Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 80. ÁGÚST 1992
23
Útgefandi Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Tímamót í reykvísku
skólastarfi
P( ú ákvörðun Skólamálaráðs
0 Reykjavíkur nú í vikunní, að
hefja tilraun með heilsdagsskóla í
fimm skólum á næsta skólaári,
markar á margan hátt tímamót í
skólastarfi á höfuðborgarsvæðinu.
í skólunum fímm, sem eru Árbæj-
arskóli, Ártúnsskóli, Laugalækjar-
skóli, Laugarnesskóli og Óldusels-
skóli, verður foreldrum boðið upp
á val um samfellda þjónustu tengda
hverfísskólanum allt frá því klukk-
an 7.45 um morguninn til klukkan
17.15 síðdegis. Alls stunduðu 2.360
böm nám í þessum skólum á síð-
asta skólaári.
í ljósi þess hvemig til tekst með
þessa tilraun veturinn 1992-1993
verður ákveðið hvort boðið verður
upp á áþekka þjónustu í öllum
grunnskólum Reykjavíkurborgar.
Það hefur löngum verið baráttu-
mál foreldra og samtaka þeirra að
skóladagur barna, ekki sist þeirra
yngstu, verði samfelldari en verið
hefur til þessa. Þörfin fyrir þjón-
ustu af þessu tagi er augljós. Það
er eitt af sorglegri einkerinum okk-
ar samfélags að fjölmörg börn eru
á hálfgerðum vergangi eftir að
skóladegi lýkur þar til foreldar
koma heim úr vinnu. Hugtök á
borð við „lyklabörn" hafa, þótt
ömurlegt sé, öðlast fastan sess í
daglegu tali fólks fyrir löngu.
Það ætti einnig að vera íslend-
ingum ærið umhugsunarefni hvers
vegna slysatíðni barna er hærri hér
á landi en í flestum nágrannalönd-
um. Felst ekki hluti skýringarinnar
í þvi ástandi sem hér að framan
er lýst? Er ekki besta leiðin til að
tryggja öryggi og sálarheill barn-
anna að sjá til þess að þau hafi
MAÐURINN
•fer ekki með
fmmskóginn inní dýrð
himnanna. Við verð-
um víst að skilja
sj álfsfullnægingar-
hvötina eftir við
Gullna hliðið — en það var sálinni
hans Jóns míns ærin þrekraun eins-
og kunnugt er. Einar Benediktsson
talar um manndýrseðli í kvæðinu
Colosseum.
En þegar sjálfsfullnægingarhvöt-
in hefur verið afmáð hættum við
að vera menn og breytumst í hlut-
lausar eilífðarverur og þá verður
engin synd því hún er öll sprottin
af sjálfsfullnægingarhvötinni.
Syndlaus maður er ekki af þessum
heimi og Nietzsche hefði ekki litizt
á slíkt fyrirbrigði, þótt hann viður-
kenndi ekki hugtakið synd að
kristnum hætti. En spennan kom
inní sköpunarverkið með syndafall-
inu. Án þess yrði spennufall.
Úr syndlausum heimi sprettur
engin Odysseifskviða og engar ís-
lendinga sögur; þ.e.a.s. úr full-
komnu og flekklausu eðli og
fölskvalausum athöfnum. Úr slíku
umhverfi væri ekkert Gamla testa-
menti.
Samt erum við kristin. Og trúum
því við getum einn góðan veðurdag
elskað óvini okkar. Maðurinn hefur
alltaf verið stærstur í blekkingu
sinni.
ÞEGAR FJALLAÐ ER UM
• sjálfsfullnægingarhvöt
mannskepnunnar hvarflar að manni
fyrsti lútherski byskupinn á Hólum,
Olafur Hjaltason, en hann hafði áður
verið katólskur prestur og handgeng-
inn sjálfum byskupi. Séra Ólafur var
einstaklega vel gerður maður og aug-
ljóst að kristnin naut mannkosta hans
til fulls, og þá ekkisízt hinn nýi siður,
en samt hvarf hann inní gieymsku
tímans vegna þess að eðliskostir hans
hnigu að hlédrægni og farsæld.
