Morgunblaðið - 15.12.1992, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1992
Jóhann Bjömsson,
Jóhanna H. Benedikts-
dóttir - Hjónaminning
Jóhann
Fæddur 12. september 1897
Dáinn 1. desember 1992
Jóhanna Helga
Fædd 14. april 1908
Dáin 13. maí 1989
Nú eru liðin um það bil þijú ár
frá því að „Helga frænka", eins og
ég nefndi hana oftast nær, hvarf
yfir landamærin miklu 81 árs að
aldri, en það var 13. maí 1989. Og
nú er móðurbróðir minn einnig stig-
inn yfir þessi sömu landamæri.
Myndir minninganna sem þau
skildu eftir sig lifa samt áfram í
huga mínum og munu dveljast þar
unz ég verð allur. Minningin er hlý
og björt - hlý eins og þau voru sjálf.
Ég hafði ekki hin fýrstu bemsku-
ár mín haft mjög mikil eða náin
kynni af þessu frændfólki mínu, en
það átti eftir að breytast. Það mun
hafa verið árið 1938 að ég kom
fyrst í Seljateig, ásamt móðursystur
minni, á leið til Reykjavíkur, þá
strákur á áttunda ári. En ég átti
eftir að koma þangað aftur og aftur.
Árin 1940-1945 hrönnuðust
óveðursský heimsstyijaldarinnar
síðari yfír Evrópu. Þessi ský, eða
að minnsta kosti angi af þeim, náði
til íslands.
Landið var hemumið af Bretum
10. maí 1940 og á ámnum 1941-
1942 var talin vera það mikil loftár-
ásarhætta af völdum íjóðveija, að
foreldmm og forráðamönnum
bama í höfuðstaðnum, Reykjavík,
var ráðlagt að senda böm sín til
dvalar upp í sveit, eða þangað sem
árásarhætta var talin minni. Móðir
mín heitin brá skjótt við og hafði
samband við bróður sinn í Selja-
teigi. - Það var auðsótt mál að fá
leyfí handa mér til sumardvalar í
Seljateigi. Ég var þá um vorið
(1941) sendur með Esjunni austur
á Reyðarijörð. Mér féll strax svo
vel dvölin þar að ég vildi helzt ekki
snúa aftur til Reykjavíkur. Það var
heldur engin furða, því betri og
elskulegri hjón en þau Jóhann og
Helgu þekkti ég ekki.
Hún var björt yfírlitum - eins
og vorið - með ljóst hár, glaðleg
og kát og létt í skapi. Hann var
aftur á móti dulur, átti til að vera
smáglettinn, viðkvæmur og örlítið
þyngri í skapi, en leyndi tilfínning-
um sínum. Bæði vom þau hlý og
vinföst. Hjónin vom mjög samhent
og ávallt innilegt með þeim meðan
bæði lifðu.
Gott dæmi um fómfýsi og elsku-
legheit Jóhanns frænda og Helgu
frænku er að í Seljateigi dvöldust
hjá þeim, eða áttu um skemmri eða
lengri tíma athvarf, fleiri eða færri
einstaklingar, - áður en „afaböm-
in“ komu til. Þar var sem sagt,
oftast nær, einkum hin síðari árin,
hópur af bömum.
Jóhann Bjömsson var fæddur á
Sléttu í Reyðarfírði 12. dag sept-
embermánaðar árið 1897. Hann var
yngsta bam Björns (fæddur 30.
nóvember 1849 á Stað í Aðalvík,
dáinn 24. maí 1900) bókbindara og
oddvita, Sléttu í Reyðarfirði, Jóns-
sonar prests að Stað í Aðalvík Ey-
Okkur langar til að minnast fyrr-
verandi starfsfélaga okkar Ama
Ömólfssonar sem lést fyrir aldur
fram föstudaginn 4. desember sl.
Við minnumst sérstaklega hversu
skapgóður hann var og söknum
þess að hann kemur ekki framar
til okkar í Sparisjóðinn, kátur og
reifur.
Ámi starfaði um árabil í bók-
haldsdeild Sparisjóðs Kópavogs og
jólfssonar prests í Garpsdal Gísla-
sonar.
