Morgunblaðið - 06.09.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1992
RÁÐA ÍSLENDINGAR VID VÍMUIFNAVANDANN i
Á GRÁU
SVÆÐI
eftir Pétur Gunnarsson
FÍKNIEFNAMÁL eru í deiglunni
í kjölfar þriggja meiriháttar mála
sem komið hafa upp hér á landi
undanfarnir þrjár vikur. Einkum
þó kókaínmálsins, þar sem' lög-
reglumaður slasaðist Hfshættu-
lega við handtöku fíkniefnasmygl-
ara sem lögreglan hafði leitt í
gildru með því sem kallað hefur
verið „óhefðbundnar rannsóknar-
aðferðir". Þessi mál virðast ekki
einungis staðfesta skrif og fullyrð-
ingar um að fíkninefnavandinn
hérlendis fari vaxandi. Athyglin
hefur einnig beinst að því hvort
löggæslustofnanir hér á landi séu
reiðubúnar til að sinna þessum
málum, hvort þær réttarreglur
sem þeim er ætlað að starfa eftir
heimili umdeildar rannsóknarað-
ferðir, sem taldar eru nauðsynleg-
ar í þessum málum, og svari þörf-
um tímans. Eftir uppákomur í
tengslum við mál sem komu upp
á Keflavíkurflugvelli og Seyðis-
fírði má spyrja sig hvort metingur
milli lögreglu og tollgæslu standi
framgangi mála fyrir þrifum. Því
er haldið fram að lögreglunni sé
haldið í fjársvelti með þeim afleið-
ingum að Iögreglumenn þurfi að
leggja fram sjálfboðavinnu til að
koma eiturlyfjasölum undir iás og
slá. Allt kallar þetta á að spurt
sé: ráða Islendingar við vímuefna-
vandann? Sumir segja að ef ein-
hvers staðar sé hægt að gera
vímuefni útlæg þá sé það landi
eins og þessu; allt sem þurfi séu
auknar fjárveitingar og samstillt
átak.
Eins og víðast hvar annars
staðar fást einkum
tvenns konar stofnanir
hér á landi við rannsókn
og meðferð fíkniefna-
mála; tollgæsla, sem
annast eftirlit með landamærum og
innflutningi, og lögregla. Tollgæsla
íslands heyrir undir fjármálaráðu-
neytið. Tollgæslan á Keflavíkurflug-
velli heyrir undir utanríkisráðuneyt-
ið. Fíkniefnalögreglan svokallaða,
ávana- og fíkniefnadeild lögreglunn-
ar í Reykjavík, heyrir undir dóms-
málaráðuneytið. Þrátt fyrir að fíkni-
efnalögreglan sé í raun deild í lög-
reglunni í Reykjavík er henni ætlað
að starfa um allt land að fíkniefna-
málum, samkvæmt svokölluðu lands-
umboði sem henni var veitt með
ákvörðun dómsmálaráðherra árið
1990, ákvörðun sem ýmsir lögfræð-
ingar draga í efa að fái staðist að
lögum.
Nokkuð samstarf hefur verið milli
lögregluembætta á höfuðborgar-
svæðinu en lítið hefur farið fyrir
markvissu eftirliti í þessum mála-
flokki í öðrum landshlutum og flestir
virðast á einu máli um þörf á að
efla þann þátt í öllum landshlutum.
Rígur á milli tollgæslu íslands og
fíkniefnalögreglu, mun ekki nýtil-
kominn og tollgæslumönnum, hefur
löngum þótt sem hlutur þeirra í að
Ijóstra upp um mál sé fyrir borð
borinn i fréttaflutningi. Fíkniefnalög-
reglan talar um bamalegt kapphlaup
tollgæslunnar við að komast í sviðs-
ljósið. I báðum herbúðum eru menn
sammála um að á síðustu mánuðum
hafi sambandið farið versnandi. Eftir
að tollgæslan, sem rekur samskipta-
örðugleikana til Bjöms Halldórsson-
ar lögreglufulltrúa, fékk leitarhund
hefur ekki þurft að leita eftir að-
gangi að hundum fíkniefnalögregl-
unnar við leit í pósti og lögreglu-
mönnum finnst sem eftir það hafi
samkeppnisandinn farið sívaxandi og
keyrt úr hófi með fréttatilkynningu
af hassfundi á Seyðisfirði án nokk-
urs samráðs við lögregluna meira en
hálfum sólarhring eftir að hún tók
við rannsókn málsins. Fréttatilkynn-
ingin hafi spillt rannsókninni og veitt
grunuðum mönnum færi á að kom-
ast undan handtöku.
