Morgunblaðið - 06.09.1992, Blaðsíða 4

I
4 FRETTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1992
ERLENT
INNLENT
9-9,5 millj-
arða halli?
Samkvæmt nýrri skýrslu ríkis-
endurskoðunar gæti rekstrarhalli
ríkissjóðs numið allt að 9-9,5 millj-
örðum en hann var í fjárlögum
áætlaður 4,1 milljarður. Stofnunin
segir þessa útkomu stafa af 2
milljarða króna lægri tekjum og
3,5 milíjarða króna hærri útgjöld-
um en áætluð voru í fjárlögúm.
Dökkt útlit í málmiðnaði
Mikið atvinnuleysi ríkir í stétt
málmiðnaðarmanna á höfuðborg-
arsVæðinu en nú þegar eru um
30 þeirra atvinnulausir. Að sögn
Arnar Friðrikssonar er útlit fyrir
enn frekari fækkun -starfsmanna.
Örn segir aðalástæður samdrátt-
arins vera þær að verkefni fari í
æ auknum mæli til erlendra fýrir-
tækja.
Kjaranefnd ákveði laun
yfirmanna ríkisstofnana
í stjómarfrumvarpi, sem lagt
var fram á Alþingi í vikunni, er
gert ráð fyrir að sérstök kjara-
nefnd ákveði starfskjör forstöðu-
manna stofnana og fyrirtækja rík-
isins en þau voru áður ákveðin
af Kjaradómi eða fjármálaráð-
herra. Kjaradómur mun áfram
úrskurða um launakjör forseta
íslands, þingmanna, ráðherra og
dómara.
Sjófrystingin hagkvæmust
Samkvæmt útreikningum Þjóð-
hagsstofnunar er sjófrysting hag-
kvæmasti fískvinnslukosturinn
hér á landi. Vinnsluvirði er að
jafnaði um. 10-15 prósent meira
í sjófrystingu þorsks og ufsa en
1-2% í ýsu. Áðeins karfa er hag-
kvæmara að frysta í landi.
Umfangsmikill niðurskurður
ÍHÍ
Umfangsmiklar niðurskurðar-
aðgerðir eru komnar til fram-
kvæmda í Háskóla íslands. Þær
felast í fækkun námskeiða og tak-
mörkun valfaga. Kennarar og
nemendur eru sammála um að
slíkar aðgerðir muni bitna hart á
kennslu, ekki síst á kennslu hjá
1. árs nemendum en þar mun nið-
urskurðarhnífnum fyrst verða
beitt.
Vörur frá EES lækka um
3,5%
í athugasemdum með frum-
varpi um breytingar á tollalögum
og lögum um vörugjald, sem lagð-
ar voru fram á Alþingi í síðustu
viku, kemur fram að vörur sem
fluttar yrðu inn frá löndum á
Evrópska efnahagssvæðinu,
myndu lækka að jafnaði um 3,5
prósent þegar samningurinn um
EES öðlast gildi. Á sama tíma
myndu vörur fluttar inn frá öðrum
löndu hækka um 4,5 prósent.
íslandsmet Einars
Einar Vilhjálmsson setti nýtt
íslandsmet í spjótkasti á alþjóð-
legu kastmóti á sunnudaginn var.
Hann kastaði 86,80 metra og
bætti fyrra met sitt um 10 senti-
metra
21 milljón króna safnaðist
Góður árangur náðist i lands-
söfnun Rauða kross íslands og
Hjálparstofnunar kirkjunnar til
styrktar hungruðum í Sómalíu og
flóttamönnum frá Júgóslavíu. Alls
safnaðist um 21 milljón króna í
söfnuninni á fimmtudag.
Bobby Fischer
ERLENT
Endurkoma
Fischers af-
ar glæsileg
Endurkoma Bobby Fischers
eftir 20 ára fjarveru frá keppni
var sérlega
glæsileg, að mati
skákskýrenda.
