Morgunblaðið - 08.06.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. JUNI 1993
Minning
Lilja Kristjánsdóttir
frá Dönustöðum
Fædd 9. apríl 1907
Dáin 29. maí 1993
Ömmu minnar verður sennilega
seint getið í íslandssögubókum
þeim sem skrá sögu brautryðjenda
og afreksmanna sem mikið ber á.
Hún var einn af þeim þúsundum
íslendinga sem vann verk sín í hljóði
og gekk þá slóð sem tíðarandinn
og umhverfið bauð henni. En í mín-
um augum er hún merkileg kona
og úr lífshlaupi hennar má lesa
sögu þjóðarinnar á öld hinna miklu
umhleypinga.
Lilja Kristjánsdóttir var fædd á
Hellissandi hinn 9. apríl 1907, dótt-
ir Sigríðar Cýrusdóttur og Kristjáns
Guðmundar Gilssonar og var sú
sjötta í röð 15 systkina. Bernsku-
minningar hennar frá Sandi voru
ljúfar þrátt fyrir að fátæktin og
skorturinn væru allt um kring.
Snæfellsnesið hefur löngum verið
kallað matarkista þjóðarinnar og
alltaf var nóg að borða á æskuheim-
ilinu. Fiskurinn úr sjónum og kýrin
í fjósinu sinntu þurftum en vel varð
að fara með. Og alltaf var dauðinn
, nálægur, bátar fórust í brimgarðin-
um og bömin dóu áður en þau kom-
ust á legg. Fjögur af bömum þeirra
Sigríðar og Kristjáns dóu ung. En
þrátt fyrir harðbýlið var mannlífíð
gott, krakkafansinn lék sér í ýmsum
leikjum og félagslíf var töluvert.
Sumarið sem Lilja var ellefu ára
• var hún send í sveit vestur í Dali
að Dönustöðum í Laxárdal til þeirra
sæmdarhjóna Daða Halldórssonar
og Viktoríu Kristjánsdóttur. Það
voru mikil viðbrigði fyrir barn að
fara frá foreldrum sínum og systk-
inum öllum inná heimili þar sem
engir jafnaldrar vom og mannlíf
allt með öðra sniði en á Sandi.
Reyndar var þar einnig fóstursonur
þeirra hjóna, Skúli Jóhannesson, en
hann var sjö áram eldri en Lilja og
samskipti því lítil þeirra á milli.
Sumarið var lengi að líða og mikil
gleði að komast heim um haustið.
Um veturinn veikist Kristján faðir
hennar af krabbameini og um vorið
leysist heimilið upp og er þá afráð-
ið að Lilja fari aftur að Dönustöðum
en hún þvertekur fyrir það. Þá kall-
ar Kristján dóttur sína á eintal og
biður hana með fögram orðum að
gera það fyrir sig að fara, hann
viti að það muni verða henni fyrir
bestu. Dönustaðir séu gott heimili
og þar verði hugsað vel um hana.
Lilju þykir vænna um pabba sinn
en alla aðra menn í heiminum og
getur ekki neitað honum um þessa
bón. Það hefur markað djúp spor í
barnssálina að þurfa að kveðja
heimilið hinsta sinni og æskuna um
leið. Breytir þá engu þótt hundrað
hafi þurft að gera það sama.
Dönustaðir era svo langt frá sjó
að þar ryðgar ekki jám og í Laxár-
dal var rótgróið sveitasamfélag.
Lilja tileinkáði sér fljótt nýja siði
og þótti dugleg og ósérhlífin. Auð-
vitað var hún einstæðingur en hún
leið engan skort og allir vora góðir
við hana. Ábyrgðin færðist snemma
á hennar ungu herðar því Viktoría
veikist þegar Lilja er sextán ára
og þá þarf hún að sjá um heimilið
og hjúkra húsmóður sinni í þeim
veikindum sem drógu hana til
dauða. En allt er breytingum háð
og lífíð tekur stundum óvænta
stefnu. Lilja fer í gegnum unglings-
árin og verður gjafvaxta kona og
bilið milli hennar og fóstursonarins
sem hafði verið svo þumbaralegur
þegar hún kom fyrst til Dönustaða
minnkar. Hann fer nú að líta hýra
auga þessa duglegu stúlku frá
Sandi og þær augnagotur verða til
þess að þau gera sér ferð norður á
Borðeyri, banka þar uppá hjá sýslu-
manninum og láta gefa sig saman.
Árið eftir fæðist þeirra fyrsta bam,
Ferbalangar!
Þið sem ætlið að leggja land undir fót ættuð að kynna ykkur
Ferðaupplýsingar í sérblaðinu Daglegt líf, ferðalög, bílar sem kemur út á
föstudögum. í Ferbaupplýsingum er að finna upplýsingar um flest það sem
viðkemur ferðalögum og ferðaþjónustu sem í boði er.