Allt þetta hefur Magnús Már Lár-
usson prófessor leitt í ljós í skörpum
athugunum sínum og ritgerðum sem
birtust í Fróðleiksþáttum og sögubrot-
um, 1967, og er ekki úr vegi að minn-
ast þess hér sérstaklega þarsem pró-
fessor Magnús Már
verður hálfáttræður 2.
september næstkom-
andi en það vekur upp
góðar minningar um
þennan stórmerka
aldna fræðimann sem
einnig hefur búið alla tíð að eðlilskost-
um séra Ólafs á Hólum. Mér er það
ógleymanlegt þegar við fórum saman
heim að Skálholti einsog sagt er frá
í Hugleiðingum og viðtölum enda er
hann hafsjór af fróðleik og óragur
við nýstárlegar söguskýringar sem
hafa varpað nýju ljósi á margt í sögu
okkar og menningu. Um fræði Magn-
úsar Más próf. segir Bjöm Þorsteins-
son í eftirmála Fróðleiksþátta; „Magn-
ús Már Lárusson er hins vegar jafn-
vígur á allar þessar greinar og nokkr-
ar að auki, er manna fróðastur um
lög fom og ný, hagfræðingur góður
og guðfræðingur og laginn að með-
höndla tækni nútímans. Alls staðar
er hann skyggn rýnandi heimilda og
dregur lærdóm af mikilli yfírsýn..."
Og enn: „Eftir hann (Magnús Má)
liggur urmull ritgerða birtur og óbirt-
ur og allar hafa þær sér til ágætis
nokkuð, því að aldrei hefur brugðizt,
að hann sjái ekki nýja hlið á hverjum
hlut sem hann gaumgæfír ...Magnús
er öruggur lesari fomra handrita,
þótt vond séu aflestrar, og hefur einn-
ig tínt hér löngu horfín skinnblöð úr
frægum handritum upp úr glatkistun-
um og glætt mönnum vonir þess að
margt geti enn komið í leitimar í ís-
lenzkum söfnurn..."
Og loks segir Bjöm Þorsteinsson:
„Á síðara hluta 20. aldar hefur enginn
lagt meira að mörkum til rannsóknar
íslenzkri sögu en Magnús Már Lárus-
son.“
Þetta eru stór orð en ekki skal úr
þeim dregið.
Og þá er að halda á fund þess stór-
mennis íslenzkrar sögu sem, að því
er virðist, hefur verið hvað lausastur
við sjálfsfullnægingarhvötina, séra
Ólafs Hólabyskups. Hann er augljós-
lega einstæður í sögu okkar og brú-
aði bilið milli nýs tíma og gamals af
svo farsælli alúð að engu er líkara
en maðurinn hafí haft fleiri eðliskosti
þess guðsríkis sem hann sjálfur boð-
aði en þess umhverfís haturs og ill-
HELGI
spjall
eitthvað uppbyggjandi fyrir stafni
eftir að skóladegi lýkur í stað þess
að leika sér á götum úti án eftir-
lits fullorðinna?
Verulega athyglisverð er einnig
sú ákvörðun að leyfa einkaskólum
að bjóða upp á þjónustu sína innan
ramma heilsdagsskólans. Sautján
skólar hafa sýnt þessu áhuga og
munu taka þátt í tilraunaverkefn-
inu í vetur og gefa kost á starfí
tengdu t.d. tónlist, myndlist, tölv-
um, tungumálum, heimspeki og
öðru.
í samtali við Árna Sigfússon,
formann Skólamálaráðs og borgar-
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins, hér í
blaðinu sl. fimmtudag, kemur fram
að borgaryfírvöld ætlast til þess
að þjónusta einkaskólanna verði
boðin foreldrum á lægra verði en
hingað til hefur verið þar sem þeir
muni fá aðstöðu innan hverfisskól-
anna og auk þess ekki þurfa að
leggja út í auglýsingakostnað. í
þessu samtali segir formaður
Skólamálaráðs ennfremur: „Ég tel
það vera eitt af grundvallarverk-
efnum í stjórnmálum að tryggja
undirstöðumenntun einstakling-
anna. Menntun er ekki bara niður-
staða úr prófum í stærðfræði eða
íslensku heldur varðar hún líka
þroska á mjög mörgum öðrum svið-
um. Með þessu tilboði til foreldra
teljum við að unnt sé að koma til
móts við fjölda barna sem eiga
ekki í önnur hús að venda yfír
hversdaginn auk þess sem það
svarar markmiðum okkar um holla
fræðslu og tómstundaiðkun. Þetta
markmið okkar teljum við vera
mjög mikilvægt að efla og ná með
þessum hætti.“
Morgunblaðið hefur áður lagt
áherslu á að forðast eigi úreltar
kerfíshugmyndir í skólamálum.
