Morgunblaðið - 29.05.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1993

Brúardalir
Sauðárdalur
í Laugarvalladal skammt sunnan Múla.
Í HafrahvÖmmum VÍð JÖkulsá á BrÚ. Ljósm.: Björn Ingvarsson
eftir Björn
Ingvarsson
Síðast þegar ég skildi við ykkur
vorum við stödd við Hatthrygg
austan Fagradals á Brúaröræfum.
Við ætlum núna að halda áfram
ferð okkar og stefnum austur að
Sauðá. Langt í austri rís Snæfell
úr blámóðunni og ber önnur fjöll
ofurliði, nær óg norðar rísa Kára-
hnjúkar og næst okkur í norðaust-
urátt eru Iívannstóðsíjöll. Brátt fer
að halla niður að Sauðá, við förum
yfir Vesturdalslæk, litla sprænu,
sem hefur gróðurtorfur meðfram
bökkum. Sauðáin rennur til norð-
austurs í víðum grunnum dal, hún
getur verið vatnsmikil og kolmó-
rauð eða blátær og meinlaus allt
eftir örlæti jökulsins. Allvel gróið
er niður með Sauðá en víðast þurrt,
handan árinnar er Sauðárháls og
fjær Sauðafell og Sauðafellsalda en
þar suður af Kringilsárrani. Slóðin
sveigir nú norðaustur með Sauðá
og fljótlega förum við framhjá slóð
sem liggur í norðvestur en hún ligg-
ur út á Háumýrar og þaðan út á
Vesturdal, héðan eru um þrír km
að Sauðárfossi.
Talið er að Jökulsá á Brú hafi i
fyrndinni runnið vestan Skógarháls
og út með Fjallgörðum allt til
Vopnaíjarðar. Sauðárdalur, Laug-
arvalladalur og Fiskidalur eru því
leifar af Jökuldal hinum foma. Eld-
virkni hrakti síðan Jöklu austur á
bóginn þar sem hún gróf sig niður
á núverandi slóðum. Sauðá fylgir
síðan á eftir og hættir að renna út
Sauðárdal en steypir sér þess í stað
austur í sí dýpkandi farveg Jökuls-
ár. Við þessar aðstæður myndast
Sauðárfoss þar sem áin steypist
fram af dalbrúninni ofan í þröngt
og alldjúpt gljúfur. Sauðárfóss er
tilkomumikill þegar Sauðá er vatns-
mikil og stendur oft úðastrókur upp
úr fossgljúfrinu. Skammt frá fossin-
um má sjá ljósar hveraútfellingar
sem vitna um kulnaðan jarðhita.
Kárahnjúkar blasa nú við í norð-
austri handan Jökulsár en innan
þeirra er Sandfell. Vegarslóðin
sveigir nú til norðurs út á Skógar-
háls og hæst ber Lambafell fram-
undan en handan Sauðárdals í norð-
Skógarháls
vesturátt rísa Hvannstóðsfjöll. Við
skulum aka dágóðan spöl út eftir
hálsinum og ef skyggni er gott
fæst feiki gott útsýni í suður og
suðaustur þegar komið er upp und-
ir Lambafellið. Austan Jökulsár á
móts við Sauðafell og þar innaf
heitir Háls, þar era hlíðar Jökuldals-
ins vel grónar og teygir sá gróður
sig upp á Vesturöræfi sem er mikil
votlendisspilda þar austur af.
í Hálsi er aðal burðarsvæði hrein-
dýra á Austurlandi. Neðan við gróð-
urlendið í Hálsi era miklir malar-
hjallar með áberandi sléttu yfir-
borði. Á síðustu ísöld fyrir u.þ.b.
12 þúsund áram opnaðist gosspr-
unga í farvegi Jöklu og gaus mest
þar sem nú era Kárahnjúkar, þessi
eldvirkni stíflaði Jökuldalinn og
myndaðist þá mikið lón innan Kára-
hnjúka og bar Jökla mikinn aur
fram í það. Smám saman gróf áin
sig niður í gegnum unga gosmynd-
unina við vestanverða Kárahnjúka
þar sem nú era Hafrahvammagljúf-
ur. Áin reif með sér megnið af aum-
um úr lóninu en eftir standa malar-
hjallarnir sem við getum enn séð
og hin stórfenglegu Hafrahvamma-
gljúfur. Við skulum halda áfram
norður fyrir Lambafell en þar liggur
slóð til austurs niður að utanverðum
gljúfrunum. Við verðum að ganga
síðasta spölinn niður að gljúfrunum,
og komum niður gegnt ytri Kára-
hnjúk og era gljúfrin þar vægast
sagt hrikaleg að sjá. Utan ytri
Kárahnjúks heitir Hnitasporður, en
sé gengið spölkom út með gljúfrinu
má fara niður í Hafrahvamma sem
eru sérkennilegir grónir hvammar
niðri í ysta hluta gljúfursins. Hér
má lesa jarðsöguna úr þverhníptum
gljúfurveggjunum sem rísa lóðréttir
hundruð metra upp gegnt okkur.