Meðal annars upplýsingar um gistingu, viðlegubúnað, tjaldstæði, veiði, flug,
óbyggðaferðir, siglingar, ferjur, sérferðir, hesta, sérleyfi, bílaleigur o.fl.
- kjarni málsins!
dóttir sem skírð er Viktoría, og
nokkru síðar sonur sem skírður er
Daði.
Um þetta leyti kemur lykkja í
æviferil Lilju Kristjánsdóttur. Þau
hjónin ákveða að taka sig upp og
flytjast til Reykjavíkur. Ymsar or-
sakir vora fyrir þessum flutningi
og mun Lilja ekki hafa átt minni
þátt í þeirri ákvörðun að fara. En
þetta var í upphafi kreppunnar um
1930, lítið um vinnu og aldrei festu
þau rætur í Reykjavík. Um þetta
leyti eignast þau sitt þriðja barn,
Sigríði, og hún fæðist á Hellis-
sandi. Stuttu síðar flytjast þau aft-
ur til Dönustaða, taka þar við bús-
forráðum og búa þar óslitið í tæp
fjöritíu ár. Þau eignast fjögur börn
til viðbótar; Sólrúnu, Ingibjörgu
Jóhönnu, Guðrúnu Lilju og Iðu Brá.
Lilja og Skúli voru um margt
ólíkar persónur þótt ýmisrégt sam-
einaði þau. Bæði voru þau vel
greind og fróð um ýmsa hluti, höfðu
ánægju af lærdómi og allra handa
bóklestri að ekki sé talað um lands-
mál og pólítík. Jafnræði var með
þeim í ákvörðunum þótt ekki væru
þau alltaf sammála en virðingu
báru þau fyrir skoðunum hvors
annars. Bæði voru þau greiðvikin
og gestrisin enda gestagangur mik-
ill á Dönustöðum.
Auðvitað skiptust á skin og skúr-
ir á langri búskapartíð og ýmis áföll
gengu yfir og þrátt fyrir að Dönu-
staðir væra kostajörð með miklum
beitilöndum þá var oft þröngt í
búi. Ekki síst þegar skera þurfti
niður ijárstofninn tvívegis vegna
mæðiveikinnar. Ekki var það síður
áfall þegar gamli Dönustaðabærinn
brann með öllum innanstokksmun-
um. Þegar húsfreyjan unga varð
að búa um heimilisfólkið í fjárhús-
unum og fjárans mýsnar í hverju
skoti. Og það var mikil sorg á Dönu-
stöðum þegar Daði einkasonur
þeirra hjóna lést af slysföram í
Svíþjóð árið 1953. En í sameiningu
gengu þau Lilja og Skúli yfir erfiðu
hjallana og með dugnaði og vinnu-
semi gerðu þau Dönustaðina að
rausnarbúi. Árið 1958 var síðan
stofnað nýbýli á Dönustaðajörðinni
sem nefnt var Lambeyrar og þar
hófu búskap Sigríður dóttir þeirra
hjóna og Einar Ölafsson maður
hennar.
Árið 1967 keyptu þau Lilja og
Skúli raðhús í Kópavoginum, ásamt
Sólrúnu dóttur þeirra, þvi heilsu
Skúla var farið að hraka og þau
hugðust bregða búi. Ekki auðnaðist
Skúla að flytjast í Kópavoginn því
hann veiktist um haustið og dó hinn
7. janúar 1968. En þær Lilja og
Sólrún fluttust inn og með fylgdi
sex ára strákpjakkur, sonur Sólrún-
ar. Og sá yar nú aldeilis heppinn
að fá að alast upp einn hjá ömmu
sinni og mömmu því þær stjönuðu
við hann á alla lund. Enda situr
hann nú og skrifar minningargrein
um ömmu sína og harmar liðna tíð.
Umskiptin í lífi Lilju við að flytj-
ast til Reykjavíkur vora mikil. En
hún var fljót að aðlagast breyttum
aðstæðum. Hún fór að vinna í fiski
í ísbirninum og seinna skúraði hún
gólf á Landspítalanum. í báðum
þessum störfum undi hún hag sín-
um vel og innti þau af hendi af
stakri samviskusemi. Þegar hún
komst á ellilaun þá hætti hún að
vinna og fór þess í stað að stunda
félagsstarf aldraðra af miklum
krafti. Hún fór meðal annars nokkr-
ar ferðir til útlanda. Síðustu árin
var hún of léleg í félagsstarfíð en
hún hélt áfram að sinna ættmóður-
starfinu fyrir sína stóru fjölskyldu
með óteljandi boðum og uppákom-
um. Síðastliðinn vetur fóru að þjá
hana veikindi sem að lokum drógu
hana til dauða eftir stutta legu á
spítala.