Með tilrauninni um heilsdagsskóla
fetar Reykjavíkurborg nýjar leiðir
sem, ef vel tekst til, gæti orðið til
að efla öryggi reykvískra skóla-
barna sem og bæta almenna
menntun þeirra.
víga sem hann þurfti að horfast í
augu við á kirkjustjómarárum sínum.
Hann var brúarsmiður á tímum mik-
illa vatnavaxta í sögu þjóðarinnar.
Þau flóð urðu skeinuhætt en það varð
gæfa okkar að Ólafur Hjaltason skyldi
vera kjörinn til embættis á svo váleg-
um tímum. Hann stjómaði án þess
neinn hafí séð ástæðu til að leiða rök
að því hver farsæld hans var eða fyrir-
hyggja eða benda á óvenju aðlaðandi
eðliskosti hans — nema prófessor
Magnús Már sem hefur leitt hann
fram í sviðsljósið af skarpskyggni og
kærkominni ræktarsemi.
Séra Ólafur kynntist lútherskum
sið í Danmörku og átti meðalannars
samskipti við eftirminnilegasta braut-
ryðjanda lútherskrar trúar þar í landi,
Pétur Palladíus, sem var rithöfundur
mikill og merkisberi þeirrar mannúð-
arstefnu sem Ólafíir Hólabyskup
fylgdi. Hann kynntist Pétri Sjálands-
byskupi mætavel og stóð síðan að
sannfæringu sinni af stórhöfðinglegri
festu og lítillæti sem vel mætti minn-
ast nú á þeim sjálfumglöðu og uppá-
þrengjandi tímum sem við lifum.
í fyrmefndu riti Magnúsar Más
Lámssonar prófessors er einnig afar
fróðlegur kafli um Sjálandsbyskup og
segir þar að visitasíubók hans frá
SjáJandsstifti sé „einn af gimsteinum
í dönskum bókmenntum á 16. öld“.
Hann kemur meira en lítið við sögu
siðskiptanna á íslandi, „og þegar allt
er vendilega athugað, þá kemur í ljós,
að telja megi hann einn aðal hvata-
manninn útlenda", segir próf. Magnús
Már. Hann getur þess að Ólafur
Hjaltason hafí verið til húsa hjá
Palladíusi veturinn 1550-51 og hafí
Sjálandsbyskupi litizt vel á hann. Séra
Olafur þýddi nokkur rit eftir Sjálands-
byskup og hafði hann mikil áhrif á
hann og þar með lútherskan sið á
íslandi. Sjálandsbyskup hafði engin
lagaleg völd hér á landi, að því er
próf. Magnús Már segir, en þó megi
af afskiptum hans af íslenzkum mál-
efrium draga þá ályktun að hann og
eftirmenn hans hafí verið einskonar
erkibyskupar landsins. „Og samskiptí
íslenzku og dönsku kirkjunnar hafa
verið miklu nánari en venjulega er
dregið fram í söguágripum.“
M.
(mcira næsta sunnudag)
ÞEIR SEM KYNNA SÉR
umræður á Alþingi
verða yfirleitt fyrir
miklum vonbrigðum
vegna þess hve umræð-
ur þar eru efnisrýrar.
Að jafnaði virðist fara
meira fyrir pólitísku
orðaskaki á milli þingmanna en málefna-
legum umræðum og skoðanaskiptum. Að
einhveiju leyti er þetta vegna þess, að
svona er tónninn í stjómmálaumræðum
hér. En sú skýring dugar ekki. Eins og
sjá má af kosningabaráttunni vegna for-
setakosninganna í Bandaríkjunum eru
stjómmálaumræður ekki endilega á hærra
plani þar, svo að dæmi sé tekið, og senni-
lega lúta menn lægra þar, að einhveiju
leyti a.m.k.
