Morgunblaðið - 13.02.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1993
Sálfræðingur um erfiðleika atvinnulausra
Mikilvægt að við-
halda tengslum við
vinnumarkaðmn
Langrinnt atvinnuleysi getur haft þau áhrif að fólk eigi ekki aftur-
kvæmt á vinnumarkað, þótt úr rætist með atvinnu. í nágrannalðndum
okkar hafa stjórnvöld gripið til aðgerða í því skyni að forða fólki frá
því að vera of lengi atvinnulaust.
Reynir Hugason, formaður Lands-
sam'taka atvinnulausra, segir að úr
norrænum skýrslum um atvinnuleysi
megi lesa að eftir langvinnt atvinnu-
leysi, 4 til 12 mánuði, sé hætta á
að fólk falii út af vinnumarkaði.
„Eftir meira en ár í atvinnuleysi
hefur vinnumarkaðurinn ekki áhuga
á þessu fólki," segir Reynir.
Hann segir að í Danmörku sé lögð
áhersla á að koma ungu fólki, sem
lokið hefur námi, út á vinnumarkað-
inn, þrátt fyrir 11% atvinnuleysi í
landinu. Bæði sé það til þess að unga
fólkið kynnist launavinnu og til þess
að það_ öðlist rétt til atvinnuleysis-
bóta. í Noregi og Svíþjóð vinna
stjórnvöld markvisst að því að koma
atvinnulausum í vinnu, fyrirtæki
njóta ívilnana af ýmsu tagi og í viss-
um tilvikum séu laun þeirra, sem
teknir eru til starfa,' greidd að öllu
leyti.
Engin stefna
„Hér er engin vinnumarkaðsstefna
af þessu tagi. Ef atvinnuleysið heldur
áfram og ekkert er gert til að koma
þessu fólki í vinnu þá kemur það
aldrei aftur á vinnumarkaðinn þótt
atvinna aukist," segir Reynir. Hann
telur hættu á að hér á landi sé í
uppsiglingu mikið félagslegt vanda-
mál, þar sem er fólk á besta aldri
sem ekki á afturkvæmt á vinnumark-
að.
Halldór Júlíusson sálfræðingur,
sem veitir forstöðu Miðstöð fólks í
atvinnuleit, hefur kynnt sér rann-
sóknir á áhrifum langvarandi at-
vinnuleysis. Hann segir áhrifín marg-
vísleg og snerta nær alla þætti mann-
legrar veru. Það væri þó einstakl-
ingsbundið hvemig fólk brygðist við
því að ganga lengi atvinnulaust. Þar
kæmi bæði til með hvaða hætti fólk
yrði atvinnulaust og við hvaða kring-
umstæður. „Ef tekinn er stór hópur
atvinnulausra og borinn saman við
hóp vinnandi fólks þá eru hinir at-
vinnulausu almennt þunglyndari og
hafa fieiri geðræn vandamál en sam-
anburðarhópurinn. Að jafnaði hefur
þetta alvarleg áhrif. Inn á milli má
samt finna einstaklinga sem standa
sig ágætlega,“ segir Halldór. Hann
segir rannsóknir hafa leitt í ljós að
þar sem mikið atvinnuleysi er dvíni
áhugi fólks á að fá sér atvinnu eftir
því sem tíminn líður. „Þegar fólk
hefur verið atvinnulaust í tvö til þijú
ár hefur það mjög lítinn áhuga á að
. leita sér vinnu.“
Halidór bendir á að hamla megi
gegn neikvæðum áhrifum atvinnu-
leysis á einstaklinginn bæði með
fræðslustarfi og virkjun hans í fé-
lagsstarfi. Reynslan hefur sýnt að
afstaða aðstandenda skiptir mestu,
að þeir gefíst ekki upp á að hvetja
hinn atvinnulausa til að Ieita sér
vinnu og láta ekki doðann ná tökum
á sér.
Þveröfug stefna
Halldór segir frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum hafa verið mjög vak-
andi fyrir því að útvega fólki atvinnu
eftir tiltekinn mánaðafjölda í at-
vinnuleysi til þess að viðhalda tengsl-
um þess við vinnumarkaðinn. „Eins
og málin eru afgreidd hjá okkur nú
gerum við í raun þveröfugt, tökum
fólk af atvinnuleysisbótum og setjum
það á sveitina. Þetta stendur væntan-
lega til bóta með nýjum lögum.“ Þar
eð ekki eru horfur á að atvinnutæki-
færum fjölgi á næstunni telur Hall-
dór brýnt að leitað sé leiða til að
miðla störfum. „Ef ástandið er orðið
þannig að einhver hópur verður að
vera atvinnulaus þá tel ég hyggiiegt
af stjómvöldum að sjá til þess að
skipta þessum hópi út, þannig að það
verði ekki sama fólkið sem gengur
atvinnulaust langtímum saman.“
6.300 manns að jafnaði atvinnulausir í janúarmánuði
Atvmnulausum fækk-
aði aðeins í lok janúar
NÆRRI 6.300 manns voru að meðaltali á atvinnuleysisskrá í
janúarmánuði samkvæmt skráningoi félagsmálaráðuneytisins.
