Morgunblaðið - 13.02.1993, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1993
27
SJONARHORN
Tengsl krabbameins
og umhverfisþátta
Krabbamcinstilfellum hefur
fjölgað hér á landi á síðustu
árum, eins og víðar um heim.
Haldið hefur verið fram að or-
sakir inegi í 30-60 prósent til-
fella rehja til umhverfisþátta.
Skýringar liggja ekki ljósar fyr-
ir, en fjölmargar vísbendingar
hafa komið fram undanfarin ár
og styðjast þær við rannsóknir
sem gerðar hafa verið á tengsl-
um þessara þátta.
Hér verða dregnar saman upp-
lýsingar um orsakavalda krabba-
meins svo og forvamir. Efnið sem
kemur víða að og er sett hér fram
lesendum til fróðleiks og umhugs-
unar.
Litarefni
Notkun litarefna í matvæli og
snyrtivörur hefur lengi verið um-
deild. Á síðustu árum hafa azo-lit-
arefni, sem m.a. voru notuð í mat,
víða verið bönnuð vegna þess að
þau eru talin vera krabbameins-
valdar. Snyrtivöruiðnaðurinn hefur
ekki þurft að lúta sömu lögum og
matvælaiðnaðurinn hvað innihald
framleiðslunnar snertir. Snyrti-
vöruframleiðslan hefur þó víða ver-
ið til umræðu, bæði vegna skorts
á opinberu eftirliti og kvartana
neytenda sem telja sig hafa orðið
fyrir óþægindum af efnum í snyrti-
vörum. í danskri bók, Bag den
farvede virklighed, segir m.a. að í
varaliti séu notaðir bæði náttúru-
legir litir, og kemískir og þá aða-
lega azo-litir. En það sé óeðlilegt
að í varalit, sem í bókstaflegri
merkingu sé borðaður af þeim sem
hann notar, séu látnir litir sem
bannað sé að nota í matvæli.
Hárlitur getur verið
skaðlegur
Hárlitunarefni eru undir smásjá
þar sem sum þeirra eru talin geta
verið krabbameinsvaldandi. Á tím-
um Rómverja dýfðu menn
blýkömbum sínum í edik til að
dekkja hár sitt. Fyrir þann tíma
var notað seyði af jurtum til að lita
hár, þar á meðal Henna, en Henna
er eini háraliturinn úr jurtum sem
notaður í dag. Hennaliturinn geng-
ur inn í hárið og er fastur hárlitur.
Litaval er takmarkað, en kosturinn
við Henna er að liturinn ertir ekki
húðina og veldur ekki eituráhrifum.
Þau hárlitunarefni sem aðallega
eru notuð í dag innihalda kemísk
litarefni. Sérstaklega er vakin at-
hygli á hinum svokölluðu föstu
háralitum sem þrengja litarefninu
inn í sjálft hárið og verða ekki
þvegnir í burtu. Ákveðin efni í sum-
um þessara lita og áralöng notkun
geta framkallað krabbamein. Það
er ekki liturinn á hárinu sjálfu sem
veldur skaðanum heldur upptaka
litarefnisins í gegnum hársvörðinn.
Það getur skipt máli að hárlitarefn-
ið sé ekki látið liggja á hársverðin-
um við hárlitun.
Áhrif fæðu á krabbamein
í tímaritinu Inform er getið um
rannsókn sem gerð var á vegum
American Chemical Society og birt
var í Joumal of the National Canc-
er Institute í okt. síðastliðnum. Þar
segir að nú liggi fyrir viðbótarsann-
anir sem sýni fram á að neysla á
ávöxtum, grænmeti og komi geti
dregið úr hættu á ristilkrabba.
Rannsóknin, sem náði til 750.000
karla og kvenna og stóð yfír 10
ára tímabil, leiddi í ljós að þeir
þátttakendur sem borðuðu minnst
af grænmeti og komi en ekkert
magnyl (aspirín) voru í meiri hættu
en þeir sem neyttu mest af þessari
fæðu að viðbættum 16 magnyltöfl-
um mánaðarlega. Áhættan var lítið
eitt meiri hjá konum.
Saltaður matur tengdur
magakrabba
Tvær aðskildar japanskar rann-
sóknir þykja sýna á óyggjandi hátt
að tengsl eru á milli fæðu og
krabbameins. í fyrstu könnuninni
segir að fólk sem borði gjaman
saltan mat og súrsað grænmeti fái
oftar krabbamein í maga en þeir
sem borði ferskt grænmeti og
ávexti. Magakrabbamein er eitt
algengasta krabbameinið í Japan.