Umræður á sjálfu Bandaríkjaþingi em hins
vegar oft efnismiklar og í ræðum þing-
manna koma oft fram miklar og nýjar
upplýsingar um þau málefni, sem til með-
ferðar em. Hver er þá helzta ástæðan
fyrir því, að Alþingi virðist ekki vera um-
ræðuvettvangur, sem kallar fram merki-
legar málefnalegar umræður og skoðana-
skipti um hin stóm mál þjóðarinnar? Hugs-
anlega er skýringin sú, að alþingismenn
þurfi að hafa aðgang að fleiri aðstoðar-
mönnum, sem geri þeim kleift að kafa
ofan í mál, safna saman upplýsingum, sem
máli skipta og setja þær fram í umræðum
í þinginu. Mikill fjöldi slíkra aðstoðar-
manna er hveijum einasta þingmanni á
Bandaríkjaþingi til trausts og halds og
skýrir það vafalaust efnismiklar umræður
þar.
Orð er á þessu haft hér vegna þess, að
nú standa yfir á Alþingi umræður um
þátttöku okkar í evrópsku efnahagssvæði.
Hingað til a.m.k. valda þær vonbrigðum
vegna þess hversu lítið fer fyrir umræðum
um hinar stóru línur í málinu. Þingmenn
virðast gleyma sér í smáatriðum og leið-
ast út í pólitískt skítkast. Umræðurnar
hafa farið út í þennan farveg þrátt fyrir
það, að Jón Baldvin Hannibalsson utanrík-
isráðherra, hæfi þær með vandaðri ræðu,
sem mikil vinna hefur augljóslega verið
lögð í. Það hlýtur hins vegar að vera
umhugsunarefni fyrir þingmennina sjálfa
hversu litlu máli umræður af því tagi, sem
nú fara fram á Alþingi skipta, vegna þess
að þær eru á svo lágu plani.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra, vék að kjama málsins í framsögu-
ræðu sinni í þinginu er hann sagði: „Und-
anfarin ár hefur Island eitt Vestur-Evrópu-
ríkja búið við samdrátt vergrar landsfram-
leiðslu. Við nýtingu auðlinda hafsins emm
við ekki aðeins komin að endimörkum
vaxtar heldur verðum við að draga úr sókn
í mikilvæga stofna. Atvinnuleysi vofir yf-
ir, ef stöðnun atvinnulífs reynist viðvar-
andi og ekki er bryddað á nýjungum."
Og utanríkisráðherra sagði ennfremur:
„Ef hér á landi á að haldast full atvinna
og þjóðartekjur að aukast á ný, þarf á
fjárfestingu að halda í íslenzku atvinnu-
lífi. EES-samningurinn tryggir, að útflutn-
ingur héðan mun sæta sömu kjörum og
innlend framleiðsla á mörkuðum Evrópu-
bandalagsríkjanna; tollskoðun og innflutn-
ingseftirlit verður einfaldað til muna.
Greiðari markaðsaðgangur og bætt sam-
keppnisstaða gerir fjárfestingu í íslenzku
atvinnulífi vænlegri kost, jafnt fyrir inn-
lenda, sem erlenda aðila.“
Björn Bjamason, formaður utanríkis-
málanefndar þingsins, gerði einnig skil-
merkilega grein fyrir kjarna málsins í
umræðunum sl. þriðjudag er hann rakti
fjórar meginástæður fyrir því, að Alþingi
ætti að samþykkja þátttöku okkar í EES.
Bjöm Bjarnason sagði m.a.: „I fyrsta lagi
er samþykkt samningsins í samræmi við
þá stefnu, sem ríkisstjórnir íslands hafa
með þingmeirihluta að baki sér fylgt allt
frá því um miðjan 9. áratuginn, þegar
umræður um nánara samstarf EFTA-ríkj:
anna og Evrópubandalagsins hófust ... í
öðm lagi næst með samningnum mikilvæg
viðurkenning á sérstöðu íslands, ekki sízt
að því er varðar sjávarútvegsmál. Með
samningnum hefur þannig verið unnið að
gæzlu íslenzkra sérhagsmuna. Ég er þeirr-
ar skoðunar, að samleið með EFTA-ríkjun-
um hafi verið nauðsynleg til þess að þessi
niðurstaða fengist. Það yrði því fráleitt
að ijúfa samstöðu með EFTA-ríkjunum
nú og stofna að nýju til óvissu í samskipt-
um okkar við Evrópubandalagið með til-
mælum um tvíhliða viðræður. Slík ákvörð-
un nú væri ekki aðeins tímaskekkja, held-
ur stofnaði íslenzkum hagsmunum í hættu.