Móðir Björns Jónssonar var Sig-
ríður frá Atlastöðum í Fljótavík
Oddsdóttir askasmiðs og bónda að
Atlastöðum Jónssonar, bónda s.st.
Móðir Jóhanns, amma mín, var
Anna Siggerður (fædd 22. marz
1857, dáin 9. nóvember 1925) fædd
að Sléttu í Reyðarfírði Eyjólfsdóttir
söðlasmiðs og bónda að Sléttu,
Ólafssonar Bjamasonar.
Móðir Siggerðar var Sæbjörg,
kölluð hin ríka (Eyjólfur Ólafsson
var hennar 2. maður), fædd að
Litla-Sandfelli, Skriðdal, Jónsdóttir
bónda þar Stefánssonar.
Jóhann var aðeins tæplega
þriggja ára þegar hann missti föður
sinn, Bjöm Jónsson (sem kallaður
var ísfírðingur), en hann dó úr
lungnabólgu 24. maí (þ.e. á hvíta-
sunnudag) árið 1900, aðeins 50 ára
að aldri, þá bóndi að Gestsstöðum
í Fáskrúðsfírði. Við lát afa míns
flosnaði heimilið upp. Jóhann flutt-
ist með móður sinni og bróður, Jóni
Sæberg, að Seljateigi en hin eldri
systkinin dreifðust á bæi í Reyðar-
fírði.
Þegar Siggerður kom til móður
sinnar, Sæbjargar, í Seljateig var
búið að byggja þar upp tiltölulega
nýtt hús (húsið byggt líklega í
kringum 1884) sem Sæbjörg hafði
látið smíða. Mannmargt var þá í
Seljateigi og líklega hefur rýmið,
sem ekkjan fékk fyrir sig og þá sem
henni fylgdu, ekki verið mikið, þrátt
fyrir „nýbygginguna", sem á þeirra
tíma mælikvarða var samt hið veg-
legasta hús. Þama í Seljateig ólst
svo Jóhann upp og dvaldi með móð-
ur sinni, unz hann komst til fullorð-
insára. Sæbjörg deyr um 1906.
Eftir það býr svo Anna Siggerður,
ásamt bömum sínum, í Seljateigi,
en þau munu þá flest hafa verið til
hennar komin. Hún deyr 9. nóvem-
ber 1925 í Reykjavík.
Menntunarþráin, útþráin eða
ævintýraþráin blundaði í bijósti
frænda míns, en kjörin voru smá
og skotsilfur lítið. Því er nú einu
sinni þannig farið, að stundum verð-
ur heitustu þrám aldrei svalað, né
heldur fá óskirnar að rætast. Jó-
hann ræðst samt í það að fara á
Flensborgarskóla og lýkur þaðan
prófí 1914. Árin 1915-1916 er hann
farkennari í Reyðarfjarðarhreppi.
Hann frænda minn langaði mikið
ti! þess að afla sér framhaldsmennt-
unar og hafði hann hugsað sér að
verða frænda sínum samferða til
náms í Þýzkalandi - en peningana
vantaði. Það verður samt úr að
hann fer til Vesturheims til fundar
við frænda sinn og föðurbróður
Þorkel smið Jónsson er bjó í
Vancouver á Kyrrahafsströnd
Kanada. Þama fær svo Jóhann
vinnu við skógarhögg sem skógar-
höggsmaður og unir vel hag sínum.
Hann rómaði mjög hversu þar hefði
verið gott að vera, en samt_ gjörir
hann ekki úr sér „Vestur-íslend-
ing“.
I Vancouver er hann við skógar-
högg 2-3 ár en fer þaðan beint til
Noregs þar sem hann dvelur 3 ár.
sinnti hann störfum sínum af trú-
mennsku og var hann ákaflega vel
liðinn af starfsfólki og viðskipta-
mönnum.
Við biðjum góðan Guð að blessa
minningu Áma og sendum aðstand-
endum hans innilegar samúðar-
kveðjur.
Starfsfólk Sparisjóð
Kópavogs.
