Morgunblaðið - 06.09.1992, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. SEPTEMBER 1992
Skák og mát! Halldór
Pétursson teiknaði eitt
kort eftir hveija teflda
umferð og sýndi það
kappana í ýmsum ham
og stellingum, eftir því
hvernig þeim gekk við
skákborðið. Ekki þarf að
fara mörgum orðum um
hvernig þessi skák fór.
A skákeinvígi aldarinnar va
loft lævi blandió og skjptus
menn í hópa meó eóa á
móti meisturunum. En minja-
gripasalan blómstraói og án
hennar hefóu skuldabagg-
arnir oróió fleiri og þyngri
eftir Guðlaug Guðmundsson
FYRIR réttum tuttugu árum, í byrjun september 1972, var
nýr heimsmeistari í skák krýndur í Reykjavík eftir viður-
eign sem á spjöldum skáksögunnar hefur verið kölluð „skák-
einvígi aldarinnar“. Þar áttust við þáverandi heimsmeist-
ari, Boris Spasskí frá Sovétríkjunum, og bandaríski skák-
meistarinn Robert James Fiseher. Fischer vann frækinn
sigur svo sem enn er í fersku minni og hefur hann síðan
verið álitinn einn fremsti skáksnillingur sem uppi hefur
verið. Nú hafa þeir Spasskí og Fischer tekið upp þráðinn
þar sem frá var horfið í Reykjavík 1972 og skal engum
getum að því leitt hvernig þeirri viðureign lyktar. í eftirfar-
andi grein skyggnumst við hins vegar á bak við tjöldin hjá
Skáksambandi íslands fyrir tuttugu árum, þar sem menn
höfðu í nógu að snúast á meðan á „einvígi aldarinnar“ stóð.
Stjórn Skáksambands íslands
var ákveðin í því, að gera
allt sem í hennar valdi stæði
til þess að heimsmeistaraeinvígið
stæði fjárhagslega undir sér. Okkur
stjórnarmönnum fannst reyndar
stundum, að eðlilegt væri að borg
og ríki tækju á sig hluta af kostnaðin-
um, því á móti myndu koma gífur-
lega sterk landkynning þegar sjónum
heimsins yrði beint að landi og þjóð
og varpað yrði út fréttum um víða
veröld. En hvað um það, markmiðið
var þó að standa á eigin fótum án
framlags hins opinbera.
Ein af mörgum hugsanlegum leið-
um til fjáröflunar var sala á minja-
gripum, því flestir eru þannig gerðir,
að þeir vilja eignast táknrænan
minjagrip frá þeim stað sem þeir
hafa heimsótt, og þá ekki síst til
minningar um atburði, sem vakið
hafa heimsathygli. Við auglýstum
því í blöðum eftir siíkum minjagrip-
um og margir komu til okkar með
hugmyndir sínar uppteiknaðar og
vildu að Skáksambandið keypti af
þeim ákveðinn fjölda eininga, því
annars gætu þeir ekki hafíð fram-
leiðslu, ekki síst vegna þess, að alls
óvíst væri hvort einvígið yrði nokk-
umtíma háð vegna dyntanna í Fisch-
er og færi svo yrðu minjagripimir
allir verðiausir. Við skáksambands-
menn viðurkenndum þessar stað-
reyndir, en sögðum að öllu framtaki
fylgdi nokkur áhætta og menn yrðu
því að gera það upp við sig í þessu
tilviki sem öðrum, hvað þeir ætlu.ðu
að gera, Skáksambandið væri fjár-
vana og hefði orðið að fá tryggingu
hjá ríki og bæ fyrir hluta verðlauna-
upphæðarinnar,.en það var skilyrði
þess að einvígið yrði haidið. Við viid-
um því ekki binda Skáksambandið í
fleiri skuldaviðjar, sem gætu gleypt
margra ára styrki og tekjur ætlaðar
sjálfri skákstarfseminni. En hins
vegar sögðum við þessum hug-
myndaríku mönnum, að hér væri
tækifæri fyrir þá, sem gæti komið
að gagni þótt áhættan væri nokkur,
því vinningurinn gæti líka orðið stór.
Við sögðum þeim líka, að við mynd-
um taka væg sölulaun, enda mark-
miðið það að auka vinsældir einvígis-
ins og gera það eftirminnilegra, og
ef minjagripirnir gætu stuðlað að
slíku myndi skáksambandið geyma
nöfn hlutaðeigandi í sögu sinni.