Við Snúum baki í gljúfrin og höldum
til baka upp á Skógarháls. Af Skóg-
arhálsi fyrir norðan Lambafell er
mikið útsýni, í norðaustri sést Fjall-
kollur austan Jökulsár, utar á Skóg-
arhálsi era Hallarfjall og Nónhnjúk-
ur og enn utar Eiríksstaðahneflar.
Við sjáum ofan í Laugarvalladal og
Fiskidalur blasir við lengra í norðri,
þessir dalir eru all vel grónir en
uppblástur hefur heijað þar á seinni
árum.
Laugarvalladalur.
Laugarvalladalur er myndaður
við jökulrof fyrir um 700 þúsund
árum og er hann dæmigerður að
lögun. Auðveld ganga er af slóðinni
ofan að Laugarvöllum en þar var
búið um síðustu aldamót, þar er
heit lind og sæmileg aðstaða til að
fara í bað, en heitri lindinni er veitt
fram af gömlum hverahrúðri og
myndast þar steypibað. Á Laugar-
völlum er gangnamannakofi og
ræfill af gripahúsi. Bílslóð liggur
að Laugarvöllum niður af Hálsi sem
ar milli Laugarvalladals og Vestur-
dals og liggur hún síðan út Háls
og aftur niður í Laugarvalladal ut-
ar. Fomar mannvistarleifar hafa
fundist utar á Laugarvalladal og á
Vesturdal einnig undir Fiskidals-
Múla og hét þar Múlakot. Við
göngum nú aftur að farartækjum
okkar uppi á Skógarhálsi og ökum
áfram út hálsinn alla leið út að
Nónhnjúk en þar sveigir slóðin í
norðvestur niður að Reykjará, en
eftir að Fiskidalsá sameinast Laug-
arvalladalsá heitir áin Reykjará og
sveigir þar Laugarvalladalur til
norðausturs og Reykjará rennur í
Jöklu rúma þrjá km innan við Brú.
Við förum yfir Reykjará sunnan
undir Fiskidals-Múla og höldum upp
Snið austan í múlanum og síðan
liggur leiðin upp á Fiskidalsháls og
kemur inná Þríhyrningsleið um sex
km fyrir ofan Brú á Jökuldal. Hér
lýkur í bili veikri tilraun minni til
að lýsa leið um Brúardali, hugsan-
lega verður sumum þessara dala
sökkt undir virkjunarlón innan
skamms. Þeim sem vildu kynna sér
þetta ósnortna landsvæði nánar vil
ég benda á Árbók Ferðafélags ís-
lands 1987 sem fjallar um þetta
svæði.
Höfundur er áhugamaður um
útivist og ferðalög.
i
i
j
j
i
Hvað er að gerast á vatna-
svæði Olfusár-Hvítár
eftir Kristján
Gíslason
Veiðimálastofnun stendur í
stórræðum
Nýlokið er aðalfundi Veiðifélags
Árnesinga. Heyrst hefur að meðal
merkra málefna fundarins hafi ver-
ið ákvörðun um framhald á svo-
nefndum „vísindaveiðum" laxfiska
á vatnasvæðinu næsta vor og í
haust.
Þessar veiðar era stórmerkilegt
mál. Víkjum nánar að þeim:
Það var vorið 1987, á aðalfundi,
að tillaga kom um það frá framsýn-
um Ölfusárbændum, að stjórn fé-
lagsins tæki til ýtarlegrar athugun-
ar möguleika á að breyta veiðitíma
netanna á vatnasvæðinu, þannig
að byijað yrði fyrr en áður. Rök-
stuðningur sá fylgdi, að markaður-
inn sætti sig illa við að fá ekki
nýveiddan lax fyrr en 21. júní ár-
lega frá þeim austanmönnum.
