Morgunblaðið - 11.05.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 1993
Blekkingar við mótun
siávarútvegsstefnu
eftir Önund
Asgeirsson
Einkennandi við hina umfangs-
miklu umræðu um nýja sjávarútvegs-
stefnu hefir verið að þeir sem höfðu
litlar eða takmarkaðar upplýsingar
um frumheimildir frá hinum mörgu
og umfangsmiklu hagrannsóknar-
stofnunum hafa komist að réttri nið-
urstöðu um eðlilega framþróun sjáv-
arútvegsstefnu. Þetta sýnir að al-
menningur skilur þetta mál mjög
vel. Hinir, sem unnu þessar frum-
rannsóknir eða höfðu fullan aðgang
að þeim, hafa annað hvort leitt hjá
sér að draga af þeim réttar ályktan-
ir eða notað þær í blekkingarskyni,
sem er enn verra.
Undir síðari liðinn fellur 173 síðna
skýrsla svonefndrar „Tvíhöfðanefnd-
ar“ til sjávarútvegsráðherra um mót-
un sjávarútvegsstefnu. Megintil-
gangur skýrslunnar er að sýna fram
á, að hagkvæmustu veiðamar séu
stórir frystitogarar, sem hafí skilað
25-26% brúttóhagnaði 1991, meðan
ískfísktogarar hafí skilað 15-17%
brúttóhagnaði, línubátar 16-18%,
netabátar 15-18%, dragnótabátar
13- 18% og botnvörpubátar
13-18%, sbr. töflu 8.2, bls. 93. Eng-
ar skýringar eru í skýrslunni á hvem-
ig þessar tölur eru reiknaðar, en til
þess er ætlast að menn trúi þessum
tölum blint, eins og alþingismönnum
er ætlað.
„Augljósasta og jafn-
framt auðveldasta leið-
in væri að nýta t.d. 30
stóra togara til veiða
utan 200 mílnanna, en
afli þeirra myndi vera
hrein aukning á út-
flutningsverðmæti
landsins.“
Blekking Tvíhöfðanefndarinnar
liggur í því að ekki er tekið neitt
tillit til fjármagnskostnaðar. Þetta
er í samræmi við þá stefnu útgerð-
armanna að stjómvöld eða almenn-
ingur í landinu skuli bera ábyrgð á
rekstri útgerðarfyrirtækja, en sjálfar
útgerðir skipanna skuli vera „stikkfr-
íar“. Komið hefur verið upp margvís-
legu og flóknu kerfí til að létta
skuldastöðu útgerðarfyrirtækja, svo
sem með gengisfellingum, margvís-
legum afskriftum og/eða styrkjum í
flóknu sjóðakerfi og allt til „afskrifta
með gjaldþroti", með áframhaldandi
rekstri sömu aðila undir nýjum nöfn-
um.
Afkoma togaraútgerðar 1991
Tvíhöfðanefndin miðar við afkomu
togara 1991, þrátt fyrir að skýrslur
LIU sýni meir en 100 m.kr. lækkun
aflaverðmætis 1992 hjá einstökum
frystiskipum. Forsendur skýrslunnar
eru þannig rangar frá upphafí. Sam-
anburður við skýrslur LIU 1991 sýn-
ir að 77 ísfisktogarar veiddu alls
fyrir 15,2 milljarða, eða 197 m.kr. á
skip að meðaitali, og 24 frystitogarar
veiddu brúttóverðmæti 9,5 milljarða
eða 381 m.kr. á skip.
Afkomu togaranna 1991 má þá
reikna þannig:
íjármagnskostn. 30%120 m.kr. 240 m.kr.
Sami sbr. a.o. 33,5 m.kr. 99 m.kr.
Tap 1991 86,5 m.kr. 141 m.kr.
Þannig kemur það greinilega fram
að það var stórfellt tap bæði hjá ís-
fisktogurum og frystitogurum 1991.
Tvíhöfðanefnd hefír þannig annað-
hvort ekki lesið skýrsluna, eða hún
og formenn hennar eru vísvitandi að
blekkja almenning og sérstaklega
alþingismenn um staðreyndir í sam-
bandi við togaraútgerðina og þá
einkanlega frystitogara. Þeir eru
mestu tjónvaldamir í fiskveiðunum.
Til samanburðar eru hér tilfærðar
tölur um afkomu útgerðarfyrirtækja
1992, sem gefnar voru upp í DV 23.
þ.m.:
Grandi hf. +156 m.kr.
Skagstrendingurhf. +75 m.kr.
ÚtgerðarfélagAkureyr. +10 mrk.
