ur er eitt af því erfiðasta sem við
lærum á námsferlinum og það verð-
ur að virða, að það tekur börn mi-
slangan tíma.“
„Ég sé fyrir mér í framtíðinni,
að kenna megi lestur um leið og
aðrar námsgreinar í skólanum. Það
er hægt að leiða lesturinn inn í
þessa kennslu eins og sjálfsagðan
hlut.“
Matthildur kvaðst hafa prófað
þessa aðferð með mjög góðum
árangri fyrir tveimur árum, er hún
kenndi sex ára börnum lestur alfar-
ið í tengslum við aðrar námsgrein-
ar. „Ég byggði kennsluna á þema-
verkefnum yfir allan veturinn og
kenndi ákveðna stafi í tengslum við
hvert viðfangsefni. Til dæmis byij-
aði ég á að kenna „f“, þótt venjan
hafi verið að bytja á „a“ eða „i“.
Við tókum fyrir allt sem flýgur; fíðr-
ildi, flugur, fugla og fólk í flugvél-
um. Lesandi börnin mín, sem voru
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Matthildur Guðmundsdóttir
fjögur í bekknum, þurftu ekki að
fylgjast með þegar ég var að kenna
þeim, sem ekki þekktu f-ið, heldur
gátu þau verið að lesa um þemað
og auka vitneskju sína.“
„Það á ekki að kenna stafina sem
stagl eitt og sér, heldur láta þá
koma inn af þörf til að koma ein-
hveiju í ritað mál. Við erum að
tala, og talmálið verður að ritmáli
ef við ætlum að muna það. Það er
mín framtíðarsýn í lestrarkennslu,
að hún verði hluti af almennri
kennslu og lífinu í kringum okkur.“
- En hvað um þau börn, sem
þegar eru orðin læs?
„Við eigum að færa nútímann inn
í kennslustofuna til þeirra. Við get-
um til dæmis leyft þeim að kanna
hvernig unnt er að ferðast milli
staða með því að skoða flugáætlan-
ir, strætisvagna- og rútuáætlanir,
skipaferðir, kostnað við leigubíla
og fleira. Þetta er nútíminn, og
þetta er ákveðin tegund af lestri,
sem við erum sífellt að fást við. Það
kemur til dæmis fram í fjölþjóða-
könnun á læsi að þennan þátt vant-
ar í kennsluna. Þetta ákveðna dæmi
er svo sterkt sambland af lestri og
stærðfræði að það er í raun óað-
skiljanlegt, og þá erum við komin
aftur að því að lestrarkennslunni
verður að blanda saman við aðrar
námsgreinar. En þrátt fyrir allt tal
um nýbreytni í lestrarkennslu má
ekki gleyma þætti bókmenntanna,
sem er og verður mjög mikilvægur
hluti hennar.“
LESTUR ER AÐ BUA
SÉR TIL ÞEKKINGU
GUÐMUNDUR B. Kristmundsson,
lektor við Kennaraháskóla ís-
lands, kvaðst telja nokkur atriði
standa uppúr, sem vinna mætti
að í lestrarkennslu á Islandi í
framtíðinni. Væri þar fyrst að
nefna að lestrarkennsla er ekki
eingöngu mál skólanna, heldur
gegni foreldrar jafnt sem fjölmiðl-
ar mikilvægu hlutverki. Efla þurfi
rannsóknir á móðurmálskennslu
og bæta kennslu kennaraefna. Þá
verði að auka framboð af nám-
skeiðum og efni fyrir framhalds-
menntun kennara og efla mark-
viss vinnubrögð og samskipti milli
skóla.
Þ

að má segja að í munni þjóðar-
innar hafi skilgreiningin á
læsi verið sú, að sá væri orð-
inn læs, sem gæti reiprennandi lesið
texta við hæfi. Nú hallast menn hins
vegar meira að því að skilgreina
læsi sem hæfileikann til að skilja og
nota það form ritaðs máls sem þjóð-
félagið krefst og hefur gildi fyrir
einstaklinginn. Raunar ganga sumir
enn lengra og segja að menn ættu
einnig að geta miðlað öðrum af þeim
upplýsingum sem þeir afla sér. Það
er af þessum sökum, sem hinar svo-
kölluðu vel menntuðu þjóðir telja sig
eiga við æ meiri lestrarvanda að
etja.“
Guðmundur telur lestur í skólum
hluta af móðurmálskennslu; að lestur
og ritun séu greinar á sama meiði,
sem er læsi. „Við erum ekki bara
að kenna bami
að lesa, við erum
að fást við móð-
urmálið í allri
sinni dýrð. Við
erum að fást við
orðaforða,
flókna setning-
arfræði, blæ-
brigði máls og
það að túlka,
skilja og lesa
milli lína. Þess
vegna legg ég
mikla áherslu á
að við segjum
ekki lestrar-
kennslu lokið af
því barnið er orð-
ið læst 8 eða 9
ára gamalt."
