Morgunblaðið - 29.05.1993, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. MAÍ 1993
*
Qlafur Ragnar Grímsson átti viðræður við Indveija um aukið samstarf
Gífurlegir möguleikar fyr-
ir sjávarútveg Islendinga
ÓLAFUR RagTiar Grímsson, formaður Alþýðubandalagsins, er ný-
kominn úr þriggja vikna ferð til Indlands, sem hann notaði annars
vegar til ráðstefnuhalds með síjórnmálaleiðtogum frá ýmsum lðnd-
um og hins vegar til viðræðna við þarlenda stjórnmálamenn og
athafnamenn um möguleika á samstarfi á vettvangi sjávarútvegs.
Ólafur Ragnar segist að Ioknum þeim viðræðum vera sannfærður
um að það væru mikil mistök af hálfu íslendinga að reyna ekki að
nýta þá gífurlegu möguleika, sem liggi í sjávarútvegi í Indlandi og
öðrum Suðaustur-Asíuríkjum, þar sem hagvöxtur og uppgangur í
athafnalífi er nú sá mesti í heiminum.
„Sú mynd, sem við fáum af Suð-
austur-Asíu í fjölmiðlakerfmu hér á
Vesturlöndum, er svo hróplega röng
að það er mjög óvarlegt að draga
af henni ályktun," segir Ólafur
Ragnar. „Menn horfa framhjá því
að þótt í Indlandi séu rúmlega 100
milljónir manna, sem búa við mikla
fátækt, þá eru 800 milljónir eftir.
Af þeim búa 300-400 milljónir nú
þegar í hagkerfi, sem er jafnþróað,
jafntæknivætt og með sams konar
tekjuskiptingu og hagkerfið í sunn-
anverðri Evrópu. Þessi fjöldi er
meiri en mannfjöldinn á samanlögðu
svæði Evrópubandalagsins og
EFTA, en hefur sér til styrktar
heimamarkað upp á 900 milljónir
manna. Út úr þessum heimamark-
aði er hægt að ná hagkvæmni
stærðarinnar til þess að þróa vörur,
sem síðan eru settar inn i hið alþjóð-
lega hagkerfi.
Annað atriði, sem ekki hefur ver-
ið ríkur skilningur á hér á íslandi,
er að í mörgum löndum Suðaustur-
Asíu er mjög sterk stétt athafna-
manna, sem reka sín eigin fyrir-
tæki, mörg hver af risavaxinni
stærðargráðu. Indverska Tata-fyrir-
tækið er til dæmis í hópi 100 stærstu
fyrirtækja í heimi. Einkageirinn í
indverska hagkerfinu er stærri en
í Bandaríkjunum. Þarna hefur
byggzt úpp sterk viðskiptahefð og
markaðsreynsla, sem leitt hefur ind-
verska athafnamenn til að líta á
veröldina alla sem sitt markaðs-
svæði.
Líta á Evrópu sem hnignandi
svæði
Það er athyglisvert fyrir íslenzk-
an stjómmálamann, sem hefur eins
og aðrir í stjómmála- og atvinnulífi
hér á íslandi tekið þátt í þessari
blessaðri Evrópuumræðu í tvö ár,
að komast að því að hin kraftmikla
sveit athafna- og forystumanna í
þessum heimshluta lítur á Evrópu
sem hnignandi svæði. í Evrópu
dregst markaðurinn saman, kreppa
ríkir og svigrúmið til að nýta risa-
vaxinn heimamarkað til að skapa
sterka samkeppnisstöðu á heims-
markaði er mun þrengra en hjá
þeim.“
Ólafur Ragnar segir að þegar
hann hafi velt fyrir sér þeim mögu-
leikum, sem íslendingar eigi í Suð-
austur-Asíu, hafi komið i hugann
fmmkvöðlastarf Jóns Gunnarssonar
og annarra við að koma upp sölu-
kerfi á Ameríkumarkaði upp úr
seinna stríði. „Kannski var það enn
fjarlægara íslenzkum veruleika upp
úr seinni heimsstyijöldinni að
byggja upp sölukerfi í Bandaríkjun-
um heldur en það væri íslenzkum
athafnamönnum nú, á fjarskipta-
og þotuöld, að vinna lönd á þessum
austrænu markaðssvæðum. Hvað
Indland varðar, , hafa fjölmörg
bandarísk og evrópsk stórfyrirtæki
sótt það fast á undanfömum tveim-
ur til þremur árum að komast þar
inn. Þau reyna að koma á samvinnu
við indverska aðila, og setja upp
sínar eigin verksmiðjur.