Brúttóverðmæti afla 1991
Brúttóhagnaður (tafla 8.2)
Rekstrarkostnaður
ísfisktogarar
197,0 m.kr.
33,5 m.kr. (17%)
163,5 m.kr.
Frystitogarar
381,0 m.kr.
99,0 m.kr. (26%)
282,0 m.kr.
Ef gengið er út frá því, að allur
brúttóhagnaður fari í fjármagns-
kostnað, má fá fram hversu dýr skip
mega vera til að reksturinn standi
undir ljármagnskostnaði, og er hér
miðað við 30% af verðmæti skips í
afskriftir og vexti:
Verðmæti skipsll2 m.kr. 330 m.kr.
Það er augljóst, að verðmæti skipa
er miklu hærra, og sýnir þetta að
stórfellt tap er á útgerð beggja teg-
unda skipanna á þessu rekstrarári.
Ef miðað er við að stofnkostnaður
ísfísktogara með búnaði sé 400 m.kr.
og frystitogara 800 m.kr. eins og
greitt var Færeyingum á tombólu-
prísunum 1992 kemur fram, að mjög
stórfellt tap var á rekstri skipanna
1991, þegar tekið hefir verið tillit til
fjármagnskostnaðar og áfram miðað
við aflaverðmæti skv. togaraskýrslu
LÍÚ:
Síldarvinnslan Neskaupst. +79 m.kr.
ísfélag Vestm.eyja +200 m.kr.
Ámes hf., Þorlákshöfn +241 m.kr.
Har. Böðvarsson hf. +90 m.kr.
Fiskiðja Skagfirðings hf. +46 m.kr.
Þormóðurrammihf. +45 m.kr.
Hraðfrh. Eskifjarðar hf. +5 m.kr.
yinnslustöðin, Vey. +200 m.kr.
Útgerðarf. Dalvíkinga hf. +123 m.kr.
Stórútgerð og veiði
utan 200 mílna
Því hefir verið haldið fram, að ís-
lendingar eigi rétt á veiðum ailt að
350 mílum út frá landgrunnspunkt-
um. Rússar hafa veitt á þessum slóð-
um upp að 200 mílna landhelginni
undanfarin 35 ár eða lengur. Þó
ætti að vera augljóst að íslendingar
geta því aðeins átt veiðirétt utan 200
mílnanna að þessar veiðar séu nýttar
Önundur Ásgeirsson
af þeim. Tillögur Tvíhöfðanefndar-
innar ganga í þveröfuga átt. Þar er
gert ráð fyrir áframhaldandi fram-
sali á kvótum og að stærstu og öflug-
ustu skipin séu notuð til að veiða'
innan 200 mílnanna. Bæði útgerðir
og skipstjómarmenn telja það skyldu
sína að veiða sem mest innan 200
mílnanna, því að annars myndu skip-
in ekki veiða allan kvótann. Því kepp-
ast þessar útgerðir við að kaupa upp
kvóta og hafa sumar útgerðir náð
því að viðhalda kvótanum í magni,
þrátt fyrir um 50% niðurskurð á út-
hlutuðum kvótum. Þetta þýðir, að
hvert skip verður að nota miklu
meir en áður eða nota verður fleiri
skip til að ná sama afiamagni. Hvort
tveggja þýðir aukna sókn á miðin
og aukna eyðileggingu á fiskislóðum.
Að þessu er óhjákvæmilega stefnt
með tillögum T-nefndarinnar. Stefn-
an er ábyrgðarlaus.
Stórútgerð og atvinnuleysi
Togaraútgerð hefir lagst af í fjöl-
mörgum byggðarlögum. Atvinnu-
TUvísanir og kostnaður
í heilbrigðiskerfinu
eftirlngimar
Sigurðsson
Að undanfömu hafa orðið miklar
umræður og töluverð blaðaskrif um
svokallað tilvísanakerfí í heilbrigð-
isþjónustunni, en með breytingum á
almannatryggingalögum, sem sam-
þykktar voru fyrir áramót, er heil-
brigðisráðherra fengin heimild til
þess að kveða á um tilvísanir frá
heimilislæknum til sérfræðinga eigi
sjúkratryggingar að taka þátt í
kostnaði við starfsemi sérfræðinga.
Ákvæði um tiivísanir voru áður í lög-
um um almannatryggingar, en vom
afnumin 1989, enda hafði ekki verið
starfað eftir þeim í 5 ár. Aldrei hafa
verið í lögum hér á landi ákvæði um
svokallaða „tilvísunarskyldu" eins og
sumir hafa kosið að nefna tilvísana-
kerfíð. Því síður hafa verið í lögum
ákvæði sem takmarka rétt einstakl-
inganna til að njóta þjónustu lækna.
