Morgunblaðið - 06.09.1992, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1992
19
nöfn þeirra við. Ekki var það alltaf
með glöðu geði sem menn afhentu
vélar sínar og lenti oft í þrefi um
það, en í samningi hafði verið ákveð-
ið, að aðeins einn aðili mætti taka
þar myndir og máttu því engir aðrir
fara með myndavél inn í höllina. Oft
var mér boðið stórfé fyrir að fá að
smella af einni mynd af keppnisborð-
inu. Mikið verk var einnig að skila
vélunum aftur í hendur réttra eig-
enda þegar kaupæðið stóð sem hæst.
Við vorum oft 6-8 við afgreiðsluna
og þá var nokkuð þröngt um okkur.
Margir voru óánægðir með að
þurfa að kaupa sig inn til þess eins
að ná sér í minjagrip. Ráðsnjallir
strákar leystu úr þessum vanda.
Þeir keyptu sig inn í höllina, keyptu
þar kort o.fl. hjá Skáksambandinu,
létu frímerkja það og stimpla og
seldu það síðan utan dyra með nokkr-
um hagnaði. Þegar upp var staðið
hjá þessum verslunarmönnum - en
þeir voru ekki allir háir í loftinu,
mér var sagt að sá yngsti hefði ver-
ið 10 ára - hafði sá tekjuhæsti haft
100 þúsund krónur upp úr krafsinu.
Rithandasafnarar vildu allir vera
og voru þá að sjálfsögðu taflmeistar-
amir Fischer og Spasskí eftirsóknar-
verðastir og reynt var að fá þá til
að skrifa nöfn sín á kort eða ums-
lög. Aðstoðarmenn þeirra voru líka
vinsælir í þessu sambandi og ýmsir
þekktir skákmenn, svo sem Larsen
hinn danski. Blaðamenn sluppu held-
ur ekki, né frammámenn í skákmál-
um. Þegar líða tók á einvígið kom
út kort teiknað af Halldóri Péturs-
syni með mynd af stjórn Skáksam-
bands Islands og varð það ákaflega
vinsælt, sérstaklega með árituðum
nöfnum stjómarmanna.
Langvinsælustu til áritana urðu
kort Halldórs. Eitt atvik er mér sér-
staklega minnisstætt í sambandi við
þessa áritanasöfnun. Það var lítil
stúlka, á að giska 10-11 ára, sem
fór með kort til rússnesku aðstoðar-
manna Spasskís, en þeir sátu oft
saman fjórir á bekk gegnt Álafoss-
versluninni og horfðu þar á gang
skákanna á sjónvarpsskermi sém
staðsettur var í versluninni. Litla
stúlkan rétti kortið sitt að Krogíusi,
en hann var kommissari rússneska
liðsins. Hann tók brosandi við kortinu
og þreifaði með hinni höndinni í vasa
sinn eftir skriffæmm, en um leið
sneri hann kortinu við og leit á mynd-
ina á því og þá var eins og allt blóð
í líkama hans stigi honum til höfuðs
svo eldrauður varð hann í framan.
Hann hálf henti kortinu aftur í litlar
hendur bamsins og sneri sér að fé-
laga sínum. Myndin á kortinu var
af þeim skákmeistumnum. Spasskí
var í líki rússneska bjamarins, sem
nú var orðinn lítill, lá á bakinu og
reyndi að veijast ameríska eminum
í líki Fischers, sem kom fljúgandi
þöndum vængjum með beittar klær
og hvasst nef og ætlaði að hremma
litla björninn. Þetta var táknmynd
um síðustu umferð, en þá hafði Fisc-
her mátað Spasskí. Nokkm áður
hafði Spasskí mátað Fischer og þá
hafði komið út kort frá Halldóri með
mynd af meisturunum þar sem þeir
vora að spila golf og hafði Spasskí
slegið kúluna af miklu afli upp í Fisc-
her svo kinnar hans stóðu út í loftið
eins og boltar. Á þetta kort skrifuðu
allir brosleitir, ekki síst Ameríkan-
arnir.