Eigum við íslendingar að láta
þetta allt afskiptalaust? Eigum við
að horfa upp á að svæði, sem nú
þegar er orðið drifkrafturinn í hag-
vaxtarþróun í heiminum, verði
aukageta í efnahagsþróun okkar og
tilviljunum háð hvað við seljum
þangað? Eða eigum við með mark-
vissum hætti að reyna að koma
okkur upp viðskiptasamböndum og
samvinnuaðilum í þessum löndum?"
Ný skref í þróun
sölusamtakanna
Ólafur Ragnar hefur á síðastliðn-
um tveimur árum átt nokkrar við-
ræður við stjórnmála- og athafna-
menn í Indlandi um möguleika á
samstarfi við íslendinga. „Þegar
forystumenn í þessum ríkjum fara
að skoða okkur íslendinga, stað-
næmast þeir við að þessari ótrúlega
fámennu þjóð, 260.000 manns, hef-
ur á þessari öld tekizt að byggja
sig upp úr fátæku bænda- og veiði-
mannasamfélagi og verða mjög
öflugt velferðarsamfélag. Þeir sjá
að grundvöllurinn er sá að íslenzk-
um sjávarútvegi hefur tekizt að
byggja upp fjölþætt markaðskerfí
fyrir sjávarafurðir í Bandaríkjunum,
Evrópu, Japan, Suður-Ameríku og
Afríku. Þetta er sjávarútvegur, sem
nýtur ekki ríkisstyrkja, gagnstætt
því sem sjávarútvegur í öðrum Evr-
ópuríkjum gerir, og hefur sýnt mikla
markaðsaðlögun og sölumennsku-
hæfíleika með því að koma upp
svona fjölþættu söluneti fyrir jafn-
litla framleiðslueiningu og ísland.
Indveijar hafa því komizt að þeirri
niðurstöðu að það sé margt hægt
að sækja til Islendinga varðandi
samvinnu um sölu á sjávarafurðum.
Þá vaknar sú skemmtilega spuming
hvort það kann ekki að verða næsta
skref í þróun íslenzkra sölusamtaka
í sjávarútvegi að selja ekki bara fisk,
sem veiddur er á okkar miðum,
heldur taka að sér sölu á sjávaraf-
urðum um allan heim frá öðrum
hafsvæðum, til dæmis Indlandshaf-
inu. Taka þá inn tekjur í formi
umboðs- og sölulauna, manna þetta
sölukerfi og skapa þannig atvinnu
fyrir íslenzka athafnamenn og
Ólafur Ragnar Grímsson
starfsfólk, sem rekur söluskrifstofur
víða um heim.“
Möguleikar á sviði
tæknivæðingar
Ólafur Ragnar segir að indversk-
ir forystumenn viðurkenni að þeir
hafí ekki þá reynslu og þekkingu,
sem til þurfí að byggja upp alþjóð-
legt sölukerfí á sjávarafurðum. Þeir
treysti heldur ekki öðram fískveiði-
þjóðum í Evrópu til samvinnu, vegna
þess að þar sé sjávarútvegur meira
og minna ríkisstyrktur. Auk þess
séu íslendingar lausir við þann
heimsyfirráðastimpil, sem sum önn-
ur Evrópuríki, jafnvel hin Norður-
löndin, hafi á sér í þriðja heiminum.
íslenzka markaðsfyrirtækið
Icecon, í samstarfi við nokkur sjáv-
arútvegsfyrirtæki, til dæmis Þor-
móð ramma á Siglufirði, hefur að
undanfömu kannað möguleika á
samstarfí við Indveija á sviði sjávar-
útvegs. Sendinefnd þessara aðila
ræddi við indverska aðila ásamt
Ólafí Ragnari á seinni hluta dvalar
hans í Indlandi. „í gegnum þær
upplýsingar, sem Indveijar hafa
fengið frá okkur á síðastliðnum
tveimur áram hafa þeir séð að ís-
lendingum hefur tekizt að tvinna
nútímahugvit og tæknikunnáttu í
tölvuþekkingu og vélaverkfræði
saman við verkreynslu í sjávarút-
vegi. Þannig hafa verið þróaðar alls
konar vélar og tæki, sem til samans
gera vinnsluna að þróuðum há-
tækniiðnaði. Þess vegna segja bæði
indverska sjávarútvegsráðuneytið
og athafnamenn: Það er skynsam-
legt fyrir okkur að reyna að fara
beint inn í háþróaðan tæknivæddan
sjávarútveg og hafa samvinnu um
það við íslenzka framleiðendur.