Það er um 200 fleiri en í desember á síðasta ári og svarar til
um 5% af áætluðum mannafla á vinnumarkaði. Þó voru 80
færri á atvinnuleysisskrá í lok janúar en í lok desember, eða
6.967 á móti 7.049, og er það talið endurspegla að skriður
komst á fiskvinnslu og veiðar í janúar.
Atvinnuleysi mælist venjulega
mest í janúar hér á landi og er
ávallt nokkru meira í janúar en
desember, samkvæmt upplýsing-
um frá vinnumálaskrifstofu fé-
lagsmálaráðuneytisins. Að sögn
Gunnars Sigurðssonar hjá félags-
málaráðuneytinu má marka það
af atvinnuleysistölum síðasta jan-
úarmánaðar að skriður hafi komist
á fiskveiðar og vinnslu. Þetta
kæmi sérstaklega fram í tölum frá
Austfjörðum en þar fækkaði at-
vinnulausum um nær 13% frá des-
ember. Þá hefði hefðbundin vetr-
arstöðvun þessarar atvinnugreinar
hefði verið óvenju snemma á ferð-
inni að þessu sinni sem endur-
speglast hefði í háum atvinnuleys-
istölum fyrir desember.
Þrátt fyrir þetta hafa aldrei
verið skráðir fleiri atvinnuleysis-
dagar í einum mánuði hjá félags-
málaráðuneytinu en í janúar síð-
astliðnum. Þeir voru 136 þúsund
og hafði fjölgað um 4.500 frá des-
ember og 49 þúsund frá janúar
1992. Það samsvarar því að 200
fleiri hafí verið atvinnulausir að
meðaltali í janúar en desember og
2.500 fleiri en í janúar 1992.
I heild virtist draga úr atvinnu-
leysi í janúar á útvegsstöðum víða
um land en aukast á þeim stöðum
sem byggja á öðrum atvinnuveg-
um.
Rætt við þijár konur sem hafa verið atvinnulausar í 12 mánuði og eru nú án bóta
„Niðurlæging að segja sig á bæinn“
SAMKVÆMT núgildandi reglum um atvinnuleysisbætur falla þær
niður þegar fólk hefur þegið bætur í 260 vinnudaga, eða 12 mán-
uði. Þá tekur við 16 vikna biðtimi uns greiðsla atvinnuleysisbóta
hefst að nýju. í undirbúningi eru ný lög um Atvinnuleysistrygginga-
sjóð og er þess vænst að breyting verði á þessari tilhögun með nýj-
um lögum.
Því fólki fjölgar sem verið hefur
atvinnuiaust í 12 mánuði og þarf
að þreyja bótalaust í 4 mánuði.
Morgunblaðið ræddi við þijár konur
um reynslu þeirra af bótalausa bið-
tímanum og óskuðu þær nafnleynd-
ar.
Einstæð móðir, 40 ára,
með tvö börn
Hún hafði 34.800 krónur í at-
vinnuleysisbætur á mánuði, því hún
var ekki í fullu starfi þegar henni
var sagt upp vegna samdráttar.
„Mér tekst engan veginn að ná
endum saman. Maður slær lán hjá
vinum og kunningjum meðan engar
bætur eru og borgar svo þegar
barnabæturnar koma. Meðlagið
gengur upp í húsaleiguna og ég hef
ekki nema 5000 króna afgang af
mæðralaunum og meðlagi. Eins hef
ég leitað aðstoðar hjá félagsmála-
stofnun og fehgið aðstoð hjá henni.
— Hvernig áhrif hefur atvinnu-
leysið haft á líðan þína?
„Mjög slæm. Bömin eru á dag-
heimili hálfan daginn og auðvitað
er nóg að sýsla við heimilisstörfin,
en maður getur ekki hangið heima
alla daga og þurrkað af. Það er
leiðinlegt að hanga svona. Ég hef
sótt um vinnu eftir auglýsingum,
en mér er hafnað fyrir að vera ein-
stæð móðir með tvö ung börn.
Margir vinnuveitendur virðast
halda að pabbarnir séu heima hjá
veikum börnum, ég þekki hvergi til
þar sem það er. Svo er ég orðin
það gömul að fólk vill ekki sjá ný-
lega fertuga manneskju í vinnu!"