Hann vann Bor-
ís Spasskí, fyrr-
verandi heims-
meistara, mjög
örugglega í 50
leikjun^ á mið-
vikudag, er ein-
vígi þeirra hófst
í Sveti Stefan í
Svartfjallalandi. Daginn eftir náði
Spasskí á ævintýralegan hátt að
bjarga sér í jafntefli. Fischer gaf
gífuryrtar yfirlýsingar á blaða-
mannafundi fyrir einvígið og
sagði að fyrsta einvígi Anatolíjs
Karpovs og Garrís Kasparovs
árið 1984 hefði verið sviðsett og
að kommúnisminn í Sovétríkjun-
um hefði verið samsæri gyðinga.
Þá hrækti hann á bréflega viðvör-
un Bandaríkjastjórnar við því að
tefla í Svartfjallalandi og brjóta
viðskiptabann Sameinuðu þjóð-
anna á landið.
Neyð Sómala meiri en talið
var
Hungursneyðin í Sómalíu er
mun alvarlegri en óttast hefur
verið, að sögn talsmanns Samein-
uðu þjóðanna í landinu á fímmtu-
dag. Hjálparstofnanir höfðu áætl-
að að hátt í tvær milljónír manna,
hartnær þriðjungur Sómala, væru
í bráðri hættu vegna matarskorts
en talsmaðurinn sagði þessa tölu
aðeins toppinn á ísjakanum, Fjöldi
fólks hefði einfaldlega lagst fyrir
í kofum sínum til að deyja og
margt af þessu fólki kæmi fram
nú þegar fréttist af matarsending-
um erlendra hjálparstofnana.
Sótt að harðlínumönnum í
Serbíu
Milan Panic, forsætisráðherra
Júgóslavíu, sambandsríkis Sérbíu
og Svartfjallalands, hvatti á
fimmtudag harðlínuleiðtoga
landsins til að segja af sér. Sósíal-
istaflokkur Serbíu ákvað á mið-
vikudag að styðja ekki fram-
komna vantrauststiilögu á Panic
en með henni stefndi í uppgjör
milli hans og Slobodans Mi-
losevics forseta. Björgunarþyrlur
fundu á fímmtudag flak ítalskrar
flugvélar sem hrapaði í Bosníu-
Herzegovínu á leiðinni til Sarajevo
með hjálpargögn. Fjögurra manna
áhöfn var um borð og fórust allir.
Sprenging varð í vélinni áður en
hún hrapaði og ítalskur ráðherra
sagði á föstúdag að flugskeyti
hefði verið skotið á hana. Hjálpar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna
stöðvaði þegar allt hjálparflug þar
til málið yrði upplýst.
Gagnpjósnadeild til höfuðs
þýskum h'ægriöfgamönnum
Þýska gagnnjósnaþjónustan,'
Bundesverfassungschutz, ákvað á
mánudag að stofna sérstaka deild
til að fylgjast með hópum hægri-
öfgamanna, sem hafa gert tugi
árása á gistihús fyrir erlenda
flóttamenn uhdahfarnar tvær vik-
ur, einkum í austurhluta Þýska-
lands.
Zhivkov dæmdur í fangelsi
Todor Zhivkov, fyrrverandi
leiðtogi. Búlgariu, var á föstudag
dæmdur til sjö ára fangelsisvist-
ar, fundinn sekur um að hafa
dregið sér fé úr opinberum sjóð-
um, alls um 21,5 milljónir leva
(1,3 milljarða ÍSK). Réttarhöldin
Stóðu í 18 mánuði.
Atlantshafsbandalagið
Verður Manfred Wömer áfram í
embætti framkvæmdastjóra?
Brussel. Reuter.
SPENNU gætir í höfuðstöðvum Atlantshafsbandalagsins (NATO)
vegna óvissu um yfirmann þess næstu ár. Vel er talið hugsanlegt
að Manfred Wörner sitji áfram og vonir Norðmannsins Johan Jörg-
en Holst um embætti framkvæmdastjóra verði að engu.
Heimildarmenn innan bandalags-
ins telja að Wörner sem verið hefur
framkvæmdastjóri í fímm ár verði
beðinn að sitja áfram þegar tímabil
hans rennur út um mitt næsta ár.
Wörner er sagður vilja halda starf-
inu. Sum aðildarríkja NATO eru
óánægð með líklegasta eftirmann-
inn, telja Holst ekki nægan þunga-
viktarmann á alþjóðavettvangi á
tímum þegar NATO þurfi að skil-
greina hlutverk sitt á ný.
