Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
Eftir Oddnýju Sv. Björgvins
Fáar stórborgir geta státað sig
af náttúrulegum útivistarsvæð-
um innan borgarmarka. Hvað
þá náttúruperlum sem búa yfir
eins merkri jarðsögu og Oskju-
hlíðin okkar. Og Perlan dregur
til sin. Landsbyggðafólkjafnt
sem útlendir gestir festa fljótt
sjónar á bláleita hvolfþakinu.
„Sjá, þarna er hún, byggingin
sem fór langt fram úr allri
kostnaðaráætlun, en falleg er
hún.“ Farið er með ferðamenn
í Perluna og Öskjuhlíð. Sagan
sögð á bak við hlíðina, sem
ekki alls fyrir löngu var utan
borgarmarka. Nú inni í miðri
borg og byggðin sækir á, jafnt
og þétt. — Skoðum Öskjuhlíð
með Ingibjörgu og Kristjáni. —
Og flettum upp í bókinni til
fróðleiks sem fjallar m.a. um
sögu, jarðfræði oglífríki
svæðisins, kemur inn á raun-
greinar og tilraunir þeim
tengdar, útsýnið og gildi úti-
vistar.

Ingibjörg og Kristján á útsýnissvölum Perlunnar, byggðin í baksýn, sem sækir á, jafnt og þétt.
I
Gengið um
Öskjuhlíð í fylgd
með Ingibjörgu
Möller og Krist-
jáni Sigfússyni,
kennurum í
Hlíðaskóla sem
eru nýbúin að
gefa út kennslu-
• •
bókina „Oskju-
hlíð frá ýmsum
hliðum“
Fjölbreytt trjárækt hefur ekki útrýmt villtum
mela- og holtagróðri í Öskjuhlíð.
Aeinum af rigningardög-
um júlímánaðar er
Öskjuhlíðin heimsótt.
Á háhæðinni er veður-
barinn útlendingur í
óða önn að ljósmynda Perluna frá
öllum hliðum. Og sterkir vindsveip-
ir og regnþoka stoppa ekki regn-
gallaða ferðamenn frá því að taka
myndir yfir Reykjavík.
Kaflar í bókinni fjalla um ljós-
myndun, veðurfar og réttan klæðn-
að. Greinilega þættir sem ber að
huga að, áður en lagt er á hlíðina
í „sumarveðráttu!" „Erfíðast var að
afmarka viðfangsefnin. Við hefðum
getað haldið endalaust áfram og
samþætt allar greinar í bókirtni,"
segja Ingibjörg og Kristján, „það
er svo margt sem spinnst utan um
Öskjuhlíðina".
Ingibjörg segist vera „lands-
byggðarpía" sem hafi tekið ást-
fóstri við Öskjuhlíðina, þegar hún
flutti suður. „Stórkostlegt að geta
gengið inn í náttúrureit í miðri
borg,“ segir hún. „Öskjuhlíðin
sleppir ekki þeim sem ánetjast
henni. Sama hvernig viðrar, þar
finnur þú alltaf útivistarfóik."
En Kristján er innfæddur Reyk-
víkingur sem man vel ævintýraferð-
ir upp á Skólavörðuholt. Nú fer
enginn í lautarferðir upp á Skóla-
vörðuholt og mörgum finnst holtið
fullþröngt setið. Vonandi bíða
Öskjuhlíðar ekki sömu örlög. Okkur
kemur saman um að Öskjuhlíðin
hafi verið tiltölulega nýtt útivistar-
svæði fyrir 10 árum, sem alltaf sé
að sækja á.
Þjóðhátíð Reykvíkinga í
Öskjuhlíð 1874
íslendingar klæða sig sjaldan í
takt við veðurfar og við hrekjumst
fljótlega inn í Perluna. ísborð „að
ítölskum hætti“ laðar ekki til sín,
Úr fjarlægð má
ímynda sér, að Perlan
sé aðeins efsti hluti
álfabyggðar í hlíðinni
og öskjulagaði hóliinn
sé allur sundurgraf-
inn. Eða horft sé á
hringrás vatns í þétt-
um gosbrunni.
en sjóðheitt kaffi yljar. Engin fjalla-
sýn, en horft til næsta nágrennis,
yfir grassléttu og bílastæði. „Auð-
vitað var það asnastrik að slétta
yfir hákollinn," segir Kristján „og
eyðileggja með því viðkvæman
holtagróður." „Var melurinn ekki
örfoka?" spyr Ingibjörg.
Flettum upp á kaflanum „Þjóðhá-
tíð Reykvíkinga í Öskjuhlíð 1874“
þar sem segir: „Mikil slétta hafði
verið rudd á háhæðinni ... svæðið
skreytt ... tjöld reist og sölubyrgi
... ræðustól komið fyrir. Hvasst var
... og versnaði veðrið er á hátíða-
höldin leið ... fólki varð illa vært
vegna moldroks sem þyrlaðist upp
frá moldarsléttunni. Gekk Öskjuhlíð
gárunga á milli undir nafninu
OSKUHLÍÐ vegna þessa.“ Já, ís-
lenska veðráttan hefur lengi reynst
erfið.
ÖSKUHLÍÐ eða ÖSKJUHLÍÐ,
hvers vegna Öskjuhlíð?