— Hvað finnst þér um biðtímann
án bóta?
„Það var áfall fyrir mig að kom-
ast að því að ég yrði að bíða í heila
fjóra mánuði eftir bótum, án þess
að hafa krónu. Það kostar sitt að
hafa lítil böm. Ég fékk húsnæði í
gegnum félagsmálastofnun og
kynntist góðum ráðgjafa þar, þess
vegna var ef til vill ekki eins erfitt
fyrir mig og marga aðra að leita
aftur til þeirra.“
— Sérðu fram á að úr rætist
með vinnu?
„Nei, ég get ekki séð það. Maður
gefst upp á að hringja eða sækja
um. Það er ekki einu sinni haft
samband við mann.“
Ekkja, 60 ára.
„Ég var að detta út af bótum,
fékk síðustu bæturnar í gær og fæ
ekkert fyrr en 10. júní. Mér finnst
illa farið með fólk, sem hefur unnið
árum saman, að taka af því bæturn-
ar í fjóra mánuði. Ef maður ætlar
að lifa verður maður að fara á
bæinn. Þetta er svo mikil niðurlæg-
ing fyrir fólk sem alltaf hefur reynt
að standa fyrir sínu. Þetta er hryll-
ingur og vanlíðan eftir því. Það er
ekkert tillit tekið til þess hvort
maður býr einn eða með fyrirvinnu.
Ég þarf að borga sömu skatta og
rekstrarkostnað af íbúðinni og ef
við værum tvö. Ég hef svelt mig
til að geta borgað reikningana."
— Hvaða úrræði hefur þú fram
í júní?
„Það er ekki um neitt annað að
ræða en að tala við félagsmála-
stofnun, ef maður ætlar að halda
lífi. Ég er búin að tala við þau og
fór að hágráta þegar ég kom þaðan
út. Mér fannst niðurlæging að segja
mig á bæinn. Ég bað um styrk í
fjóra mánuði, en það var ekki hægt.
Ég verð að koma aftur eftir þijá
mánuði, eins og maður sé að leika
sér að þessu! Mér finnst líka að það
ætti að leggja bæturnar inn á
bankareikning í stað þess að þurfa
að sækja þetta og vera að auglýsa
sig.“
— Hefur þetta haft áhrif á heils-
una?
„Já, ég hef ekki sofið heila nótt
frá því ég missti vinnuna. Mig er
farið að verkja um allan skrokkinn
og gömul meiðsli eru farin að minna
á sig. Svo missir maður alla vini
og kunningja, maður lokar sig inni
heilu dagana og getur ekkert farið.
Hvers konar líf heldur þú að það
sé að fara út einu sinni í viku til
að láta skrifa sig inn á atvinnuleys-
isskrá. Ég get ekki lengur horft
framan í fólk, þetta leggst allt svo
þungt á mann. Þetta er ekkert líf.“
— Áttu von um að fá aftur
vinnu?
„Nei, ég á ekki neina von á því.
Ég er orðin alltof gömul. Fólk sem
er komið yfir fertugt er orðið of
gamalt, hvað þá ég. Maður er búinn
að missa heilsuna á þessu.“
Gift kona, 55 ára
Hún var á biðtíma án bóta frá
september til desember í fyrra. Nú
hefur hún fengið vinnu, 5 tíma á
dag tvisvar í viku.
„Biðtíminn var ansi slæmur.
Þetta var á versta árstíma og við
erum að kaupa íbúð sem verið er
að standsetja. Væri ég einstæð veit
ég ekki hvernig ég hefði átt að
komast af.“
— Leitaðir þú eitthvert annað
þegar þú misstir bæturnar?
„Nei, það gerði ég ekki. Ég held
að það sé miklu erfiðara hjá mörg-
um öðrum en mér. Sem betur fer
hefur maðurinn minn vinnu og þótt
launin séu ekki há þá skrimtum
við, en maður lætur ekkert eftir
sér.“
— En þú fékkst vinnu.
„Já, ég er nú komin á þann aldur
sem ekki er eftirsóttur til starfa.
Mér finnst það skrýtið að konur,
sem ég held að séu mjög ábyggileg-
ar og mæti vel, fá ekki mikið að
gera. Þessi vinna er ekki nema tvo
daga í viku, en það er vonandi byij-
unin.“
Tilboð
Úlpurfrá 6.900,-
Ullar jakkar f rá 7.900,-
Allt heilsársf likur.
Alltaf lanqurlauqar- . -jA.
dagur hjá okkur. HI/15IÐ
Opiðfrá kl. 10-16. LAUGAVEGI 31, SÍMI 25580