Samkvæmt íslenskum heilbrigðislög-
um, sem og venjum er mótast hafa
varðandi framkvæmdina, getur hver
og einn leitað sér lækninga hjá þeim
lækni, sem hann kýs.
í lögum um heilbrigðisþjónustu,
sbr. lög nr. 97/1990, með síðari
breytingum, sem er einn þáttur þess
sem-kallað er heilbrigðislöggjöf, er
gallað um þjónustuna, í hveiju hún
skuli fólgin, hver beri ábyrgð á fram-
kvæmdinni og hveijir annist hana.
Um er að ræða skyldu heilbrigðisráð-
herra að sjá til þess að íbúar lands-
ins njóti þeirrar þjónustu, sem lögin
kveða á um. í heilbrigðisþjónustulög-
um er ekki fjallað um greiðslur al-
mennings fyrir þjónustuna, enda er
það ekki híutverk þeirra laga. Um
greiðslur er hins vegar fjallað í al-
mannatryggingalögum, sbr. lög nr.
67/1971, með síðari breytingum.
„Ég tel hins vegar
fyllstu ástæðu til þess
að stjómvöld sjái til
þess, eftir því sem kost-
ur er, að samskipti hefj-
ist í sem flestum tilvik-
um hjá hlutaðeigandi
fjölskyldulækni og þar
sem lögum samkvæmt
hefur verið ákveðið að
heilsugæsla, sem er sú
heilbrigðisþjónusta sem
veitt er utan sjúkra-
húsa, skuli veitt á
heilsugæslustöðvum,
tel ég að veita beri
fmmþjónustu þar.“
Fræðilega skiptist heilbrigðislögg-
jöf í femt:
1. Lög um þjónustuna (heilbrigðis-
þjónustulög).
2. Lög um greiðslur almennings
fyrir þjónustuna (almanna-
tryggingalög).
3. Lög um framkvæmd og gæði
þjónustunnar (lög um heilbrigð-
isstéttir).
4. Lög, sem takmarka sjálfsá-
kvörðunarrétt einstaklinganna
(lög um smitsjúkdóma, áfengis-
og fíkniefnavamir, tóbaksvarnir
o.s.frv.).
Samkvæmt ofanrituðu ber að va-
rast að rugla saman, annars vegar
aðgengi að þjónustunni og hins veg-
ar stýringu á þjónustustig með þátt-
töku hins opinbera í kostnaði við
þjónustuna. Þótt rétturinn til þess
að leita til hvaða læknis sem er sé
ótvíræður, er ekki þar með sagt að.
hið opinbera greiði fyrir læknisþjón-
ustuna alla með sama hætti. Alls
staðar, þar sem heilbrigðisþjónusta
er rekin með skipulögðum hætti,
hafa verið teknar ákvarðanir um ein-
hvers konar stýringu til þess að halda
kostnaði hins opinbera niðri, m.a. hér
á iandi. Sú skylda hvílir t.d á Heyrn-
ar- og talmeinastöð íslands að útvega
heymartæki. Öllum er hins vegar
heimilt að kaupa heymartæki hvar
og hvenær sem er en hið opinbera
tekur eingöngu þátt í þeim kaupum
ef þau eru gerð í samræmi við regl-
ur Heymar- og talmeinastöðvarinn-
ar. Önnur tæki verður að greiða að
fullu. Sama má segja um ýmis hjálp-
artæki, sem Tryggingastofnun ríkis-
ins greiðir með einu eða öðru móti.
Ákveði heilbrigðisráðherra sam-
kvæmt almannatryggingalögum að
taka upp tilvísanakerfi „beinist" til-
vísunin að kostnaðinum. Hér er því
eingöngu um að ræða tæki til fjár-
málastjómunar, en snertir ekki rétt-
inn til að leita þjónustu að vali. Því
er ekki að neita að ýmsir leggja að
líku aðgengi að þjónustunni og
greiðslum hins opinbera fyrir þjón-
ustuna. Ef rekja ætti þau mál áfram
með hliðsjón af svokallaðri jafnræð-
isreglu væri ekki síður ástæða til að
benda á það ójafnræði, sem annars
vegar ríkir gagnvart sjúkrahúsakerf-
inu, þar sem öll þjónusta er ókeypis,
sbr. 41. gr. laga nr. 67/1971, um
almannatryggingar, með síðari
breytingum, og hins vegar annarri
læknisþjónustu, sem einstaklingur-
inn þarf að greiða fyrir, a.m.k. að
hluta til, sbr. 43. gr. sömu laga.