Strax við fyrstu skákina ríkti mik-
il spenna meðal manna og sú spenna
jókst með hverri tefldri umferð. Fólk-
ið skiptist í hópa með eða móti meist-
uranum. Loftið varð lævi blandið, svo
hlaðið rafmagnaðri spennu, að manni
fannst stundum eins og neistar væru
á foki, sem orðið gætu að báli. Mörg-
um fannst þetta einvígi vera meira
en keppni milli tveggja einstaklinga,
þar væri líka barátta milli tveggja
stórvelda. með ólík hagkerfí og lífs-
stíl. Því var mörgum ekki sama hver
bæri sigur úr býtum. Oft var hringt
utan úr bæ og utan af landi og líka
frá útlöndum og spurst fyrir um stöð-
una í skákinni. Það var eins og fólk
gæti ekki beðið eftir fréttunum í
útvarpinu.
Mér er minnisstæð kona, sem allt-
af var að hringja og spyija um gang
skákanna, hvoram gengi nú betur.
Ég þekkti orðið rödd hennar. En við
í minjagripasölunni höfðum annað
að gera en að fylgjast með skák-
inni, enda ekki færir um það. Samt
vildum við svara þessu óþolinmóða
fólki eins samviskusamlega og við
gátum, og því var það, að ég upp-
götvaði eitt öruggt barómeter í stöðu
skákarinnar, en það vora andlit
rússnesku aðstoðarmannanna, sem
líka voru margfaldir meistarar. Eins
og áður sagði, sátu þeir jafnan and-
spænis Álafossversluninni. Best þótti
mér að horfa á andlit Gellers. Það
var ekki aðeins að hann fölnaði, held-
ur varð augnaráð hans annarlegt og
dautt þegar halla tók á landa hans,
en gengi Fischer verr iðaði Geller
allur í sætinu og bros lék um varir
hans. Eftir þessu leiðarljósi svaraði
ég fýrirspurnum og ég held að það
hafí aldrei bragðist, að eftir gengi.
Konunni, sem áður var getið, sagði
ég eitt sinn, að nú sigi á ógæfuhlið-
ina hjá Spasskí, en rétt áður hafði
ég sagt henni, að staðan væri nokk-
uð góð hjá honum. Þá hrópaði kon-
an: „Ó, Guð. Ætlar Spasskí að tapa,“
og ég heyrði að símtólið féll úr hendi
hennar. Þetta er aðeins lítið dæmi
um þá miklu spennu, sem ríkti í ein-
víginu.
Sala minjagripanna fór stöðugt
vaxandi og fleiri og fleiri munir bár-
ust okkur til sölu, en spennan jókst
stöðugt og mátti segja, að hún væri
orðin á suðupunkti. Fischer var kom-
inn þremur vinnin'gum fram úr
Spasskí og meistararnir höfðu gert
mörg jafntefli í röð. Margir álitu, að
ef Spasskí tækist að vinna Fischer
einu sinni enn myndi Fischer brotna,
eins og það heitir á skákmáli, og
myndi Spasskí þá takast að sigra
hann og halda heimsmeistaratitlin-
um. En þar sem mjög var liðið á
einvígistímann þyrfti þetta að gerast
fljótlega. Þá var það rétt eftir að 19.
umferðin hófst, að maður nokkur, á
miðjum aldri að sjá, myndarlegur og
vel klæddur, kom til mín inn í minja-
gripasöluna og bað mig að koma og
tala við sig einslega. Hann lagði
áherslu á, að þetta væri áríðandi.
Við gengum saman á afvikinn
stað. Maðurinn virtist vera í þungum
þönkum.
Ég er hérna með smáhlut, sagði
hann og dró hægt upp úr vasa sínum
fallegt, hringmyndað silfurmen, að
mér sýndist með festi til að bera um
hálsinn.
Getur þú komið þessu til Spasskís
fyrir mig, sagði hann, og sagt honum
að bera þetta um hálsinn, því það
fylgir því sá máttur, að sá sem ber
það getur ekki tapað.