Sumum leist ekki á þetta og hurfu
jafnskjótt á braut. Gróðahyggjan ein
hafði stjómað gerðum þeirra. En
þeir voru þó margir sem ákváðu að
halda áfram og smíðuðu gripi sam-
kvæmt hugmyndum sínum og seldu
þá síðan með hagnaði. Sá sem fyrst-
ur varð til þess að koma á fót þess-
ari minjagripasölu, var Bárður Jó-
hannesson gullsmiður, en hann kom
fram með þá snjöllu hugmynd að
gera minnispening og taka sjálfur
áhættuna af söiu hans. Bárður Jó-
hannesson ætti að skipa heiðurssess
við hvert hátíðlegt tækifæri Skák-
sambands Islands. Það var hann sem
bjargaði fjárhag þess svo kostnaður-
inn við einvígið þurfti ekki að hvíla
á borg og ríki, en það hefði ekki
verið vinsælt á þeim tíma. Bárður
færði þannig Skáksambandinu 25
miiljónir króna á silfurfati. Hvað
skyldu það verða mörg hundruð millj-
ónir í dag? Sumir meta minna.
Minjagripasölunni var valinn stað-
ur rétt innan við aðaldyr Laugardals-
hallarinnar. Bak við hann var síma-
þjónustan. Vinstra megin var póst-
hús. Sérstakt frímerki hafði verið
hannað í tilefni heimsmeistaraeinvíg-
isins. Hægra megin var svo Álafoss
með sína framleiðslu til sýnis og sölu
í rúmgóðu plássi. Minjagripasölu
Skáksambandsins var ekki ætlað
Fischer mætir til leiks í ís-
lenskri lopapeysu innan undir
jakkanum. Til hægri má sjá
Sæmund Pálsson lögregluþjón,
sem varð einkavinur og „líf-
vörður“ Fischers á meðan á ein-
víginu stóð.
Spasskí-hjónin þóttu koma
ákaflega vel fyrir. Hér eru þau
á leið í boð hjá forseta íslands
að Bessastöðum.
stærra pláss en u.þ.b. 10 fermetrar.
Hún var byggð í ferhyming, 3 vegg-
ir 2,5 metrar á hæð, en afgreiðslu-
borð gegnt dyrum. Minjagripasalan
var vel staðsett, hún blasti við öllum
sem inn í Höllina komu, en að hún
fékk ekki stærra gólfpláss en raun
varð á var vegna þess, að sumir
stjórnarmanna höfðu daufa trú á
minjagripasölu. Þeir bjuggust við að
aðaltekjumar kæmu erlendis frá.
Jóhannes í Rammagerðinni
skreytti veggi minjagripasölunnar
með iðnaðarvörum úr ull og skinnum.
Þessi litríka vara gaf versluninni feg-
urri blæ og vakti athygli gesta.
Þráni Guðmundssyni og undirrit-
uðum var falið að sjá um rekstur
minjagripasölunnar.
Það kom í ljós strax fyrsta dag-
inn, að fólk hafði mikinn áhuga á
minjagripunum og þá mest þeim sem
bám stimpil Skáksambands íslands.
Þetta átti jafnt við um íslendinga
og útlendinga og jókst slíkur áhugi
með hverri tefldri umferð, þar til
algert æði greip um sig meðal fólks
að missa ekki af neinu sem minnti
á þetta einvígi.
Auk minnispeninga Bárðar Jó-
hannessonar urðu vinsælust kort og
umslög með áteiknuðum myndum
af skáksnillingunum. Hér höfðu
margir listamenn komið við sögu og
enginn spurði framar um tryggingu.
Þá höfðu margir komið með sérsmíð-
aða hluti, svo sem barmnælur, platta,
skálar og skeiðar. Frægust af þess-
um hlutum varð um skeið stór silfur-
skeið, sem fékk nafnið Skyrskeið
F’ischers, en Fischer þótti skyr gott
og át mikið af því. Hundrað stykki
voru smíðuð af skeiðinni og þó dýr
væri seldist hún upp á fáeinum dög-
um. Frægust teikninganna voru kort
Halldórs Péturssonar. Halldór teikn-
aði eitt kort eftir hveija teflda um-
ferð og sýndi það kappana í ýmsum
ham og stellingum, eftir því hvernig
þeim gekk við skákborðið. Þessi kort
seldust upp eftir tvær umferðir þó
upplagið væri stórt, og útlendingarn-
ir voru sérstaklega hrifnir af þeim,
svo ekki er útiiokað að þau prýði enn
veggi víða um heimsbyggðina. Tafl-
félag Hreyfíls gaf líka út faileg ums-
lög, sem seldust vel.
Ekki voru margar umferðir búnar
af einvíginu þegar fólk fór að mynda
margfaldar raðir við minjagripasöl-
una. Mest var þetta við opnun, því
þá þurfti, jafnframt sölunni, að taka
á móti myndavélum manna og skrifa