Þama eru gífurlegir möguleikar á
að taka þátt í tæknivæðingu þessar-
ar atvinnugreinar.“
íslenzk skip til Indlandshafs
Auk tækifæra í sölu og markaðs-
setningu sjávarafurða og í fram-
leiðslu tækja fyrir Indlandsmarkað
segir Ólafur að möguleikar séu á
að senda íslenzk fiskiskip á djúpslóð
í Indlandshafí. í indverska stjórn-
kerfinu hafi verið opnað fyrir mögu-
leika á stofnun samvinnufélaga Ind-
veija og erlendra aðila, sem haft
gætu slíkan rekstur á hendi. „Miðin
era að mörgu leyti ókönnuð, en þar
era greinilega möguleikar á að veiða
margar verðmætar tegundir. Með
því að tvinna saman veiðireynslu
okkar og tæknivædd fískiskip og
svo reynslu í að vinna aflann og
koma honum á markað, geta opnazt
mörg tækifæri. Vandinn, sem komið
hefur upp í viðræðum mínum við
indverska aðila, er kannski sá að
væntanlegir samvinnuaðilar okkar í
þessum efnum hugsa á annarri
stærðargráðu en við. Þegar minnzt
er á að koma með eitt eða tvö skip
frá íslandi, fínnst þeim það áhuga-
vert en það sé hins vegar svo lítil
rekstrareining að það taki því varla
að veija dýrmætum tíma í að þróa
slíkt fyrirtæki. Sé hins vegar hægt
að byggja upp rekstur með 30-40
skipum, vinna aflann og setja afurð-
irnar inn í sölukerfi, sem byggt
væri upp í samvinnu við íslendinga,
finnst þeim hins vegar komin
stærðargráða, sem lítandi sé á.“
Væru alvarleg mistök að huga
• ekki að samskiptum
Ólafur Ragnar segist í ferð sinni
hafa gefíð sér góðan tíma til að
velta fyrir sér kostum og göllum
samstarfs við Suðaustur-Asíuþjóðir
í sjávarútvegsmálum. „Ég er sann-
færður um að það væra alvarleg
mistök af hálfu okkar íslendinga,
bæði stjómvalda og atvinnulífs, að
huga ekki gaumgæfilega að því
hvernig hægt er að tengjast þessum
öflugu markaðssvæðum og við-
skiptaaðilum á þeim svæðum. Við
höfum ekki mikið fjármagn í ís-
lenzku atvinnulffí um þessar mund-
ir, en við höfum markaðskerfí,
tæknikunnáttu og mannafla. Það
kann vel að vera, og ég byggi það
á viðræðum sem ég átti í þessari
ferð, að hægt verði að loknum eins
til tveggja ára reynslutíma, að sækja
töluvert fjármagn til samvinnuaðila
í þessum löndum til að byggja upp
mjög öflug alþjóðleg fyrirtæki í
þessum greinum, þar sem íslending-
ar leggja til markaðskunnáttu,
tækniþekkingu, vélar, tæki og jafn-
vel skip, en heimamenn leggja til
fjármagn, aðstöðu og sambönd í
viðkomandi löndum. Við sjáum að
vestræn fyrirtæki hafa verið að
„heimsvæða sig“, byggja upp sam-
vinnunet við samstarfs- og við-
skiptaaðila í öðram heimsálfum. Er
það ekki bæði raunhæft og nauðsyn-
legt fyrir okkur hér á Islandi að
hætta að hugsa um sjávarútveginn
sem atvinnugrein sem byggist á að
við veiðum þorsk og loðnu innan
landhelginnar og reynum að selja
til útlanda, heldur notum þá óvenju-
legu reynslu sem við höfum til að
leita samvinnu við aðila um að
byggja upp öflug, alþjóðleg sjávar-
útvegsfyrirtæki? Það þarf að al-
þjóðavæða íslenzkan sjávarútveg.“
Þarf markvisst upp-
byggíngarstarf
- Er þetta ekki hugarfarslega
of stór biti fyrir hagsmunaaðila í
íslenzkum sjávarútvegi?
„Kannski er hann of stór, en þó
finnst mér vera að verða breyting
á síðustu mánuðum. Einstakir for-
ystumenn, bæði í sölusamtökunum
og meðal útgerðaraðila, hafa áttað
sig á að eini raunverulegi vaxtar-
möguleikinn liggur á þessari braut.