Hvað er þetta? spurði ég.
Galdrastafur, svaraði maðurinn.
Galdrastafur, endurtók ég og varð
hugsað til gamla tímans, þegar mátt-
ur þeirra var mestur að sögn. í hug-
anum spurði ég sjálfan mig: Á nú
að reyna að sigra Fischer með göld-
rum? Ég spurði manninn: Áttu þá
ekki annan handa Fischer, því við
megum ekki gera upp á milli kepp-
enda.
Nei, svaraði hann, því Spasskí
verður að vinna.
Jæja, sagði ég, þá get ég í engu
aðstoðað þig, og fór frá manninum.
En nokkra síðar sá ég hann á tali
við Rússana á sama bekknum og
þeir brostu allir.
Þegar 21. skákin hófst fundu all-
ir, að eitthvað mikið lá í loftinu. Fisc-
her vantaði aðeins einn vinning til
þess að tryggja sér heimsmeistaratit-
ilinn og heyrst hafði eftir honum að
hann nennti ekki þessu þófí lengur
og ætlaði að vinna í dag.
Að sögn Sæmundar Pálssonar
hafði Fischer oft spurt um fjárhag
Skáksambandsins og vissi því vel,
að hver tefld umferð þýddi mikla
peninga fyrir sambandið. Því má
ætla, að Fischer hafi verið umhugað
um, að Skáksamband ísiands yrði
ekki fyrir fjárhagslegu tapi af einvíg-
• ishaldinu, þrátt fyrir fyrri kröfur
hans, en hver umferð gaf Skáksam-
bandinu um eina milljón í aðra hönd
að meðaltali.
Það ríkti því meiri spenna við upp-
haf 21. skákarinnar en áður hefur
sennilega þekkst. Kaupæðið í minja-
gripasölunni var gífurlegt. Búið var
að auglýsa sigurpening meistarans,
sem Bárður Jóhannesson var með í
hönnun, og teknar vora pantanir á
honum. Það lá við pústram milli
manna, sem vildu koma pöntunum
sínum á framfæri, þegar þeir vissu
að upplagið væri mjög takmarkað.
Strax og skákin hófst vora Rússam-
ir komnir á bekkinn sinn. Svipur
þeirra var í þyngsta lagi. Kannski
höfðu þeir heyrt umnæli Fischers.
Áhorfendur vora yfír sig spenntir.
sögðu: Þetta er
búið, þetta er
búið.
Þetta kvöld
gleymdu menn að
mestu að kaupa minja-
gripi. Það vora svo
margir, sem vildu flýta
sér út. Daginn eftir, þegar
átti að tefla biðskákina,
mætti Spasskí ekki til leiks,
en skákstjórinn Lothar Smith, til-
kynnti uppgjöf Spasskís.
Fischer var nú orðinn heimsmeist-
ari í skák. Það kvað við gífurlegt
lófatak viðstaddra.
Undirbúningur að veislu aldarinn-
ar var hafínn. Við Þráinn sáum um
útgáfu á umslagi með mynd af Fisc-
her í tilefni sigurs hans, en tíminn
var naumur. Prentsmiðja í Hafnar-
firði tók að sér að prenta á umslag-
ið, en klukkan 22.00 kvöldið fyrir
krýningardaginn hringdi prent-
smiðjustjórinn og tjáði okkur, að
vegna tímaleysis hefði þeim ekki tek-
ist að gera það góða klisju að prent-
andi væri eftir henni. Þetta þóttu
okkur slæmar fréttir, því við höfum
gert okkur miklar vonir um góða
sölu og ágóða af þessum kortum.
En við báðum hann að bíða okkar
með prentarana tilbúna og síðan var
ekið í flýti til Hafnarijarðar.
Rétt var það, að sýnishornin voru
ekki góð, en þó nokkuð misjöfn og
eitt var þeirra skýrast. Þessa mynd
vildum við Þráinn prenta á umslögin
Rússamir voru ekki mjög hrifnir
af þessu korti Halldórs Péturs-
sonar.