Þar sem engar reglur hafa verið
settar um samstarf og samskipti
þessara stofnana, meðferð og gagn-
kvæman aðgang þeirra að upplýsing-
um, sem safnað hefur verið um af-
brotamenn og mál til rannsóknar,
hefur samvinnan byggst á persónu-
legum samskiptum og vilja til sam-
vinnu á gráum svæðum. Nú virðist
sú leið komin í hnút.
Á fleiri sviðum eru gráu svæðin
einkennandi fyrir stöðu fíkniefna-
mála innan réttargæslukerfísins. Það
á til dæmis við um hinar svokölluðu
„óhefðbundnu rannsóknaraðferðir",
bíómyndaleiðimar sem fíkniefnalög-
reglan fer í starfí sínu og taldar eru
óhjákvæmilegar í þessum sérstæða
málaflokki þar sem allt miðast við
að grípa inn í áður en fíkniefnin
komast í dreifingu. Við þessar rann-
sóknir hér á landi eins og annar stað-
ar er beitt aðferðum eins og símhler-
unum, myndbandsupptökum, greitt
er fyrir upplýsingar, sýnishom af
fíkniefnum eru keypt, tálbeitur eru
látnar koma sér í samband við fíkni-
efnasala, eða fíkniefnasmyglari er
látinn smygla efnum óáreittur inn í
landið og síðan eltur á fund kaup-
anda og báðir handteknir meðan af-
hending fer fram.
Fyrir símhlerunum og myndatök-
um eru sett ákveðin skilyrði í hinum
nýju lögum um meðferð opinberra
mála en fíkniefnalögreglumenn
kvarta undan því að þrátt fyrir að
þessi starfsemi eigi sér meira en 20
ára sögu hér á landi hafí engar regl-
ur, hvorki í lögum, reglugerðum, né
með fyrirmælum frá ákæruvaldinu,
verið settar um hvernig standa skuli
að öflun og meðferð sönnunargagna
með fengin eru með „óhefðbundnum
aðferðum".
Áhætta á sýknudómi tekin af
ásettu ráði
Einn viðmælandi Morgunblaðsins
fullyrti að um 15 aðferðir af fyrr-
greindum toga sem algengt væri
fíkniefnalögreglan beitti væru engar
reglur ti) þar sem ákveðið væri
hvernig standa skyldi að verki.
Slíkar reglur þyrfti til þess, hvort
tveggja, að leyfa og hafa hemil á
notkun slíkra aðferða og skilgreina
rétt sakborninga gagnvart þeim.
Þess vegna meðal annars er þess
beðið að dómstólar fjalli um notkun
tálbeitunnar í kókaínmálinu sem nú
er til rannsóknar. Notkun tálbeitunn-
ar var ákveðin vitandi vits um að
niðurstaða dómstóls kynni að verða
sú að ekki hefði verið heimilt að
nota þessa aðferð með þeim hætti
sem gert var og að slík niðurstaða
gæti leitt til sýknu af ákæru í stærsta
kókaínmáli sem komið hefur upp
hérlendis.
Yfirtekur RLR öll
fíkniefnamál?
Á vegum dómsmálaráðuneytisins
er nú starfandi undir forsæti Þor-
steins Geirssonar ráðuneytisstjóra
nefnd sem ætlað er að gera tillögur
um framtíðarskipulag löggæslunnar
í landinu. Fram hefur komið að einn
þeirra kosta sem sú nefnd hafí til
skoðunar sé hvort flytja beri rann-
sókn meiriháttar fíkniefnamáia undir
forræði RLR en staðarlögregla verði
gerð ábyrg fyrir svokölluðum minni-
háttar málum og jafnframt gert átak
af hennar hálfu í að snúa sér gegn
neytendum og hinni sýnilegu hlið
fíkniefnaheimsins.
Ekki liggur fyrir að með þessu
verði mælt og ekki hefur komið fram
hvernig skilja eigi milli meiriháttar
og minniháttar mála. Algeng skil-
greining er sú að minniháttar mál
séu þau sem snúa að neytendum en
meiriháttar mál að innflutningi og
dreifinu fíkniefna. Kerfi sem skipt
er eftir þeim línum er við lýði í Kaup-
mannahöfn og innan fíkniefnalög-
reglunnar hér fullyrða menn að það
hafi reynst illa og kynt undir met-
ingi, feluleik með upplýsingar og
kapphlaupi um sviðsljósið.