Við sjáum hvað Grandi hefur verið
að gera í Chile og Útgerðarfélag
Akureyringa í Þýzkalandi. Vandinn
er að til þess að gera þetta þurfa
menn að Ieggja sig fram. Það kost-
ar tíma og fyrirhöfn og forystumenn
í íslenzkum sjávarútvegi verða að
gefa sér tíma til að fara til þessara
landa, hitta hugsanlega samstarfs-
aðila og byggja upp trúnað og sam-
bönd. Þetta verður ekki gert á einni
viku, heldur þarf markvisst upp-
byggingarstarf. “
Ölafur Ragnar segir að þrennt
•þurfi að koma til hér heima til þess
að hægt sé að ráðast í uppbygging-
arstarf af þessu tagi. „í fyrsta lagi
þurfa bankamir að breyta starfsað-
ferðum sínum. Mörg skip, sem hægt
er að leggja inn í ný alþjóðleg físk-
veiðifyrirtæki, eru svo veðsett, að
bankastjóram finnst slíkt ákaflega
annarlegt. í öðra lagi þarf að breyta
lögum og reglum varðandi skrán-
ingu íslenzkra fiskiskipa til þess að
þau geti verið skráð hér á landi
þótt þau fari út úr kvótakerfinu og
séu langtímurn saman á veiðum
annars staðar. í þriðja lagi þarf að
finna fjármagn, með aðstoð sjóða-
eða bankakerfisins, til þess að stuðla
að samvinnu á frumstigi. Bankar
og sjóðir hafa fjármagnað skipa-
kaup og fjárfestingar í fiskvinnslu-
húsum og tækjum og tapað á því
jafnvel hundruðum milijóna, en á
sama tíma er ekki hægt að finna
nokkra tugi milljóna til að markaðs-
setja sölukunnáttu og tæknihæfi-
leika og færa íslenzk skip til veiða
annars staðar.“
Fyrirtæki sera rúmar ís-
lenzkan sjávarútveg?
Ólafur segir að verði þessar
breytingár að veruleika, ætti að
vera hægt að fara með nokkur skip
strax á þessu ári til veiða í Indlánds-
hafí. Skipin gætu stundað þar veið-
ar í eitt' til tvö ár og afurðir þeirra
yrðu settar inn í sölukerfí íslend-
inga. „I ljósi þeirrar reynslu væri
hægt að dæma hvað þetta er arð-
bært, hvaða erfíðleikar og hvaða
hagnaður era því samfara. Mjög
fjársterkir menn í indversku at-
vinnulífi hafa sagt í viðræðum við
mig að ef svona tilraun gangi vel,
séu þeir tilbúnir að stuðla að því
að byggja upp á fimm áram, í sam-
vinnu við Islendinga, stærsta út-
gerðar- og fískvinnslufyrirtæki Ind-
lands. Það er stærðargráða, sem
rúmar allan sjávarútveg og fískiðn-
að íslendinga. Þegar við heyram
slíkar tölur fínnst okkur það nánast
furðutal, en af þeirra hálfu er það
fullkomin alvara, vegna þess að í
þeirra eigin landi er fjöldi fyrir-
tækja af slíkri stærðargráðu. Þeir
sjá jafnframt að mörg fyrirtæki, til
dæmis í Japan, græða mikla peninga
á að veiða og vinna fisk.“
Stjórnmálamenn sem aðstoð-
armenn atvinnulífsins
Tilgangur þriggja vikna dvalar
Ólafs Ragnars í Indlandi var tví-
þættur; annars vegar ræddi hann
um sjávarútvegsmál og hins vegar
sat hann ráðstefnu, sem haldin var
í minningu Rajivs Gandhi, forsætis-
ráðherra Indlands, sem ráðinn var
af dögum. Tuttugu og fimm forystu-
mönnum úr stjómmálum víðs vegar
úr heiminum var boðið til ráðstefn-
unnar og varð niðurstaða hennar
meðal annars að stofna til sam-
starfsvettvangs, sem ber heitið The
Rajiv Gandhi Initiative, og verður
vettvangur umræðu og stefnumót-
unar á sviði alþjóðamála, til dæmis
í afvopnunarmálum og til eflingar
Sameinuðu þjóðanna. Olafur Ragn-
ar var kjörinn í stjómarnefnd sam-
takanna. „Ég ákvað að verða við
ósk um setu i stjómarnefndinni,
þótt það sé viðbót við miklar annir.
Ég tel mikilvægt að eiga aðgang
að þeirri umræðu, sem verður í sam-
bandi við þetta verk og hafa þannig
aðstöðu til að koma Islandi og ís-
lenzkum hagsmunum á framfæri.
Ég hef sannfærzt um það af störfum
mínum á alþjóðavettvangi að það
er orðinn ríkari þáttur í starfi nú-
tímastjórnmálamanns en áður að
vera sölumaður, í góðum skilningi
þess orðs, fyrir land sitt og þjóð,
athafnalíf og atvinnulíf. Kannski
hafa íslenzkir stjómmálamenn ekki
sinnt þessu hlutverki sem skyldi;
að líta á sig sem aðstoðarmenn at-
vinnulífsins en ekki eins konar yfir-
forstjóra. Við getum hjálpað til við
að vinna nýja markaði, opna dyr
og greiða þannig fyrir samskiptum
og viðskiptum."
Viðtal: Ólafur Þ. Stephensen