Morgunblaðið - 30.08.1992, Blaðsíða 10

10
MÖRGÚÍJBLAÐIÐ SllNNUDAGUR 30. ÁGÚST 1992
Bill Clinton og varaforsetaefni hans, A1 Gore,
ásamt eiginkonum sínum í sjónvarpsþætti
nú í vikunni.
eftir Karl Blöndal
EKKERT virðist vera farið að rofa til í kosningaher-
búðum George Bush Bandaríkjaforseta, þótt James
Baker hafi komið, ríðandi hvítum hesti með fríðu
föruneyti úr utanríkisráðuneytinu í embætti starfs-
mannastjóra forsetans til að snúa við blaðinu. Skyndi-
lega virðast áherslur þær, sem lagðar voru á flokks-
þingi repúblikana fyrir rétt rúmri viku, hafa verið
léttvægar fundnar og efnahagsmálin komin í sviðs-
ljósið. Ástæðan er sú að öllum að óvörum hefur Bill
Clinton, forsetaframbjóðanda demókrata, tekist að
auka forskot sitt á ný og forsetinn virðist hafa misst
þann meðbyr, sem hann fékk á flokksþinginu.
Avinningur Bush
frá flokksþinginu
horfinn á viku. Er forsetinn
að kasta frá sér embætti, sem
virtist gulltryggt fyrir ári?
Bush hefur frá því að flokksþing repú-
blikana tilnefndi hann 19. ágúst, til
að bjóða sig fram öðru sinni til for-
seta, tröllriðið fjölmiðlum með árásum á Clint-
on auk þess sem myndum af honum innan
um eyðilegginguna í kjölfari fellibylsins
Andrew var varpað inn í stofur Bandaríkjanna
og hann setti Saddam Hussein, forseta Iraks,
úrslitakosti úr Hvíta húsinu. Bush hefur það
fram yfir andstæðing sinn að hann er forseti
auk þess að vera frambjóðandi og í síðustu
viku gat hann stokkið úr einu hlutverkinu í
annað og á tímabili virtust hlutverkin renna
saman í eitt.
En allt kom fyrir ekki. Eftir flokksþingið
var nánast jafnt á með Bush og Clinton í skoð-
anakönnunum. Er komið var fram í miðja síð-
ustu viku hafði Clinton allt að því tekist að
vinna aftur upp það forskot, sem hann hafði
áður en repúblikarnir settust á rökstóla í Tex-
as. Þegar þinginu lauk 20. ágúst hafi Clinton
aðeins tveggja til þriggja prósenta forskot á
Bush samkvæmt skoðanakönnun dagblaðsins
The New York Times og sjónvarpsstöðvarinn-
ar CBS. Hinn 24. ágúst kvaðst 51 prósent
aðspurðra myndi kjósa Clinton, en 36 prósent
Bush. Vikuritið Newsweek komst einnig að
þeirri niðurstöðu að aftur hefði dregið í sund-
ur með frambjóðendum eftir flokksþingið. Ein
ástæðan kann að vera sú að Bush hafði yfir-
leitt ekki fyrr sleppt orðinu, en Clinton svar-
aði fyrir sig. Hin ástæðan, og sú sennilegri,
er að Bush hefur einfaldlega ekki tekist að
sýna kjósendum fram á að það sé þeirra hag-
ur að veita honum brautargengi annað kjör-
tímabil.
Repúblikanar á villigötum?
Fyrsta spumingin sem vaknar, er sú hvort
repúblikanar hafi einfaldlega misreiknað sig á
flokksþinginu. Eftir bandarískum ijölmiðlum
að dæma hélt íhaldsarmurinn Repúblikana-
flokknum í gíslingu á þinginu. Hægri vængur-
inn átti bróðurpartinn af stefnuskránni, sem
var samþykkt í Houston og hann mátti vera
ánægður með marga herskáa ræðumenn. Það
er hins vegar misskilningur að þetta sé eitt-
hvað nýtt. Hægri vængur Repúblikanaflokks-
ins hefur verið áhrifamikill allt frá því að hann
kom Ronald Reagan að árið 1980.
Bob Dole, leiðtogi repúblikana á þingi, viður-
kenndi að hægri vængurinn hafi verið áber-
andi á flokksþinginu. Hann sagði hreint út
að Bush þyrfti að tryggja sér stuðning þessa
hóps og sá væri tilgangurinn. Bush þyrfti hins
vegar að höfða til breiðari hóps í kosningabar-
áttunni, sem framundan væri, og Iaða til sín
þá, sem eru á miðju stjómmálanna til þess
að sigra í kosningunum.