„Við leituðum svara, en fundum
ekkert fast að byggja á. Ýmsum
fínnst trúlegt, að nafnið sé dregið
af tijárækt, Eskiplöntur uxu hér
og Eskihlíð er götunafn neðst í hlíð-
inni. í elstu heimildum kemur upp
nafnið „Víkurholt" sem bendir til
birkitrjáa og gróinna holta, þar er
álitið að átt sé við Öskjuhlíð."
Sagt er að „Öskjuhlíð“ sé nátt-
úrunafn sem kemur fyrir í elstu
heimildum. Gæti verið dregið af
öskjulagaðri lögun hlíðarinnar. En
hvort sem hlíðin ber nafn sitt af
lögun, gróðursæld eða moldroki
vegna uppblásturs, er næsta víst
að stórir hlutar Öskjuhlíðar voru
grýttir, gróðurvana melar, þegar
byijað var að gróðursetja þar árið
1950.
„Magnús Sigurðsson, þá skóla-
stjóri í Hlíðaskóla, barðist fyrir því
að vinnuskóli yrði stofnaður í
Reykjavík,“ segir Kristján, „og það
voru unglingar í Vinnuskóla
Reykjavíkur sem hófu plöntun hér.
Síðan hefur Hitaveita Reykjavíkur
haft veg og vanda af ræktun með
aðstoð _ Skógræktarfélags Reykja-
víkur. Árið 1986 var búið að planta
287.140 plöntum af fjölmörgum
tegundum. Stórkostlegt að sjá hvað
hér er að vaxa upp fjölbreyttur og
gróskumikill útivistarskógur."
Stríðsárin, fyrsta flugið og
jámbrautin
— Öskjuhlíðin geymir best sögu
stríðsáranna í Reykjavík. Og við
ræðum um, hvað hlíðin hljóti að
hafa verið illa á sig komin í stríðs-
lok, hvemig setuliðið gróf sig niður
í hlíðina og helgaði sér hana með
braggabyggð, um leið og við horf-
um yfir síðustu braggana við flug-
völlinn og rústir neyðarskýlis og
skotbyrgis. Krakkar hafa gaman
af að leika sér í rústunum, en sem
betur fer er gjáin, þar sem eldsneyt-
isgeymarnir voru geymdir, girt af.
Áfram flettum við í bókinni. Og
sjáum, að íslendingar voru áður
búnir að grafa sig inn í
Öskjuhlíðina. Eina járnbrautin á
íslandi var lögð til að flytja gijót
úr Öskjuhlíð til hafnargerðar á
árunum 1913-17. Setuliðið tók líka
gijót úr hlíðinni til flugvallargerðar,
því miður var fyllingarefni líka tekið
úr Rauðhólum og einstæðar
náttúrumyndanir þar með
eyðilagðar. Framandi sjón hefur
verið að sjá járnbraut liðast niður
eftir Skólavörðuholti, vestur eftir
Melum!
Og hér hefur ríkt æsiþrungið
andrúmsloft að kvöldi 3. september
1919. Þá mátti lesa í
Morgunblaðinu: „Kveldstundin mun
lengi verða mörgum minnisstæð.
Fólkið var í einhverri alveg nýrri
„stemmning", er það horfði upp í
himinblámann og sá nýjasta
„galdraverk" nútímans svífa
loftsins vegu laugað geislum sólar
sem ekki náðu lengur til þeirra,
er niðri voru.“
Og við ræðum um framtíð
Reykjavíkurflugvallar. — Hvort að
flugvöllur í miðri borg hljóti ekki
að leggjast af? — Hvort að
borgaryfirvöld verði svo skammsýn
að leyfa byggð í Vatnsmýrinni,
aðalvarpsvæði andanna á Tjörninni?
— Hvort ekki ætti að banna með
lögum að láta
þurrka meira upp
þama?
— Hvað kom
ykkur mest á óvart
í Öskjuhlíð?
„Tvímælalaust
hvað dýra- og
plönturíkið er
auðugt. Tugir fugla
verpa í hlíðinni. Það
þyrfti að friða hana
að einhveiju leyti á
varptíma.“ Langur
bókarkafli er um
fuglaskoðun.
„Þar nutum við
aðstoðar nemenda
okkar,“ segja þau.
„Gunnar Þór, 13 ára, er geysifróður
um fugla og fer í allar
fuglaskoðunarferðir. Og jafnaldrar
hans, þeir Kári og Guðmar gefa
honum litið eftir.“
Vinnuhefti fylgir bókinni, þar
sem m.a. á að skilgreina ýmis orð
og heiti sem tengjast Öskjuhlíð.
— Hvað skyldu „lábarðir
hnullungar" merkja?
Gijótið í Öskjuhlíð er lábarið, þar
sem það lá undir sjó fyrir 10
þúsundum ára. Undarlegt að hugsa
sér, að Öskjuhlíðin skuli hafa verið
eyja í eina tíð, að landris hafi orðið
eftir að jökullinn hopaði og landið
leystist undan ísfargi.
„Ferðamönnum er lítið bent á
jökulrispurnar á litlu Öskjuhlíð
(Golfskálahæð, Háuhlíð),“ segir
Kristján. „Þar má svo greinilega sjá
úr hvaða átt jökullinn hefur komið,
eins á stóru svæði við Nauthólsvík.
Svo eru þeir að afgirða smáblett
með jökulrispum í Arbæjarsafni!“
— Skyldu þau vera ánægð með
Perluna?
Ingibjörgu hefur fundist hún fal-
leg frá upphafi, en Kristján segist
vera að sætta sig við hana. „Varð