Þannig þarf maður, sem lagður er
inn á sjúkrahús ekkert að greiða
fyrir þá þjónustu, sem sá sem hlið-
stæða þjónustu fær, t.d. hjá sérfræð-
Ingimar Sigurðsson
ingi utan sjúkrahúss, þarf að greiða
fyrir, jafnvel svo nemur tugum þús-
unda.
Þegar hefur verið tekin ákvörðun
um misháar greiðslur eftir því hvort
leitað er til heilsugæslustöðva og
heimilislækna eða til sérfræðinga.
Með breytingum, sem tóku gildi í
janúar sl., er munurinn verulegur og
miklu meiri en áður var. Bendir
margt til þess að með þessari aðgerð
einni megi búast við fiölgun þeirra,
sem leita þjónustu heilsugæslu-
stöðva, ekki vegna þess að þeir ætli
sér að fá tilvísun á sérfræðing, held-
ur vegna þess að stöðvarnar geta
veitt þjónustuna. Hér ræður ekki ein-
göngu hver læknirinn er heldur og
yfír hvaða búnaði heilsugæslan hefur
að ráða. Á síðustu árum hefur verið
unnið ötullega að því að tækjavæða
heilsugæsluna í Reykjavík og þeirri
stefnu fylgt að tækjavæða nýjar
stöðvar um leið og þær eru teknar
í notkun. Flestir heilsugæslulæknar
eru með sérmenntun í heimilislækn-
ingum, sem er sambærilegt og jafn-
langt nám og í öðrum sérgreinum
læknisfræðinnar. Þannig hefur heil-
sugæslan bæði yfír að ráða þekkingu
og tækjabúnaði.
Ekki ætla ég mér að leggja dóm
á réttmæti tilvísanakerfis og því síð-
ur á nauðsyn þess að koma því á
fót. Ég tel hins vegar fyllstu ástæðu
til þess að stjórnvöld sjái til þess,
eftir því sem kostur er, að samskipti
hefjist í sem flestum tilvikum hjá
hlutaðeigandi fjölskyldulækni og þar
sem lögum samkvæmt hefur verið
ákveðið að heilsugæsla, sem er sú
heilbrigðisþjónusta sem veitt er utan
sjúkrahúsa, skuli veitt á heilsugæslu-
stöðvum, tel ég að veita beri frum-
þjónustu þar.
Eins og áður segir er svokallað
tilvísanakerfí fyrst og fremst hugsað
sem stjórntæki til að halda niðri
kostnaði hins opinbera við rekstur
sjúkratrygginga. Það er ljóst að verði
ekki gripið til viðeigandi ráðstafana
heldur þessi kostnaður áfram að
vaxa og verður þjóðinni óviðráðan-
legur innan tíðar. Það er samdóma
álit þeirra sem best til þekkja, og
skal þar m.a. bent á sérfræðinga
Evrópuráðsins, að hæpið sé að hægt
verði að draga verulega úr kostnaði
hins opinbera við heilbrigðis- og al-
mannatryggingakerfið á komandi
árum. Hátæknilækningar, s.s.
hjartaskurðlækningar og krabba-
meinslækningar, og þjónusta við
fleiri og eldri einstaklinga kallar á
verulega fjármuni, sem við ríkjandi
aðstæður verða ekki fengnir eftir
öðrum leiðum en að skera kostnað
niður annars staðar. Það er ekki
bara hér á landi sem heilbrigðisráð-
herra reynir að spyma við fótum.
Þannig er gjörbreytt stefna í þessum
málum, bæði í Skandinavíu og
Þýskalandi, svo dæmi séu tekin, er
miðar að því að halda niðri kostnaði
í velferðarkerfínu. Þannig tekur
þýska heilbrigðiskerfið ekki sama
þátt í kostnaði við ýmiskonar heilsu-
bótarstarf og áður svo sem „heilsu-
kúrum", nema um ótvíræða lækn-
ingastarfsemi sé að ræða.
Vel má gagnrýna þær leiðir sem
heilbrigðisráðherra hefur valið til að
halda kostnaði í skeíjum. „Allt orkar
tvímælis þá er gert er“ mælti Njáll á
Bergþórshvoli forðum. Sýnum heil-
brigðisráðherra skilning í þessu erfíða
en nauðsynlega verki og víst er að
„eigi veldur sá er varar annan“ eins
og segir í Hrafnkelssögu Freysgoða.
Höfundur cr forstjóri
heilsugæslunnar í Reykjavik
Tæknival
1983 -1993
10 ár í fremstu röð