Pat Buchanan, sem tókst að velgja Bush
undir uggum í forkosningunum með harðri
gagnrýni á aðgerðaleysi hans í efnahagsmálum
og skattahækkanir, vakti mikla athygli á
flokksþinginu fyrir að vera ómyrkur í máli og
þótti ýmsum hann ganga of langt í því að
kynda undir hleypidómum. Buchanan mælti
gegn forréttindum homma og lesbía og fóstur-
eyðingum, kallaði alla þá sem ekki eru skoð-
anabræður hans öfgamenn og gaf í skyn að
eina leiðin til að koma á reglu í fátækrahverf-
um stórborga á borð við Los Angeles væri í
krafti gapandi byssuhvolfa. Hlutverk Buch-
anans kann að hafa verið að sýna að nú væri
komin á eining meðal repúblikana og hinn sigr-
aði hefði nú gengið í lið með sigurvegaranum.
En Buchanan vann nokkum sigur á flokks-
þinginu. Hægri vængur repúblikanaflokksins,
einnig kenndur við íhaldsemi, virðist ráða Iög-
um og lofurn á þinginu. 77 prósent þeirra sem
nú sækja þingið segjast íhaldssamir, en aðeins
44 prósent þeirra sem nú sækja þingið segjast
íhaldssamir, en aðeins 44 prósent skráðra
repúblikana játast undir þá skilgreiningu.
Hægri vængnum tókst að fá samþykkta
stefnuskrá, sem er sýnu fremur Buchanan að
skapi en Bush. Miklar deilur voru fyrir þingið
um það hvernig taka beri á fóstureyðingum
og hugðust stuðningsmenn fóstureyðinga
knýja fram umræður um málið, en þeir höfðu
ekki bolmagn til. Stuðningsmenn fóstureyð-
inga segja að mikið hafi verið gert til að koma
í veg fyrir umræður og hafi þrýstingur borist
frá Hvíta húsinu.
1 stefnuskránni er mælt gegn því að sam-
kynhneigðir njóti forréttinda minnihlutahópa
eða fái að ganga í hjónaband eða ættleiða
börn, að ríkisstyrkir gangi til siðspilltra lista,
ríkisfé notist til styrktar sjónvarpsrekstri og
upplýsingar um fóstureyðingar verði veittar í
ríkisskólum. Hvatt er til þess að fóstureyðing-
ar verði bannaðar með stjómarskrárákvæði,
gert verði að skyldu að hylla bandaríska fán-
ann í skóium og námsmönnum verði heimilað
bænahald í skólum.
Fóstureyðingar munu ráða úrslitum þegar
sumir kjóserida taka ákvörðun. Hins vegar
virðist svo sem hin atriðin muni ráða litlu.
Repúblikanar reyndu á flokksþinginu að setja
fjölskylduna í öndvegi og þegar veist var að
hommum og lesbíum og eiginkona Clintons,
Hillary, var gerð að samnefnara fyrir útivinn-
andi konur og rauðsokkur, var gefið í skyn
að þar væru á ferðinni hópar, sem græfu und-
an fjölskyldunni og gildi hennar.
Þessi áhersla repúblikana virðist ekki hafa
borið ávöxt ef rétt er að bilið milli Bush og
Clintons hafí aukist á ný. Fólki finnst fjölskyld-
an mikilvæg, en að efnahagsvandinn ætti að
hafa forgang. Einnig fannst mörgum sem
þeir hefðu verið skildir útundan á flokksþing-
inu og til þess að uppfylla inntökuskilyrði í
bandarísku þjóðina yrði viðkomandi að vera
úr heilsteyptri fjölskyldu, þar sem samkyn-
hneigð er ekki liðin, móðirin heimavinnandi,
skilnaður óþekkt hugtak og fóstureyðingar
litnar homauga. Nú hafa repúblikanar viður-
kennt þetta og sagt að framvegis verði áhersla
fremur lögð á efnahagsmálin en Hillary Clint-
on.