í þriðja lagi er ekki gengið inn á vald-
svið íslenzkra stjórnvalda með samningn-
um á þann veg, að það bijóti í bága við
stjórnarskrána. Hér er stofnað til samn-
ings um milliríkjaviðskipti og sett ákvæði
um hvernig tekið skuli á álitaefnum er
rísa af því, að samningurinn er gerður.
Ný réttarsvið verða til og jafnframt stofn-
anir til að gæta öryggis á því. Þetta örygg-
isatriði er einkum mikilvægt fyrir hinar
smærri þjóðir, sem eiga aðild að samstarf-
inu. Það eru vísvitandi rangfærslur eða
ótrúlegt þekkingarleysi að halda því fram,
að í þessum samningi felist eitthvert alls-
heijar afsal á íslenzku sjálfstæði eða verið
sé að færa Islandssöguna aftur til þess
tíma, þegar landið var hluti af Danmörku.
Alþingi og önnur íslenzk stjórnvöld hafa
fjölmörg úrræði til að tryggja sérstöðu
Islands þar sem þess er talin sérstök þörf
í samstarfinu svo sem varðandi eignarhald
á náttúruperlum landsins.
í fjórða lagi er samningurinn æskilegur
grunnur að sambandi okkar við aðildarríki
Evrópubandalagsins og EFTA sem við
hljótum að rækta áfram í sama anda og
til þessa. Á miklum óvissu- og breytinga-
tímum í alþjóðastjórnmálum og ekki sízt
í Evrópu er nauðsynlegt fyrir okkur eins
og aðrar þjóðir að nota þau tækifæri sem
gefast til að efla eigin hag með nánari
samvinnu. Það gerum við með þessum
samningi. Hann veitir okkur í senn þann
kost að láta staðar numið eða halda áfram
til nánara samstarfs.“
ólafur ragn-
ar Grímsson er sá
yiðbrogö formaður Alþýðu-
Olafs Ragri- bandalagsins, sem
.jpg ætlaði sér það
sögulega hlutverk
að færa Alþýðubandalagið inn í nútímann.
En eins og kunnugt er hefur sá flokkur
og forverar hans staðið gegn öllum meiri-
háttar samningum, sem við íslendingar
höfum gert við aðrar þjóðir frá lýðveldis-
stofnun. Þeir voru á móti þátttöku í Atl-
antshafsbandalaginu, þeir studdu ekki
aðild okkar að EFTA. Þeir snerust gegn
öllum samningum um landhelgismálið í
raun, þótt þeir hafi verið neyddir til að
standa með samningum Ólafs Jóhannes-
sonar í London í nóvember 1973. Tíminn
og reynslan hafa sýnt, að allar röksemdir
Alþýðubandalagsmanna og Sósíalista-
flokksins gegn þessum alþjóðlegu samn-
ingum, hafa fallið um sjálfar sig. En þeir
læra ekki af reynslunni og geta bersýni-
lega ekki lært af reynslunni eins og sjá
má af eftirfarandi tilvitnunum í ræðu Olafs
Ragnars í þinginu sl. mánudag. Formaður
Alþýðubandalagsins sagði: „Almennu rök-
in fyrir samningnum um evrópskt efna-
hagssvæði voru og eru þau, að samningur-
inn muni breyta svo skilyrðum í atvinnu-
lífi og efnahagsmálum á íslandi, að hann
muni leiða til hagvaxtar, aukinnar atvinnu
og almennra framfara í landinu ... Mér
fannst það hins vegar merkilegt, að hæst-
virtur utanríkisráðherra skyldi ekki víkja
að því neinu í sinni framsöguræðu, að í
sömu vikunni og Alþingi kemur saman til
að fjalla um EES-samninginn birtir Vinnu-
veitendasamband íslands þá spásögn sína,
að fyrsta ár hins Evrópska efnahagssvæð-
is verði metár í atvinnuleysi á íslandi ...