Þeir horfðu á taflmennina fara fram
og aftur um borðið og allir vildu
vera spámenn. Síminn þagnaði ekki.
Hvernig gengur Fischer að taka
hann? eða, Á Spasskí von? Þannig
var spurt. Við urðum að taka símann
úr sambandi til þess að hafa vinnu-
frið, en það höfðum við stundum
orðið að gera áður.
„Barómetrinn" minn féll stöðugt
eftir því sem á leið skákina og þegar
hún fór í bið var það í botni og
mennirnir á bekknum stóðu þyngsla-
lega á fætur. Fólkið streymdi um
Höllina eins og flóðbylgja. Það var
sundurleit hjörð, allt frá börnum upp
í gamalmenni. Sumir vora daprir í
bragði, aðrir hýrir á svip, en margir
strax, en prentsmiðjustjórinn var
tregur til og taldi hana greinilega
ekki til sóma fyrir fyrirtæki sitt. Þá
var það sem prentararnir sögðu, að
þeir vildu gera tilraun með hana í
öðram lit og eftir stundar bið komu
þeir aftur með myndina aðeins skýr-
ari en áður. Þá var ákveðið að setja
allt í gang. Sigurvegaraumslag Fisc-
hers átti að vera tilbúið til sölu klukk-
an 9 um, morguninni með frímerki
og póststimpli. Umslagið var gefíð
út í 12 þúsund stykkja upplagi - og
þetta tókst. Umslagið hafði verið
auglýst og klukkan 8 morguninn
eftir vora komnar langar biðraðir
utan dyra. Dagurinn sem í hönd fór
var ein martröð fyrir starfsfólk
minjagripasölunnar. Það var látlaus
örtröð allan daginntil klukkan 17.00,
en þá var henni lokað.
Sigurvegaraumslag Fischers seld-
ist upp og hreinar tekjur af því urðu
1,1 milljón. Sigurvegarapeningur
Fischers var upppantaður og margir
aðrir munir uppseldir eða á þrotum.
Þetta var eftirminnilegur tími, sem
skilur eftir spor í hugum þess fólks
er þarna vann. Og skuldabaggar
Skáksambandsins hefðu orðið margir
og þungir — já nokkrir hestburðir —
án minjagripasölunnar.
Höfundur var í stjórn
Skáksambands íslands sem
skipulagði „Skákeinvígi
aldarinnar
FLUGLEIÐIR
Trausturíslenskurferðafélagi ,
Skelltu þér í helgarferð.
Hagstcett verð, beint flug,
úrvalsþjónusta og
gisting viðallra hœfi.
Verðgildir t september og október.
Verð miðað við 2 í herbergi.
Tilboðfyrir hópa 15 manna
og stcerri.
Glaseow 3 nætur 26.100 kr.S*
London 3 nætur 31.200 kr.S*
Ósló 2 nætur 30.000 kr.*
Stokkhólmur 2 nætur 33.900 kr.*
Gautaborg 4 nætur ^ 38.400 kr.*
Kaupmannahöfn 29.300 kr.*
Frankfurt 3 nætur 31.500 kr.*
Amsterdam 3 nætur 32.700 kr.í,
Lúxembore 2 nætur ^ 28.000 kr.*
París 3 nætur 33.100 kr.*
New York 2 nætur 35.300 kr.S,
Baltimore 3 nætur 36.800 krj*
** íslenskur fararstjóri í október og nóvember.
*Gildir aðcins í beinu fíugi Flugleiða.
Flugvallarskattar cru ekki innifaldir í vcrði. ísland 1.250 kr., Þýskaland 230 kr.,
Danmörk 630 kr., Holland 230 kr., Frakkland 170 kr., USA 990 kr.
D
R^U^ÍAR
FERÐASKRIFSTOEAISLANDS
Skógarhlíð 18 Sími: 62 33 00
EISAN