Kosningabarátta repúblikana virðist vera
sama marki brennd og fyrir fjórum árum að
því leyti að Bush gefur sjaldan sjálfur út yfir-
lýsingar um eiginkonu Clintons, eða ýjar að
því að hann hafí haldið fram hjá eða reynt
að komast undan því að gegna herþjónustu
og fara til Víetnam. Bush fordæmir slíkt og
kveðst yfir það hafinn. Starfsmenn hans gefa
hins vegar iðulega út yfirlýsingar af þessu
tagi. Að sögn forsetans er það þvert gegn
hans vilja. Hann kveðst einfaldlega ekki ráða
við allt það, sem látið er flakka í hita kosninga-
baráttunnar, þegar Bush var í framboði á
móti Michael Dukakis gekk þetta fullkomlega
upp. Bush frábað sér persónulegar árásir, en
á sama tíma bárust dylgjur og aðdróttanir úr
herbúðum repúblikana sem demókrötum tókst
aldrei að hrekja.
Á flokksþinginu gerði Bush mikið úr afrek-
um sínum á erlendum vettvangi. Af orðum
hans mátti ætla að hann hefði einn og óstudd-
ur varpað oki kommúnismans af Sovétlýðveld-
unum fyrrverandi og ríkjum Austur-Evrópu,
auk þess sem hann hefði komið á jafnrétti í
Suður-Afríku, hrakið sandinista frá völdum í
Nikaragúa og svo mætti lengi telja. Vissulega
er eðlilegt að menn eigni sér heiðurinn af
því, sem gerðist á þeirra vakt, að ekki sé tal-
að um þegar kosningar eru annars vegar.
Bush kann hins vegar að hafa gert full mikið
úr frumkvæði sínu. Var það annars ekki for-
seti Bandaríkjanna, sem sagði: „Þegar sagan
verður skráð á enginn eftir að muna að íslend-
ingar viðurkenndu sjálfstæði Eystrasaltsríkj-
anna 48 klukkustundum á undan Bandaríkja-
mönnum." Þegar austantjaldsríkin stóðu á
tímamótum virtist Bush fremur vera farþegi
en skipstjóri á fleytu sögunnar, fremur hik-
andi við að fagna atburðum, en hvati þeirra.
Skattar eða ekki skattar
Hægri væng Repúblikanaflokksins tókst
meira að segja að koma skoti á forsetann inn
í áðumefnda stefnuskrá. Hægri sinnuðum
repúblikönum fannst mörgum jaðra við drott-
insvik þegar Bush braut loforð sitt úr ræðu
sinni á flokksþinginu í Louisiana árið 1988
um að hækka ekki skatta. I stefnuskránni er
lýst yfir andstöðu við því að skattar verði
hækkaðir og bætt við: „Að auki eru repúblikan-
ar þeirrar hyggju að skattar þeir, sem demó-
kratar kröfðust í samkomulaginu um fjárlög
ársins 1990, hafí valdið samdrætti," segir í
stefnuskránni. Þama átti í upphafí að standa
að skattahækkunin hefði verið „mistök" sitj-
andi stjómar. Aðstoðarmenn Bush mótmæltu
og vildu að þetta atriði yrði fiarlægt. En hægri
vængurinn neitaði að draga alveg í land. Ur
varð þetta málamiðlunarorðalag.
Bush hefur sakað Clinton um að ætla að
drekkja bandarísku þjóðinni í sköttum. Glinton
kveðst ætla að lækka skattbyrði millitekju-
fólks, en hækka skatta hinna ríku til að auka
jöfnuð. Starfsmenn Clintons hafa reiknað út
að skattahækkanir hans muni auka tekjur rík-
issjóðs um 92 milljarða dollara á fjómm ámm.
í herbúðum Bush er því haldið fram að tekjur
ríkissjóðs muni aukast um 150 milljarða doll-
ara. Bandaríkjaþing hefur gefið út skýrslu þar
sem áætlað er að skattahækkanirnar frá fjár-
lögum ársins 1990 muni gefa 175 milljörðum
dollara meira í aðra hönd á næstu fimm ámm
en elia. Þetta er mesta tekjuaukning ríkissjóðs
í sögu Bandaríkjanna.
Starfsmenn forsetans segjast ekki hafa
reynt að leiða fólk á villigötur. Charles Black,
háttsettur kosningaráðgjafi Bush, neitaði ekki
að skattar hefðu verið hækkaðir oftar en einu
sinni á kjörtímabilinu. Hann sagði að mergur-
inn málsins væri sá að forsetinn væri almennt
andvígur nýjum sköttum. Hann hefði lært af
mistökum sínum og vildi nú draga úr eyðslu.