Böðvar Bragason lögreglustjóri í
Reykjavík á sæti í nefnd dómsmála-
ráðuneytisins og sagðist í samtali við
Morgunblaðið vilja koma sínum hug-
myndum um þessi mál á framfæri á
þeim vettvangi en ekki í fjölmiðlum.
Hann hefði gert tillögur innan nefnd-
arinnar um framtíðarskipulag lög-
gæslunnar á höfuðborgarsvæðinu en
vildi ekki tjá sig um hvort þær hug-
myndir gerðu ráð fyrir breytingum
frá núverandi kerfi. Hann sagði að
ekki mætti slíta umræður um fíkni-
efnaþáttinn úr samhengi við heildar-
myndina, málið snerist um heildar-
skipulag löggæslu á höfuðborgar-
svæðinu.
í viðmælandahópi Morgunblaðsins
voru þeir til sem töldu að núverandi
kerfi þyrfti ekki annarra breytinga
við en að girt yrði fyrir persónulegt
ósætti af því tagi sem fyrr var rakið
en aðrirtöldu breytingar nauðsynleg-
ar og vísuðu til þeirrar ákvörðunar
Hallvarðar Einvarðssonar ríkissak-
sóknara að flytja rannsókn kókaín-
málsins til RLR því til stuðnings 'að
ákvörðun um uppskurð á kerfinu
væri í farvatninu og búast megi við
að RLR verði faiinn stærri hlutur í
rannsókn þessara mála eins og ann-
arra meiriháttar sakamála.
Sú tillaga er einnig gerð í greinar-
gerð sem Björn Halldórsson lögreglu-
fulltrúi fíkniefnadoildar ritaði í vor
og afhent var Þorsteini Pálssyni
dómsmálaráðherra, og fleirum. Þar
kvartar Björn undan skorti á mark-
vissri yfírstjórn, daglegri og lög-
fræðilegri, og skorti á stjórnunarlegu
og fjárhagslegu sjálfstæði deildar-
innar. Fjölga þurfi starfsmönnum
deildarinnar í 20. Þeir eru nú 14 en
voru 15 til ársins 1988.
Niðurskurðurinn mestur til
fíkniefnamála síðastliðið ár
Fram kemur að yfirvinna við fíkni-
efnarannsóknir hafi verið skorin nið-
ur um fjórðung frá því i ágúst á síð-
asta ári, vegna sparnaðar í ríkis-
rekstri, og vegna þess að starfsmenn
fíkniefnadeildarinnar hafa verið látn-
ir vinna við önnur verkefni, til dæm-
is löggæslu í miðborg Reykjavíkur
um helgar, og vinnu við komu er-
lendra þjóðhöfðingja.
Björn fullyrðir í greinargerðinni
að niðurskurður til fíkniefnadeildar
hafi á þessum tíma verið hlutfallslega
meiri en hjá öðrum deildum innan
embættis lögreglustjórans í Reykja-
vík og hafí stjórnendum embættisins
gengið það til að jafna kjör lögreglu-
manna. Hann segir að deildin sitji í
sífelldum óraunhæfum samanburði
við aðrar deildir embættisins og að
það sé yfirlýst stefna stjórnenda
embættisins að yfirvinnukvóti fíkni-
efnadeildarinnar megi ekki vera
hærri sem neinu nemi en kvóti ann-
arra deilda. Stjórnendurnir sýni ekki
skilning á sérstöðu fíkniefnamála og
hafni sjónarmiðum um að aukavinna
sé látin ráðast af fyrirliggjandi verk-
efnum en ekki af því að jafna þurfi
tekjumöguleika milli starfsmanna í
ólíkum deildum lögreglunnar þannig
að hver og einn geti gengið að
ákveðnum yfitvinnustundafjölda vís-
um.
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins hefur á yfirstandandi auka-
vinnutímabili lögreglustjóraembætt-
isins verið varið sem svarar til hátt
í tveggja mánaða yfirvinnukvóta í
þágu rannsóknar kókaínmálsins og
annarra stórra mála sem upp haf
komið síðustu vikur. Að óbreyttu
mun stefna í að allar aukavinnuheim-
ildir til málaflokksins verði uppurnar
í nóvember-desember.
Nefnd eru í greinargerð Björns
Halldórssonar tilvik þar sem þröngur