- Hveijar tel-
ur þú hafa verið
aðaláherslurnar í lestrarkennslu
hingað til og hveiju myndir þú vilja
breyta?
„Sú stefna sem kom út í náms-
skrá 1989 gefur línu sem væri ákaf-
lega farsæl ef hægt væri að koma
henni áleiðis. Þar er til dæmis kveð-
ið á um að lestrarkennslu skuli ekki
lokið þegar byijendakennslu í lestri
lýkur,“ sagði Guðmundur. Hann kvað
óljósara hvernig þetta yrði í fram-
kvæmd, en það þyrfti að gera rann-
sóknir og athuganir til að sjá hvað
reyndist vel. „Það verður að veita
skólunum þjónustu í sambandi við
ráðleggingar um lestrarkennslu. Það
verður að vera hægt að segja að
þessi aðferð, textar eða viðfangsefni
hafi reynst vel, þannig að kennarar
þurfi ekki alltaf að vinna allt frá
grunni. Við verðum að efla mark-
vissa lestrarkennslu. Hún er mark-
viss meðan verið er að kenna börnun-
um að lesa, en fer meira á flot þeg-
ar fram í sækir."
Guðmundur B,
Morgunblaðið/Emilía
Kristmundsson
Samkeppnin er
höró í þessum
heimi. Ef vió ætl-
um aó halda þeim
lif sgæóum er vió
búum vió á ís-
landi er læsi þaó
af I sem vió þurf-
um aó virkja.
Eftir fjallgönguna settust
þau niður í notalegri stofunni
við ylinn frá arninum.
Pær fengu sér kaffi og töluðu
saman en þeir lásu blöðin.
Dæmi um spurningu í lestrarkönnun meðal 10 og 11 ára barna,
hefur gengist fyrir tvö síðastliðin skólaár. Hvaða mynd passar við
sem fræðsluskrifstofa Reykjavíkur
textann?
- Hvar er það þá helst, sem úr-
bóta er þörf?
„Við getum haldið áfram með
lestrartækni, sem felst í því að kenna
mönnum að lesa á mismunandi hátt;
að lesa hægt og hratt, nákvæmlega,
ná aðalatriðum, vinna með margs-
konar texta og læra í raun að vinna
sér þekkingu. Það sem við verðum
að kenna mönnum í nútímaþjóðfélagi
er, að þekkingin fæst ekki fyrirhafn-
arlaust. Menn trúa ekki lengur öllu,
sem á prenti stendur, og þess vegna
verða menn að
öðlast þann
hæfileika að tína
saman þekking-
armola úr
margskonar
gagnabrunnum,
með það mark-
mið að búa sér
til þá þekkingu
sem menn sækj-
ast eftir.“
Guðmundur
sagði að nauð-
synlegt væri að
menn settu sér
markmið með
lestri texta.
„Þetta er tækni,
sem felst í því
að kenna mönn-
um að vinna
markvisst og
faglega í að afla sér þekkingar. En
svo er hitt, hvernig texti er lesinn
og skilinn. Hvernig textinn hangir
saman málfræðilega, hvað höfundur-
inn er raunverulega að segja, hvort
lesandinn er sammála, hvað orðin
þýða í raun, í munni þess er skrifar.“
- Hvemig er hægt að ná þessum
markmiðum?
„Ég held að sumum þeirra sé til-
tölulega auðvelt að ná. Við þurfum
að efla þær stofnanir sem annast
kennaramenntun og menntun barna.
Við þurfum að fara út í markvissa
rannsóknarvinnu á því sem við teljum
að sé gott, og koma því í fram-
kvæmd,“ sagði Guðmundur. Hann
benti einnig á, að íslendingar eru
ekki einir í þessu sambandi, því stöð-
ugt sé verið að rannsaka þessa hluti
um allan heim. „Það á ekki sifellt
að þurfa að finna upp hjólið á Is-
landi. íslenska lestrarfélagið, sem
varð til upp úr ári læsis, er til dæmis
í sambandi við Alþjóðlegu lestrar-
samtökin í Evrópu. Eins eru góð
tengsl við Bandaríkin, þar sem höf-
uðstöðvar lestrarsamtakanna eru.“
Guðmundur segir Bandaríkjamenn
um þessar mundir vera að leggja
stórfé í lestrarkennslu, og ástæðan
sé að þeir telji sig ekki geta sinnt
forystuhlutverki sínu í iðnaði og
menntun án þessara grundvallaratr-
iða. „Við stöndum okkur ekki illa,
en við megum ekki slaka á,“ sagði
hann. „Samkeppnin er tiörð í þessum
heimi. Ef við ætlum að halda þeim
lífsgæðum er við búum við á íslandi
er læsi það afl sem við þurfum að
virkja. Það þýðir ekki að tala um að
flytja út hugvit og tæknivæða sjávar-
útveginn ef við sinnum ekki þessu
grundvall aratriði. “