Forsíðufyrirsagnir dagblaða daginn eftir
ræðu Bush á flokksþinginu gerðu mikið úr
„loforði" forsetans um skattalækkanir. I raun
var loforð Bush frekar loðið. Hann kvaðst
myndu lækka skatta að því tilskyldu að hann
gæti skorið niður útgjöld að sama skapi. Ekki
fylgdi hvaða skatta hann hygðist lækka, utan
hvað hann lýsti yfir því að hann vildi lækka
skatt á fjármagnstekjur, nokkuð sem hann
hefur barist fyrir í fjögur ár án árangurs.
í síðustu viku var hann spurður hvaða skatt-
ar yrðu lækkaðir og hvar hann hygðist skera
niður. „Takmark mitt nú er að tryggja að
fólk geri sér grein fyrir muninum," svaraði
Bush. „Annar vill hækka skatta og auka ríkis-
útgjöld. Að minni hyggju verðum við að lækka
skatta og skera niður eyðslu stjómvalda. Ég
vil halda þessu í því samhengi og ekki festast
í frumskógi smáatriða."
Þrándur á þingi ,
Það er aðeins eitt, sem Bush talar um með
meiri ímugusti en Clinton: Bandaríkjaþing.
Að hyggju Bush er það þingheimi að kenna .
að allar hans tillögur og hugmyndir hafa að
engu orðið. Bush skorar við hvert tækifæri á
kjósendur að henda meirihluta demókrata út
og kjósa repúblikana í staðinn til þess að
hægt verði að stjórna.
Bush hefur verið í nöp við þingið alla tíð
frá því að það hafnaði John Tower heitnum í
embætti vamarmálaráðherra. Bush beitti öll-
um sínum áhrifum til að tryggja útnefningu
Towers, en allt kom fyrir ekki og forsetinn
átti erfitt með að kyngja því. Síðan hefur
Bush oft beitt neitunarvaldi til þess að stöðva
lagasetningu. Hann hefur einnig lagt fram
frumvörp, sem þingið hefur hafnað.
I stefnuræðunni, sem Bush hélt þegar hann
var settur í embætti fyrir tæpum ljórum ámm,
sagðist hann ganga til móts við þingið með
útrétta hönd í von um góða samvinnu. Nú
heldur hann því fram að þingmeirihluti demó-
krata hafi bitið af sér höndina og hefur lýst
yfir stríði á hendur honum. Á flokksþinginu L
kvaðst Bush myndu stöðva hvert einasta frum-
varp, sem mælti fyrir um aukin útgjöld.
Það verður að teljast hæpið að repúblikanar .
nái meirihluta á þingi í næstu kosningum. |
Almenningur er reyndar þreyttur á öllum þeim
hneykslismálum, sem upp hafa komið á þingi
undanfarið, allt frá gúmmítékkaflóði til kóka-
ínsölu í pósthúsinu. En reynslan sýnir að reiði
almennings gagnvart stjórnmálamönnum þarf
ekki að hafa í för með sér að hinn einstaki
kjósandi hafni þingmanninum sínum. Því hafa
gárungarnir haft á orði að eigi repúblikönum
að verða úr þeirri ósk sinni að sami flokkur
ráði á þingi og í Hvíta húsinu sé lang einfald-
ast að kjósa demókrata forseta.
Þótt almenningur virðist vera á þeim buxun-
um nú, þegar 64 dagar eru til kosninga, er
erfitt að trúa því að allt púður sé úr repúblikön-
um. Tíminn er hins vegar að verða naumur
og fari svo að Bush þurfi að leita sér nýrrar
vinnu um áramót verður það vegna mistaka
sem gerð voru fyrir einu og hálfu ári þegar
90 prósent þjóðarinnar studdu sigurvegarann
úr Persaflóastríðinu og ráðgjafar forsetans
löttu hann til ráðstafana í þeirri fullvissu að |
efnahagurinn myndi batna af sjálfu sér og
hann hefði þegar tryggt sér annað kjörtíma- ■
bil. Clinton hefur forskot á Bush eins og stend- |
ur, en það, sem segir mest um hug kjósenda
um þessar mundir er að 40 prósent þeirra eru
þeirrar hyggju að einu gildi um það hvort |
Bush eða Clinton sitji í Hvíta húsinu: hvorug-
ur veki glæstar vonir bjartari framtíð.