Krabbameinsstöð í Saitama gerði
könnun á neyslu 251 karímanns
•sem voru með magakrabbamein og
höfðu til samanburðar 483 karla
víða að úr þjóðfélaginu. Þeir voru
spurðir um neyslu algengra fæðu-
tegunda eins og gq'óna, miso-súpu,
grænu tei, kaffi, svörtu tei, steikt-
um fiski, soðnum físki, glóðars-
teiktu kjöti, súrsuðu grænmeti,
hnetum, reyktum mat, skinku og
hráu grænmeti. Spurt var einnig
hvort menn veldu fremur salta
fæðu, sæta eða kryddaða.
Þang og hnetur ekki tengdar
magakrabba
í niðurstöðum rannsóknanna
tengdu vísindamennimir saltan
mat, miso-súpu, soðinn fisk og
súrsað grænmeti áhættuþáttum í
magakrabbameini. Minni áhætta
var sögð vera í kaffí, hnetum, hráu
grænmeti, kartöflum, soyabaun-
um, ávöxtum, grænu og gulu
grænmeti, hvítu grænmeti og
þangi og þara. Vísindamennirnir
könnuðu téngsl þangs og hneta við
magakrabba. Þang er á sama hátt
og hrátt grænmeti og ávextir mjög
auðugt af C-vítamíni, en það er
talið veita vöm gegn krabbameini.
Japönsku vísindamennimir segja
að neysla á físki og skelfiski hindri
hættu á vissum tegundum maga-
krabbameina. Fyrri rannsóknir
hafa tengt skort á selíni (efni sem
fínnst í físki) aukinni hættu á
krabbameini. Miso-súpan, sem
inniheldur mikið salt, var tengd
magakrabbameini. Reykingar og
alkóhól virðast ekki hafa áhrif á
magakrabba. En því má bæta við
hér, að Japanir nota mikið salt á
mat, mun meira en við eigum að
venjast.
Grænmetísseyði hindrar
æxlisvöxt
Í annari könnun vísindamanna
við Læknaháskólann i Kumamoto
kemur fram að soðið seyði af
grænu laufi gulrótna og kálteg-
unda eins og blómkáli, grænkáli,
brokkoli, hvítkáli, rósakáli og
nokkmm tegundum bauna rauðra
og svartra og svo soyabaunir virð-
ast hafa fyrirbyggjandi áhrif á
myndun æxla. Þeir prófuðu 37
grænmetisseyði og hæfíleika þess
til að gera óvirk efni sem örva
myndun æxla. Með þvi að sjóða
þessar grænmetistegundir í 5 mín-
útur kom í ljós að 90 prósent af
þessum jurtaseyðum sýndi 10-50
falda aukningu á eyðingu á vissum
krabbameinsörvandi efnum.
Mörg heit grænmetisseyði sýndu
mjög öflug og hindrandi áhrif á
æxlisvöxt, en ekki er ljóst hvers-
vegna hitunin örvar áhrifín. Vís-
' indamennimir benda á að þessar
rannsóknir séu enn á fmmstigi,
þörf sé á að kanna fleiri plöntur,
ávexti, grænmeti og korntegundir.
Áhrif eldunaraðferða þarfnist einn-
ig frekari rannsókna. Þessar rann-
sóknir gefí aðeins til kynna að
mismunandi vatnsuppleysanleg
efnasambönd geti verið talsvert
mikilvæg við hindmn krabbameins-
myndunar á sama hátt og trefjarík
fæða gerir.
Krabbamein og breytt
fæðuval
Á þinginu Nutrition and Cancer
(næring og krabbamein) sem hald-
ið var í Altlanta árið 1991 kemur
fram, að ákveðin tengsl em talin
vera á milli neyslu ákveðinna efna
í fæðunni og krabbameins. Og enn-
fremur að með breyttu fæðuvali
megi e.t.v. draga úr tíðni krabba-
meins í ýmsum líffærum eins og í
bijóstum, ristli og gallblöðm. Pró-
fessors Þorkell Jóhannesson sótti
þingið og verður hér með leyfi
hans vitnað í greinargerð hans um
efni þingsins.
Þar segir að á þinginu hafí kom-
ið fram, að þær fæðutegundir sem
einkum virðast stuðla að krabba-
meini séu dýrafita og rautt kjöt,
en grænmeti og ávextir ýmiss kon-
ar og gróf fæða geti haft hamlandi
áhrif. Oljóst sé hvernig fítan stuðli
að myndun krabbameins. Möguleg
skýring sé sú að fíta hafí áhrif á
ensím sem oxa ýmis lyf og efni í
líkamanum og geti haft áhrif á
gerð fmma og boðum á milli fmma.