Er það ekki merkilegt, að þrátt fyrir öll
fyrirheitin, sem áttu að felast í EES-samn-
ingnum, skuli vantrú forystumanna í ís-
lenzku atvinnulífi, stjórnenda fyrirtækj-
anna, forsvarsmanna sjávarútvegs, iðnað-
ar og verzlunar, á framþróun í íslenzku
efnahagslífi vera með þeim hætti, að sam-
tök þeirra hafa nú komizt að þeirri niður-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 29. ágúst
stöðu, að hið fyrsta ár Evrópska efnahags-
svæðisins verði algert metár í atvinnuleysi
á íslandi? ... Hver er skýringin? Hver er
skýringin á því, að fyrirtækin og forsvars-
menn atvinnulífsins á íslandi hafa komizt
að þeirri niðurstöðu og hafa þar með í
reynd greitt atkvæði með vantrausti á
því, að EES-samningurinn a.m.k. í upp-
hafi, muni fela í sér veruleika þeirra vænt-
inga, sem búizt var við?“
Engum þyrfti að koma á óvart, þótt
þeim mönnum féllust Jiendur, sem þurfa
að eiga orðastað við Ólaf Ragnar Gríms-
son á Alþingi um málflutning af þessu
tagi. Hvað er formaður Alþýðubandalags-
ins að segja með þessum orðum? Hann
veit vel, að hér hefur ríkt samdráttur í
efnahags- og atvinnulífi frá miðju ári 1988,
eða í fjögur ár. Hann veit vel, að ein af
ástæðunum fyrir þessari kreppu er sam-
dráttur í fiskafla við íslandsstrendur. Hann
veit vel að önnur ástæða er sú, að þjóðin
býr við mikla skuldakreppu, að opinberir
aðilar hafa safnað skuldum, að fyrirtæki
hafa safnað skuldum, að heimilin hafa
safnað skuldum og að þessi skuldabyrði
er nú að sliga efnahags- og atvinnulífið.
Hann veit vel, að engum hefur dottið í
hug, að þessi kreppa muni hverfa á sömu
stundu og við gerumst aðilar að Evrópska
efnahagssvæðinu. Hvað er maðurinn að
fara? Hvað á svona málflutningur að þýða?
En Ólafur Ragnar heldur áfram og seg-
ir: „Samningurinn um evrópskt efnahags-
svæði felur það í sér, að við verðum hluti
af innri markaði Evrópubandalagsins ...
Hvað er að gerast á hinum innri markaði
Evrópubandalagsins um þessar mundir og
á næstu árum? Jú, það liggur nú fyrir.
Fyrir nokkru síðan birti Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn í Washington - ein virtasta
stofnun, ef ekki sú virtasta, á sviði ráðgjaf-
ar í efnahagsmálum í veröldinni, sem hef-
ur sérstakt stjórnskipulegt vald frá aðildar-
ríkjum sínum til að láta slíka ráðgjöf í té
- skýrslu í lok júlímánaðar þar sem kom-
izt var að þeirri niðurstöðu, að á næstu
árum mundi atvinnuleysið í Evrópubanda-
laginu í kjölfar Maastricht-samkomulags-
ins aukast, um 3 milljónir manna mundu
bætast í hóp atvinnulausra. Eða með öðr-
um orðum: Megineinkenni innri markaðar
Evrópubandalagsins á næstu árum er auk-
ið atvinnuleysi. Það vita auðvitað allir, að
þegar menn tengjast markaðssvæði með
þeim hætti, sem í þessum samningi felst
geta þeir ekki bara valið úr eitt einkenni
eða tvö heldur kemur markaðurinn í heild
sinni til með að virka með sama hætti.