Þetta þótti að vonum hin merk-
asta tillaga og var samþykkt með
þorra atkvæða. Forsvarsmönnum
þótti samt vissara að fara að öllu
með gát — þennan akur þurfti að
plægja af vandvirkni.
Mun menn hafa grunað að ýmsir
uppsveitamenn tækju því varla
fagnandi að gerð yrði sérstök aðför
að dýrmætum vorfiskum, t.a.m.
Stóra Laxár — enda teldu margir
að sú á ætti þessum fiskum að
þakka að ekki væri enn ver komið
hennar hlut en raun er á. Liðu nú
tvö ár án aðgerða.
Já, Ölfusármenn hafði lengi
grunað að einhveijir laxar, kannski
margir, ættu það til að þjófstarta
á hveiju vori — skjótast upp í ána
áður en netin væru tilbúin að taka
við þeim. Þetta hafði þeim ætíð
fundist hin mesta ósvinna, sem von-
legt var — og erfitt undir að búa.
En nú var virkjuð til þátttöku í
leiknum hin eilífa forvitni vísind-
anna; þessar alvarlegu grunsemdir
netamanna mátti til að rannsaka í
botn. Ættu þær við rök að styðj-
ast, dugði náttúrlega ekki að horfa
á eftir svo og svo miklum verðmæt-
um upp til fjalla — mitt í fátækt
Ölfusárbænda — og hungurnauðum
markaðarins!
Svo lögð voru í nafni vísindanna
„tilraunanet" á aðskiljanlegum
„Einhverjir fleiri en ég
gætu auk þess átt til að
spyrja, hvaðan starfs-
mönnum Veiðimála-
stofnunar komi laga-
heimildir til að lengja
laxveiðitímabil á ein-
stökum vatnasvæðum
um allt að 50 daga.“
stöðum, mörgum dögum fyrir lög-
leyfðan veiðitíma.
Og mikið rétt!
Fiskar reyndust vera komnir í
ána — og voru allmargir veiddir til
sannindamerkis um að Ölfusár-
menn hefðu átt kollgátuna!
En ekki nóg með það.
Rannsóknin leiddi í ljós, að fisk-
arnir sem veiddust voru flestir
hrygnur! — Og höfðu dvalið tvö ár
í sjó!
Reyndar voru þetta ekki merki-
legri tíðindi en svo, að fjölmargir
menn á vatnasvæðinu höfðu lengi
vitað — og vísindamenn Veiðimála-
stofnunar auðvitað flestum betur.
En ekki dugði að rannsaka að-
eins fyrir Ölfusármenn; eigendur
bergvatnsánna og annarra stang-
veiðisvæða skyldu einnig fá sínar
rannsóknir — svo ekki hallaðist á.
Ýmsum spumingum þurfti að
svara þar efra, einkanlega þó þeirri,
hvort hugsanlegt væri að laxar
tækju agn eftir 20. september! —
en það hafði verið talið heldur ólík-
legt á kontórum vísindanna fram
til þessa.
Vora nú hafnar víðtækar spurn-
ingaveiðar vítt og breitt um vatna-
svæðið — og stóðu linnulaust langt
fram í októbermánuð. Fjöldi laxa
var veiddur — tugum, kannski
hundraðum sáífnan reyndust þeir til
í að taka agn, enda þótt komið
væri fram y£jr lögleyfðan veiðitíma.
Þannig era vísindin — ætíð að
leiða í ljós nýja og merkilega vitn-
eskju, furður sem menn óraði ekki
fyrir áður!
Nú lá það með öðrum orðum
fyrir haustið 1989, að laxar áttu
til að ganga í Öifusá fyrir 21. júní
— og einnig hitt, að þeir voru tilbún-
jr að taka agn eftir 20. september
I
I
Kristján Gíslason
— kannski fram undir jólaföstu!
Hér voru mikil tíðindi orðin, og j
með ólíkindum. Enda var þeim alls
ekki trúað.
Heldur var haldið áfram að
spyija sömu spurninganna og þrá-
spyija - 1990, 1991, 1992.“
Svörin voru, eins og spurningarn- i
ar, ætíð hin sömu, en virtust ávallt
koma spyrjendum jafnmikið á
óvart. Enda skal enn haldið áfram
að sþyija 1993; enn skal ráðist á
vorfiska Stóru-Laxár og annarra
bergvatna, þeir drepnir hundraðum