Flestar rannsóknir sem gerðar hafi
verið á tengslum krabbameins og
fíta hafa fari fram á feitu kjöti,
en hugsanlegt sé að einhver efni í
sjálfu kjötinu geti einnig haft þar
áhrif á. Mikil fítuneysla virðist að-
allega stuðla að krabbameinsmynd-
un fyrir tilstilli örvunar á gena-
breytingum í fmmum. Mikil orkug-
jöf getur virkað hvetjandi á alla
fmmustarfsemi þar með örvun
krabbameinsmyndunar. Það gæti
skýrt að hluta hversvegna fíta
gæti stuðlað að myndun krabba-
meins. Engar skýringar virðast á
því hvers vegna grófmeti dregur
úr líkum á myndun krabbameins.
Krabbameinsvaldar í steiktu
kjöti
Hvað varðar hindrandi áhrif
jurtafæðis á myndun krabbameins
em talið að þau megi rekja til beta
karotíns (er í gulrótum, tómötum
o.fl.) en beta karotín gæti verkað
sem oxunarvari. Einnig var því
haldið fram að ýmis brennisteins-
sambönd í lauk gætu hamlað
krabbameinsmyndun. Á ráðstefn-
unni voru kynntar rannsóknir sem
þóttu benda til þess að kalsíum
skipti máli fyrir myndun krabba-
meins í þörmum. Einnig vom
kynntar rannsóknir á krabbameins- - _
valdandi efnum sem myndast við
steikingu á kjöti og geta m.a. vald-
ið krabbameini í ristli í dýratilraun-
um. Ef kjöt er sett í örbylgjuofn I
nokkrar mínútur áður en það er
steikt dregur það úr myndun þess-
ara efna. Vökvamagnið í kjötinu
minnkar í örbylgjuofni. Þessi efni
em einnig sögð geta skaðað fmm-
ur í hjarta. í greinargerðinni segir
að þessi efni í steikinni séu óbeinir
krabbameinsvaldar þ.e. breytast í
krabbameinsvalda fyrir tilstilli ens-
íma í vefjum. jr
Á þessari ráðstefnu var einnig
rætt samhengi áfengisneyslu og
krabbameinsmyndunar i munni,
koki, hálsi, vélinda og lifur. Tiðni
krabbameins í þessum líffærum
tengist oft neyslu áfengis og hve
mikils er neytt af því. Bent var á
að oft reynist erfítt að greina á
milli krabbameins af völdum reyk-
inga og áfengisneyslu, þar sem
mikil tóbaksnotkun og áfengis-
neysla fari oft saman. Ahrif áfeng-
isneyslu hefur verið tengd krabba-
meini í bijóstum, en það hefur ekki
tekist að sanna að samband sé þar
á milli.
Rannsóknir nauðsynlegar
Nú er mjög mikið unnið að rann- *
sóknum á téngslum fæðu og
krabbameins. Niðurstöður rann-
sóknanna eru ekki alltaf samhljóða,
en rannsóknir eru nauðsynlegar,
því að á þeim munu fyrirbyggjandi
aðgerðir verða byggðar á í framtíð-
inni.
M. Þorv.
Brids
Umsjón Arnór Ragnarsson
Víkingsbrids
Hraðsveitakeppninni er lokið.
Kvöldsk. Lokast.
Kristinn Friðriksson
Guðmundur Samúelsson
Einar Einarsson
Ólafur Friðriksson
Brynjar Bragason
Eggert Guðmundsson
Helgi Guðmundson
599 st. = 2273
486 st. = 2200
591 st. = 2170
511 st. = 2162
537 st. = 2139
565 st. = 2131
491 st. = 2045
Þriðjudaginn 16. febrúar 1993 verð-
ur spilaður eins kvölds tvímenningur,
kl. 19.30. Allir velkomnir.
Ármúla 40, 2. hæð, og byijað kl.
19.30. Skráning fer fram hjá Lofti í
síma 36120 og heimas. 45186 og eru
allir velkomnir meðan húsrúm leyfír.
Þess má geta að Bridsdeild Rangæ-
inga hefur sótt um inngöngu í Brids-
samband íslands og verður því þessi
keppni sú fyrsta sem gefur stig.