Við getum ekki gerzt aðilar að innri mark-
aði Evrópubandalagsins og sagt: Svo vilj-
um við einangra okkur frá þessu eða
þessu. Þess vegna eru auðvitað öll hag-
fræðileg rök fyrir því, að um leið og við
munum fá í okkar hlut mörg önnur ein-
kenni innri markaðarins munum við líka
taka við atvinnuleysisvofunni, sem nú er
orðin veruleiki í Evrópubandalaginu á
næstu árum ... Og ef við ætlum að tryggja
okkur hagsæld hér á íslandi, fulla atvinnu
og efnahagslegar framfarir, eigi það a.m.k.
fýllilega rétt á sér að ræða það á Alþingi,
hvort við ætlum virkilega að verða hluti
af innri markaði, sem verður með 20 millj-
ónir atvinnuleysingja á næstu árum.“
Allur er þessi málflutningur formanns
Alþýðubandalagsins með þeim hætti, að
óhjákvæmilegt er að fara um hann nokkr-
um orðum.
Hluti af al-
þjóðlegfu
efnahags-
svæði
VIÐ ÍSLENDING-
ar erum hluti af al-
þjóðlegu efnahags-
svæði, hvort sem
okkur líkar betur
eða verr. Raunar
hefur alltof lítið
verið rætt um það
hér á undanfömum áratugum, að sam-
dráttarskeið í íslenzku efnahagslífi hafa
yfirleitt endurspeglað svipað ástand í
helztu viðskiptalöndum okkar. Efnahags-
kerfi okkar er hins vegar svo lítið og veik-
byggt, að minni háttar samdráttur hjá
öðrum getur orðið að meiriháttar kreppu
Morgunblaðið/RAX
hjá okkur. Þótt við héldum okkur fyrir
utan allt alþjóðlegt samstarf kæmumst við
ekki hjá því að verða fyrir þessum áhrifum
af því sem gerist í kringum okkur.
Atvinnuleysi hefur verið mun meira í
öðrum löndum í okkar heimshluta en hér
hjá okkur á undanförnum árum og a.m.k.
síðasta áratug. Það á bæði við um Evrópu
og Bandaríkin. Verðbólga hefur hins vegar
verið margfalt meiri hér. Segja má, að
full atvinna hafi verið eitt helzta stefnu-
mark ríkisstjórna hér árum og áratugum
saman en barátta gegn verðbólgu hafi
verið í öðru sæti. Þessu hefur verið öfugt
farið hjá öðrum þjóðum, sem hafa sett
baráttu gegn verðbólgu í fyrsta sæti.
Hvemig höfum við komizt hjá atvinnu-
leysi á undanförnum árum og jafnvel síð-
ustu tveimur áratugum? Það höfum við
gert m.a. með því að taka erlend lán og
dæla peningum í vonlaus atvinnufyrirtæki
og vonlausar atvinnugreinar. Við höfum
haldið uppi atvinnu með því að halda uppi
peningastreymi til fyrirtækja, sem ekki
gátu staðið á eigin fótum. Við frestuðum
atvinnuleysinu.
Nú er komið að skuldadögum. Við get-
um ekki haldið þessu lengur áfram. Við
mundum stofna fjárhagslegu sjálfstæði
þjóðarinnar í stórkostlega hættu, ef við
reyndum að halda þessu áfram. Þess vegna
er kreppan á íslandi að verulegu leyti
skuldakreppa. Það er hið óöfundsverða
hlutskipti núverandi ríkisstjómar að leiða
þjóðina út úr þessari kreppu.
Bandaríkin em í svipaðri stöðu, þótt þau
hafi margfalt meiri burði en við. Kalda
stríðið kostaði Bandaríkjamenn gífurlega
fjármuni og þeir eru að niðurlotum komn-
ir af þeim sökum. Þar var búin til óraun-
veruleg uppsveifla á síðasta áratug með
mikilli skuldasöfnun. Nú er einnig komið
að skuldadögum þar. Þess vegna gengur
erfiðlega að ná bandarísku efnahagslífi á
skrið á nýjan leik. Fyrirtæki og heimili í
Bandaríkjunum vilja fremur borga niður
skuldir en leggja í nýjar fjárfestingar.
Evrópa hefur verið í miklum uppgangi
þar til á síðustu misserum, þótt atvinnu-
leysi hafí verið mikið í Evrópu árum sam-
an. Atvinnuleysi er ekkert nýtt fyrirbrigði
þar, þótt efnahagslegs samdráttar hafi
ekki gætt þar að ráði fyrr en nú. Ástæðan
fyrir honum er tvíþætt. Annars vegar þau
áhrif, sem Evrópa verður fyrir vegna
kreppuástands í Bandaríkjunum og í vax-
andi mæli i Japan og hins vegar vegna
þess gífurlega kostnaðar, sem Þjóðveijar
hafa af uppbyggingu austurhluta landsins,
sem var í rúst eftir áratuga stjórn skoðana-
bræðra Ólafs Ragnars og félaga hans.