Víðtækar efnahagsaðgerðir í Japan
Kreppan gæti styrkt
stöðu stórfyrirtækja
EFNAHAGSLÍF Japans hefur á síðustu árum oft verið notað sem
fyrirmynd þegar bent hefur verið á hvernig gera mætti hluti bet-
ur en á Vesturlöndum. Ekkert virtist geta stöðvað hagvöxt og
aukna velmegun þar í landi. Japanir hafa hins vegar undanfarið
gengið í gegnum miklar efnahagsþrengingar og í vikunni sam-
þykkti ríkisstjórn landsins umfangsmestu efnahagsaðgerðir sem
nokkurn tímann hefur verið gripið til í sögu Japans. AIls ætlar
stjórnin að veita 10.700 milljörðum jena (eða sem samsvarar um
4.300 mil(jörðum ÍSK) til að lífga efnahaginn við en áætlað er að
hagvaxtaráhrif aðgerðanna verði allt að tvö prósent á næstu tólf
mánuðum. Mikilvægara er samt sem áður að efnahagsaðgerðirnar,
sem legið hafa í loftinu í nokkrar vikur, eiga eftir að verða til þess
að efla traust fjárfesta á efnahagslífi Japans á ný.
Sumir hagfræðingar viija ekki
nota orðið „efnahagskreppa"
yfír það sem er að gerast í Japan
þessa stundina heldur kjósa frekar
að tala um „breytingaskeið“. Verið
sé að hverfa frá þvf btjálæði í fast-
eignaverði sem einkenndi síðasta
áratug yfír í velmegun sem byggi
á traustari grunni og sé auðveld-
ara að stjórna.
Sápukúlan sem sprakk
Lágvaxtastefna síðasta áratug-
ar gerði að verkum að mikil spá-
kaupmennska varð með fasteignir
Og hlutabréf með þeim afleiðingum
að öll verðmætahlutföll í efnahags-
lífinu skekktust. Var svo komið á
tímabili að verðmæti rúmra
tveggja ferkílómetra af fasteign-
um í miðborg Tókýó var orðið
meira en verðmæti allra fasteigna
f Kaliforníu.
Ríkisstjórnin kúventi fyrir
rtokkru í peningastefnu og í kjöl-
farið hrundi verð á hlutabréfa-
markaðinum í Tókýó um 60%. Er
þetta af mörgum túlkað sem vís-
bending um að stjórnvöld hafi beð-
ið of lengi áður en þau gripu til
aðgerða. Hvert framhaldið verður
f peningamálum er ekki ljóst.
Nokkur vaxtalækkun varð í júlí-
mánuði en Kozo Watánabe utan-
ríkisviðskiptaráðherra hefur lýst
því yfír að hann telji frekari vaxta-
lækkun ekki koma til greina. Það
er líka talið að áhrifamiklir kjós-
endahópar, s.s. ellilífeyrisþegar,
myndu setja sig upp á móti frek-
ari vaxtalækkun. Sumir telja þó
að eina leiðin til að efnahagsað-
gerðir stjórnar-
innar grípi og
stuðli að hagvexti
sé að lækka vexti
enn frekar. Ann-
ars muni engin
neysluaukning verða.
koma landareignum, sem settar
hafa verið sem tryggingar fyrir
gjaldföllnum lánum, í verð. Þetta
hefur verið gagnrýnt á þeim for-
sendum að verið sé að bjarga bönk-
unum úr klípu sem þeir komu sér
sjálfír í með óvarkárri útlána-
stefnu. „Áf hveiju hjálpar fjár-
málaráðuneytið bara bönkunum“,
spurði tímaritið Shukan Bushun í
áherslu á að skera niður kostnað
á öllum sviðum. Pappír er endur-
unninn, stjórnendur látnir fljúga á
almennu farrými í viðskiptaferðum
og óþarfa starfsfólki sagt upp
störfum. Þá hafa fyrirtæki á borð
við Fujitsu og Toshiba skorið niður
laun yfírmanna og flest fyrirtækið
hafa skorið risnukostnað við nögl.