Jóhann er á lýðháskólanurn að
Voss í Noregi 1924-1925. Árin
1925-1928 er hann farkennari í
Helgustaðahreppi við Reyðarfjörð
og 1928-1929 kennari við Barna-
skólann á Búðareyri í Reyðarfírði.
Árið 1929-1930 fer hann svo á lýð-
háskólann í Aaskov í Danmörku. Á
ámnum 1931-1937 er hann aftur
orðinn farkennari í Reyðarfjarðar-
hreppi.
Jóhann var beinlínis, eins og sagt
er, fæddur kennari. Hann hafði
gott lag á bömum og það sem
meira er, hann vildi vera og var
félagi þeirra. Og enn þann dag í
dag er verið að rekast á einstak-
linga sem höfðu verið nemendur
hans og eru sífellt að spyija um
hann.
Jóhann var einn aðalstofnenda
Verkamannafélags Reyðarfjarðar
og var lengi í stjóm þess og um
skeið formaður félagsins. í Búnað-
arfélaginu var hann og átti um ára-
tugi sæti í stjóm þess. Þá átti hann
sæti í sýslunefnd Suður-Múlasýslu
árin 1950-1954. Einnig átti hann
sæti í skólanefnd Reyðarfjarðar í
16 ár og formaður nefndarinnar var
hann í 4 ár. Bóndi var Jóhann í
Seljateigi frá 1926, unz hann flutt-
ist út á „Eyrar“ og seinna til
Reykjavíkur árið 1986.
Árið 1929 var mikið happaár í
ævi Jóhanns, því þá kynnist hann
konuefninu sínu, Helgu Benedikts-
dóttur.
Það bar svo til að árið 1929 réðst
ung norðlenzk stúlka, vinnukona
að Sellátmm í Helgustaðahrepp við
Reyðarfjörð, til Páls J. Jónssonar
bónda þar og konu hans, Sigríðar
Á. Bjömsdóttur. Þessi unga stúlka
var Jóhanna Helga Benediktsdóttir
frá Ytra-Tungukoti í Svartárdal,
dóttir Benedikts bónda þar Helga-
sonar og konu hans, Guðrúnar Fr.
Þorláksdóttur. Helga var þá aðeins
21 árs, fædd 14. apríl 1908. Milli
þessara ungmenna varð ást við
fyrstu sýn og giftu þau sig 17. maí
1930. Þessi tæp 50 ár, sem þau
bjuggu í Seljateigi, vom einkar
hamingjurík unz hún veiktist en
þrátt fyrir veikindin kveinkaði hún
sér aldrei svo ég heyrði.
Árið 1986 fór Helga á Hrafnistu,
en þar.dó hún 13. maí 1989, 81
árs að aldri, og vantaði aðeins 4
daga upp á 59 ára giftingarafmæli
þeirra.
Þeim Jóhanni og Helgu varð ekki
barna auðið, en þau tóku að sér
stúlku sem var kjördóttir þeirra,
Guðrúnu Ásu Jóhannsdóttur hús-
freyju, gift Gunnari Stefánssyni
bifreiðarstjóra á Reyðarfírði og var
undur kært með þeim. Til þeirra
kom einnig ungur sveinn (nokkurra'
mánaða) Helgi Fr. Seljan, sem ólst
einnig upp hjá Jóhanni og Helgu
og þau litu á sem einkason sinn og
nutu af honum mikils styrks og sem
reyndist þeim vel á þeirra efri árum.
Helgi Fr. Seljan er giftur Jóhönnu
Þóroddsdóttur og milli hennar og
þeirra ríkti einlæg og traust vinátta
og elska.
Helga frænka mín sagði mér
stundum frá því hvemig það var
að alast upp í byijun þessarar aldar
og hvemig kjörin vom þá. Mér er
enn föst í minni lítil mynd sem hún
brá upp frá því þegar hún var ung.
Hún sagðist muna eftir því að einn
frostaveturinn var svo kalt í bað-
stofunni, að sængurfötin hennar og
systkinanna sem lágu þar, héluðu,
en Guðrún móðir hennar var að
reyna að hlúa að þeim bömum sín-
um. - Þannig var það þá.