Bridsfélag Kópavogs
Staðan að loknum 12 umferðum af.17:
Sigurður ívarsson 210
Ragnar Jónsson 209
Sævin Bjamason 203
Helgi Viborg 198
Þórður Jörundsson 197
Guðmundur Pálsson 195
JAXC 182
Bridsdeild Rangæinga
Barómetertvímenning félagsins
lauk sl. miðvikudag og varð röð efstu
para þannig:
BaldurGuðmundsson-JónHjaltason 134
JónSigtryggsson — Skafti Bjömsson 126
Karl Nikulásson — Loftur Pétursson 72
Bragi Jónsson - Öm Bragason 64
Nk. miðvikudag 17. febrúar hefst
aðalsveitakeppni félagsins. Spilað er í
Bridsfélag Reylgavíkur
Lokið er fjórum umferðum af 12 í
aðalsveitakeppninni og er staða efstu sveita þessi:
Hrannar Erlingsson 85
Gísli Hafliðason 79
Tryggingamiðstöðin 75
Símon Símonarson 74
Gunnlaugur Kristjánsson 73
Hjólbarðahöllin 70
Unglingasveit nr 1. 69
Spilaður er Monrad og spila efstu
sveitimar ávallt saman. Næst verður
spilað á miðvikudaginn kemur í BSÍ-
húsinu. Spilamennska hefst kl. 19.30.
Bridsfélag Hreyfils
Síðastliðinn mánudag vom spilaðar
fímm umferðir í Barómeter-tvímenn-
ingnum. Að loknum tíu umferðum er
staða efstu para þessi:
ÓskarSigurðsson-SigurðurSteingrimsson 163
Jón Sigtiyggsson — Skafti Bjömsson 120
DaníelHalldórsson-RagnarBjömsson 99
ÁsmundurÞórisson-HaraldurBrynjólfsson 87
Ekki verður spilað næsta mánudag
vegna Bridshátíðarinnar, en keppnin
heldur áfram mánudaginn 22. febrúar
kl. 19.30 í Hreyfilshúsinu.
Bridsfélag Norðfjarðar
Aðalsveitakeppni BN er nú hálfnuð.
í fyrsta skipti er nú spiluð tvöföld
umferð í keppninni, sem 6 sveitir taka
þátt í og er staðan þessi:
Lífeyrissjóður Austurlands 109
(Elma, Ina, Heimir, Víglundur)
SvavarBjömsson 96
(Bjarni, Eysteinn, Kristinn)
SigfinnurKarlsson 77
(Guðmundur, Magnús, Anton,
Jón Einra, Jóhann)
ValdimarAndrésson 70
(Þórður, Ámi, Finnur)
Úrtökumót á Austfjörðum
Úrtökumót Bridssamsambands
Austurlands í sveitakeppni var haldið
á Fáskrúðsfírði 5. og 6. febrúar sl.
Mótshaldari var Bridsfélag Suður-
fjarða og keppnisstjóri Ólafur Sigm-
arsson, Vopnafírði.
3 efstu sveitimar unnu sér rétt til
keppni í undanúrslitum íslandsmótsins
2.5-28. mars nk.
Sveit Herðis hf., BF 190
(Pálmi Kristmannsson, Ólafur Jóhannsson,
Jón Bjarki Stefánsson, Guttormur Kristmannsson)
Sveit Hótels Bláfells, BSF 167
(Skafti Ottesen, Ríkharður Jónasson,
Ævar Ármannsson, Bj. Hafþór Guðmundsson)
Sveit Sprota-Icy, BRE 153
(Kristján Kristjánsson, ísak J. Ólafsson,
Þorbergur Hauksson, Sigurður Hólm Freysson,
Friðjón Vigfusson)
Malarvinnslan, BF 150
Lífeyrissjóður Austurlands, BN 145
Sveit Malarvinnslunnar er fyrsta vara-
sveit yfir landið.
Bridsklúbbur Fél. eldri
borgara, Kópavogi
Þriðjudaginn 9. febrúar var spilaður
tvímenningur og mættu 16 pör. Úrslit
urðu:
GarðarSigurðsson-JónHermannsson í?7
StefánJóhannessson-ÁmiJónasson 240
ÞórarinnÁmason-BergurÞorvaldsson 239
Bergsv.Breiðgörð-KjartanGuðmundsson 225
Meðalskor 210 st
Næst verður spilað föstudaginn 12.
febrúar kl. 13 á Digranesvegi 12. Og
þriðjudaginn 16. febrúar kl. 19 á sama
stað.
Frá Skagfirðingum, Reylgavík
Aðaltvímenningskeppni deildarinn-
ar hófst síðasta þriðjudag, með þá#
töku 18 para. Eftir 1. kvöldið er staða
efstu para þessi:
Þrösturlngimarsson-ÞórðurBjömsson 58
Þórir Leifsson - Óskar Karlsson 46
ArmannJ. Lárusson - Lárus Hermannsson 40
GuðlaugurSveinsson-MagnúsSverrisson 17
JónStefánsson-SveinnSigurgeiisson 9
Alfreð Alfeðsson - Bjöm Þorvaldsson 8
Ekkert verður spilað á sunnudaginn
vegna bridshátíðar.