Lilja var ákaflega feimin kona
og lítið fyrir að trana sér fram. En
hún hafði mikla reisn, var stolt og
stundum þijósk og varð þá ekki
hnikað. Átti það ekki síst við um
skoðanir hennar í pólítík. Hún var
frábærlega grandvör í samskiptum
og nákvæm í ijármálum. Sem dæmi
um það má nefna að hún borgaði
börnum sínum alltaf kaup þegar
þau voru í vinnu á Dönustöðum.
Hún var mjög glaðlynd og hló oft
mikið og innilega og hláturinn
nærði umhverfið. Hún naut mikillar
virðingar hjá öllum sínum afkom-
endum, en sú virðing var ekki til-
komin vegna stjórnsemi og ofríkis,
heldur vegna hógværðar og lítillæt-
is.
Það era mörg ár síðan ég gerði
mér grein fyrir því að það var mik-
ið happ fyrir mig að fá að fylgja
henni ömmu minni á síðasta skeiði
ævi hennar. Að fá að kynnast æðru-
leysi og auðmýkt þeirrar kynslóðar
sem ekki gat nema að litlu leyti
valið lífi sínu farveg. Að læra að
bera virðingu fyrir hlutum sem
þykja sjálfsagðir en skiptu máli
þegar lífsbaráttan var harðari. En
fyrst og fremst þakka ég fyrir að
hafa fengið að njóta ástúðar og
óendanlegrar umhyggju þessarar
góðu konu. Það er veganesti sem
aldrei þrýtur.
Böðvar Bjarki Pétursson.
Lárus Hafsteinn Ösk-
arsson - Minning
Fæddur 20. mars 1937
Dáinn 31. maí 1993
Hann fæddist á Vesturgötu 15 í
Reykjavík. Foreldrar hans hétu Ósk-
ar S. Jónsson og Jóna Sig. Jónsdótt-
ir og eru bæði látin. Eftirlifandi
systir hans er Unnur Óskarsdóttir.
Lárus átti fjögur börn, tvo syni með
fyrri konu sinni, Katrínu, og heita
þeir Sigurður Óskar og Lárus Ingi.
Með seinni konu sinni, Guðlaugu,
átti hann Jónu Ósk og Sigmar Haf-
stein.
Lalli var í raun mjög sérstakur
persónuleiki og aldrei nein logn-
molla í kringum hann. Hann átti
það til að göslast áfram með hávaða
og fyrirgangi, en betur þekktum við
hann sem góðan dreng, einlægan
og tilfinningaríkan. Lífsbarátta
Lalla var oft og tíðum ströng og
varð hann að berjast fyrir sínu.
Lengst af bjó hann uppí Vatns-
enda ásamt yngsta syni sínum,
Hadda, sem ólst upp hjá honum frá
bamsaldri. Þeir feðgar voru mjög
samrýndir og Studdu hvor annan í
blíðu og stríðu. Fyrir u.þ.b. þremur
áram þurfti Lalli að gangast undir
erfíðan uppskurð og gat aldrei á
heilum sér tekið eftir það. Hann gat
illa sætt sig við skert starfsþrek og
vora síðustu misserin honum afar
erfíð.
Það átti ekki við Lalla að geta
ekki lengur stokkið upp í vélina sína
hvernig sem viðraði, á öllum tímum
sólarhringsins, til að moka Vatns-
endabúana út úr snjósköflunum.
Eða þegar rjúka þurfti til ef gijót-
farmur barst í hafnarfyllinguna sem
hann átti svo drjúgan þátt í að
byggja upp.
Lalli stóð líka frammi fyrir því
að þurfa að sætta sig við að selja
óðalssetrið sitt, hætta að vera sjálfs
síns herra og flytja niður í marg-
mennið. En til þess kom þó aldrei.
Hann lést á heimili sínu að morgni
annars í hvítasunnu og er því flutt-
ur yfir í annan og betri heim, þar
sem honum er tekið opnum örmum.
Dauða hans bar brátt að og er
missir allra sár, ekki síst Hadda.
En hann veit, að Lalla bíður betri
tilvist og eftir lifir minningin um
dýrmætar stundir sem þeir einir
áttu saman.
Það er óhætt að segja að tilveran
sé dauflegri þegar Lalli er horfínn.
Engar símhringingar lengur, engar
heimsóknir á sunnudagsmorgnum í
Víðihvammi eða Trönuhjalla með
snúða og heit rúnstykki og spjall
yfir kaffibolla.
Jónu dóttur sína dáði Lalli mjög
og varla leið sá dagur að þau töluð-
ust ekki við. Hún vissi alltaf hvern-
ig honum leið og fylgdist náið með
þeim feðgum.
Börnum Lalla, systur hans og
vinum sendum við okkar dýpstu
samúð.