Dagurinn er 29. nóvember. Það
nálgast óðum jólin, þessi mikla há-
tíð ljósa og gleði. Jóhann varð 95
ára 12. september og eftir rúma
26 daga myndi hann lifa sín 95.
jól, en enginn veit hvað bíður bak
við næsta leiti. Mjög árla morguns
30. nóvember, áður en fyrstu geisl-
ar rísandi sólar ná að ylja kalda
jörðina, er hann fluttur nær dauða
en lífí á Borgarspítalann. - Nóttin
kemur, umferðin hljóðnar og dregur
úr ysi og þysi „stórborgarinnar“ og
meðan að fólkið er enn sofandi að
morgni dagsins 1. desember, stígur
hann yfír landamærin miklu, þau
landamæri sem við öll, þú og ég,
eigum eftir að stíga. Dauðinn, mað-
urinn með ljáinn ógurlega, hafði
kallað enn þá einu sinni - því kalli
sem allir verða að hlíta.
Deyr fé,
deyja frændr,
deyr sjálfr it sama;
en orðstír
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getr.
(Hávamál)
Jóhann Bjömsson var yngstur
sinna systkina en náði þeirra hæst-
um aldri. Hin voru Margrét G.
Bjömsdóttir (fædd 1895), Asta V.
Björnsdóttir (fædd 1893), Jón Sæ-
berg Bjömsson (fæddur 24. septem-
ber 1889), útgerðarmaður á Seyðis-
fírði, seinna verkstjóri í Reykjavík,
Herúlfur Björnsson (fæddur 1886)
og Sigríður Á. Björnsdóttir (fædd
1884) frá Sellátrum. Öll eru þau
gengin hjá garði. Mikil eindrægni
var ávallt með þessum systkinum,
þótt úr fjarlægð væri.
Guð gaf og Guð tók, en minning-
ar vaka.
Gamli bærinn í Seljateigi, sem
um 1900 var tiltölulega nýr og
reisulegur, drúpir nú þögull, gam-
all og einmanalegur, í skammdegis-
grímunni, en hann geymir í sér
minningar, ljúfar eða ljúfsárar og
svipmyndir liðinnar sögu kynslóðar
sem bráðum er horfín.
Birtan, eða skinið, frá hlýlegu
lampaljósunum fellur ekki lengur
út í gegn um gluggana og lýsir á
fölvað hlaðið um leið og hún sker
sundur vetrarhúmið. Það er heldur
enginn sem tekur á móti gestinum
gangandi með heitu súkkulaði, eða
kaffi og ilmandi nýbökuðum pört-
um.
Nú eru ábúendurnir horfnir og
einhvern daginn mun hann hverfa
einnig gamli bærinn með alla sína
108 ára gömlu sögu, sögu af ís-
lenzku bændafólki, gleði þess og
sorgum, hamingju eða óhamingju.
Þannig er allt í heimi hér hverfult.
En Guð gaf og Guð tók.
Og minningin um hann frænda
minn og hana frænku mína lifir og
blessuð sé sú minning.
Björn G. Eiríksson.
Nú þegar snærinn hylur heima-
byggðina og jólaljósin koma fram
í glugga, þá er ferðinni heitið suður
til að kveðja afa hinstu kveðju.
Haldið verður í Öskjuhlíðina þar
sem amma, sólskinið hans í lífinu,
hvílir. Það var á fullveldisdaginn
1. desember, sem við fregnuðum
að hann afí væri allur. Sá kveðju-
Arni Ornólfs-
son — Kveðjuorð
dagur var í samræmi við öll lífsvið-
horf afa og ömmu í Seljateigi, sós-
íalistana, sem báru ætíð hag þeirra
sem minna mega sín fyrir brjósti
og þráðu að búa í sjálfstæðu landi
þar sem við gætum stutt hvert ann-
að og séð til þess að enginn þyrfti
að líða skort og allir byggju við
jafnrétti.