Allt er þetta tímabundið ástand. Smátt
og smátt munu Bandaríkin, Japan og Evr-
ópuríkin ná sér upp á nýjan leik í efnahags-
málum. Áhrif þeirrar uppsveiflu munu
koma fram hér, hvort sem við verðum
þátttakendur í EES eða ekki. Aðildin að
EES gerir okkur hins vegar kleift að nýta
til fullnustu þau tækifæri, sem skapast í
nýrri efnahagslegri uppsveiflu á næstu
árum og okkur veitir ekki af. Af þessum
sökum er fáránlegt að benda á atvinnu-
leysi í Evrópubandalagslöndunum og
spyija, hvort við viljum verða hluti af þessu
atvinnuleysissvæði. Og í raun og veru er
dapurlegt til þess að vita, að málflutningur
sem þessi komi frá stjórnmálamanni sem
hvað sem öðru líður er í hópi þeirra, sem
mesta þekkingu hafa á alþjóðlegum stjóm-
málum. Ekki sízt af þeim sökum hvílir á
honum sú skylda að miðla þjóðinni af þekk-
ingu sinni í stað þess að nota þekkinguna
til þess að afvegaleiða þjóðina.
AÐILD AÐ EVR-
ópska efnahags-
svæðinu mun hafa
margvísleg áhrif
hér og m.a. þessi: annars vegar gerir hún
okkur kleift að hagnýta ýmis tækifæri til
hins ýtrasta til þess að bæta okkar hag.
Við munum eiga greiðari leið í alls kyns
samskiptum og viðskiptum en ella, sem
mun skila sér þegar tímar líða fram. Hins
vegar knýr þessi aðild okkur til þess að
taka upp ný vinnubrögð og leggja niður
ósiði, sem ella yrði erfitt að koma fram.
Þröngir sérhagsmunir eru miklir hér á
íslandi og í þeim efnum er ekkert gefið
eftir. Með aðildinni að EES verðum við
að taka upp ýmsar reglur og starfshætti,
sem ómögulegt yrði að fá samþykkt hér
vegna þeirra miklu áhrifa, sem sérhags-
munaaðilar hafa innan stjómmálaflokk-
anna. En vegna þess, að slíkar umbætur
eru óhjákvæmilegur þáttur í samningum
okkar um Evrópska efnahagssvæðið láta
þessir sérhagsmunaaðilar lítið sem ekkert
í sér heyra.
Alþýðubandalagið ætti ekki sízt að hafa
ríkan skilning á þessum þætti málsins
vegna þess, að í fæstum tilvikum eru þess-
ir sérhagsmunahópar mikilvirkir innan
þess flokks. Það hefur hins vegar orðið
hlutskipti vinstri manna á íslandi að beij-
ast gegn flestum þeim málum, sem til
framfara hafa horft í landinu, hvort sem
um hefur verið að ræða mikilvæga alþjóð-
lega samninga eða framkvæmdir við stór-
virkjanir og stóriðju. Andstaða Alþýðu-
bandalagsins við EES er til marks um,
að þar hefur ekkert breytzt frá fyrri tíð.
Ný tækifæri
„Allt er þetta
tímabundið
ástand. Smátt og
smátt munu
Bandaríkin, Jap-
an og Evrópurík-
in ná sér upp á
nýjan leik í efna-
hagsmálum.
Ahrif þeirrar
uppsveiflu munu
koma fram hér,
hvort sem við
verðum þátttak-
endur í EES eða
ekki. Aðildin að
EES gerir okkur
hins vegar kleift
að nýta til fulln-
ustu þau tæki-
færi, sem skapast
í nýrri efnahags-
legri uppsveiflu á
næstu árum og
okkur veitir ekki
af. Af þessum sök-
um er fáránlegt
að benda á at-
vinnuleysi í Evr-
ópubandalags-
löndunum og
spyrja, hvort við
viljum verða hluti
af þessu atvinnu-
leysissvæði.“