Lýsandi er dæmið af Nissan,
næst stærsta bifreiðaframleiðanda
Japans, sem ætlar að skera niður
rekstrarkostnað sinn um tíu pró-
sent á næstu fjórum árum. Því
markmiði á meðal annars að ná
með því að draga úr fjölda nýrra
bifreiðategunda og fækka starfs-
mönnum um 7%. Stefnan er sú að
um miðjan áratuginn muni fram-
leiðsla bifreiða verða orðin 40%
ódýrari á sama tíma og lögð verð-
ur áhersla á markaði í austurhluta
Asíu. Það markaðssvæði er í gífur-
legum vexti og því er spáð að þar
Það var
peningaleg verðbólga sem skapaði
sápukúluhagkerfíð. Það var pen-
ingaleg aðþrenging sem kom okk-
ur inn í [kreppuna]. -Og einungis
peningaleg tilslökun getur komið
okkur út úr henni á ný,“ segir
Geoffrey Barker hjá Baring Secu-
rities við Financial Times.
Stjórnin hjálpar bönkunum
Hluti þeirra efnahagsaðgerða
sem ríkisstjórnin ákvað í vikunni
að ráðast í á að draga úr frekari
verðhruni fasteigna, m.a. með því
að hið opinbera kaupi upp lóðir
undir framtíðarstarfsemi sína og
með fjárframlögum til stofnunar
sem á að aðstoða banka við að
Úr verðbréfahöllinrii í Tókýó.
fyrirsögn greinar sem sjá mátti
auglýsta um alla Tókýóborg og
bætti við í undirfyrirsögn: „Spja-
rifjáreigendur sjá fram á tap“,
Forsætisráðherra Japans, Kiichi
Miyazawa, ver hins vegar þennan
þátt aðgerðanna með þeim rökum
að vandræði bankanna hafi slæm
áhrif á efnahags-
lífið í heild sinni.
Vegna þess
hversu lóðir og
eftir Steingrím Sigurgeirsson fasteignir hafa
fallið í verði hefur
eigið fé bankanna snarlækkað.
BAKSVID
Þeir eru því tregari til útlána en
áður sem leiðir til stöðnunar í hag-
kerfinu.
Hagnast stórfyrirtækin á
kreppunni?
Japönsku risasamsteypurnar
gætu til lengri tíma litið hagnast
mjög vel á kreppunni þrátt fyrir
að mun minni hagnaður sé af
rekstri þeirra þessa stundina en á
síðustu árum. Fyrir því eru raunar
fordæmi að kreppur hafi eflt Jap-
ani. Það gerðist í olíukreppunni á
áttunda áratugnum og sú var líka
raunin í ,jen-kreppunni“ á síðasta
áratug. Líkt og í þessum kreppum
leggja nú risafyrirtækin ofur-
muni tveir þriðju allrar bílasölu á
þessum áratug fara fram.
Það styrkir líka japönsk fyrir-
tæki að laun eru lægra hlutfall
útgjalda en þau voru árið 1985.
Er það vegna þess að á árunum
1986-1991, þegar árlegur hag-
vöxtur nam 5,3%, hækkuðu laun
einungis um 4,7% að raungildi. Þá
eru fjárfestingar í atvinnulífinu
þrátt fyrir samdrátt enn mun hærri
en í helstu samkeppnisríkjum.
Það bætist svo loks við að fjöl-
mörg lítil og meðalstór fyrirtæki
eru að kikna undan skuldum og
því auðveld og ódýr bráð fyrir stór-
fyrirtækin, sem flest hafa grynnk-
að verulega á skuldum sínum. Þeg-
ar fer að lifna yfir efnahagslífínu
á ný munu því fyrirtæki á borð
við Sony, Toyota og Hitachi standa
uppi öflugri og samánþjappaðri en
áður en kreppan skall á. „Þetta
er mjög jákvætt fyrir Japani til
lengri tíma litið en Vestúrlandabú-
ar mega gera ráð fyrir að þeir
verði enn harðari I horn að taka
en áður,“ segir Kenneth Courtis,
einn af yfirhagfræðingum Deutsc-
he Bank.
Heimildir: The Financial Times,
The Daily Telegraph.