Við kynntumst ömmu og afa afar
vel þar sem við bjuggum með þeim
ásamt foreldrum okkar flest okkar
uppeldisár, fyrst í Seljateigi og síð-
an í Sandhólum. Amma og afí voru
um margt ólíkir persónuleikar, það
var kannski vegna þess sem sambúð
þeirra var jafn farsæl og umhyggja
þeirra hvort fyrir öðru ætíð í fyrir-
rúmi, en aldrei heyrðum við þeim
fara styggðaryrði á milli. Afi var
fastur fyrir, ákveðinn og viljasterk-
ur, ákaflega rólegur og traustur en
dulur. Amma var mun opnari, hafði
sérlega hlýja og létta lund, var
söngvin og ágætlega hagmælt þó
því væri ekki flíkað.
Þegar til baka er litið eru þær
margar minningamar sem verma
hugann. Stundimar þegar við sát-
um hjá afa og lærðum að stauta
eða þegar hann settist inn hjá okk-
ur á kvöldin og las fyrir okkur ís-
lendingasögumar eða þjóðsögur
Jóns Árnasonar eða þegar amma
fór með bænimar með okkur og
hversu ólöt hún var að segja okkur
sögur, jafnt ævintýri sem sögur úr
bernsku sinni og átthögum fyrir
norðan, einnig kenndi hún okkur
að spila.
Þar sem jólin nálgast nú óðum
em okkur sérlega minnisstæðar
hátíðimar með ömmu og afa, að-
fangadagskvöldin þegar allir sett-
ust inn í stofu kl. 6 og hlustað var
á messuna og sálmamir sungnir
áður en sest var að borðum. Þau
trúðu bæði á Guð sinn og lifðu sam-
kvæmt því, þau unnu jörðinni, mold-
inni, sveitinni og bænum sínum
Seljateigi sem allt til lokadags var
þeim ofarlega í huga. Eða jóladags-
ins, þegar farið var í bítið að gefa
fénu og síðan komið aftur heim í
ijúkandi súkkulaði og flatbrauð
með hangikjöti.
Það vermir líka hugann er komið
var inn úr kuldanum og litlar hend-
ur hurfu í stórar og hlýjar hendur
afa eða hversu mikilvægt ömmu
fannst að við börnin byðum góða
nótt með kossi og hversu óijúfanleg
regla það var. Varla hófst sú skóla-
önn að amma ætti ekki í fórum sín-
um nýja sokka og vettlinga handa
okkur.
Við vorum líka ákaflega lánsöm
að hafa alist upp í stórljölskyldunni
þar sem kynslóðimar lifðu saman
og hjálpuðust að. Það er dýrmætt
að muna þá kyrrð sem sveitalífíð
bauð uppá, þar sem aladdínlampinn
var eina ljósið og eldavélin aðal
hitagjafinn.
Eftir að flutt var að heiman var
ekki ósjaldan hringt eða farið til
ömmu og afa til að fá ráðleggingar
og uppörvun í amstri dagsins og
alltaf var lundin léttari er haldið
var heim aftur. Að ógleymdum öll-
um þeirra indælu bréfum, síðustu
bréfin skrifaði afi okkur á liðnu
hausti og trúlega er þar með timi
sendibréfanna liðinn.
Nú þegar komið er að kveðju-
stund viljum við þakka elsku ömmu
og afa góða samfylgd og um leið
votta foreldrum okkar samúð, þar
sem þau sjá nú á bak ævivinum,
þó það sé huggun harmi gegn að
bæði höfðu þau unnið langan vinnu-
dag og skilað góðu dagsverki, og
vonum við því að þau fái nú að
njóta samvista í öðrum heimi. Pabbi
á eflaust eftir að finna mest fyrir
því skarði sem höggvið hefur verið
í fjölskylduna þar sem sérlega kært
var með þeim'feðgum og varla leið
sá dagur að þeir sæjust ekki, fyrir
utan öll símtölin. Einnig eru Ásu
dóttur þeirra og hennar fjölskyldu
sendar hlýjar samúðarkveðjur.
Vertu nú yfir og alit um kring
með eilifri blessun þinni.
Sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
Blessuð veri minning ömmu og
afa í Seljateigi.
Helga Björk, Þóroddur,
Jóhann Sæberg, Magnús
Hilmar, Anna Ardís.