Morgunblaðið - 24.07.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1993
11
IUt er að vekja fals-
vonir með sjúku fólki
eftir Ólaf Ólafsson
„Að þakka skottulæknum það
sem batnað hefur en kenna læknum
um það sem miður hefur farið“.
Fyrirsögn þessa pistils er úr bréfi
Þorbjörns Þórðarsonar héraðslækn-
is við Isafjarðardjúp til landlæknis
1902.
Fólk gerir miklar kröfur til lækna
enda hafa orðið gífurlegar framfar- .
ir í læknisfræði á síðustu 20-30
árum. Enn er þó mörg gátan óleyst
t.d. varðandi geð- og taugasjúk-
dóma, krabbamein o.fl. og þess
vegna fá ýmsir ekki bót meina
sinna.
Fleira kemur til en alvarlegir
sjúkdómar sem hér hafa verið upp-
taldir. Svo virðist sem tíðni sjúk-
dóma af sállíkamlegum toga t.d.
„álagssjúkdóma" hafi vaxið á und-
anfömum árum. Orsakir eru stund-
um á huldu, en má þó oft rekja til
erfiðleika í nánasta umhverfi fólks.
Vandamálið er að læknar hafa ekki
mörg ráð í hendi til þess að lina
óþægindi og jafnvel þjáningu þessa
fólks. Þessum sjúklingum þarf að
sinna af alúð og umhyggju og gefa
þeim síðan góðan tíma, sem lækn-
um gleymist á stundum.
Engan skal því undra þó að fólk,
er ekki nær bata, leiti allra ráða
eftir bót og jafnvel óhefðbundinnar
„Öllum má ljóst vera að
verið er að selja fólki
meðferð sem getur ver-
ið hættuleg. í lifandi
dýrafrumum leynast
ýmsar hæggengar veir-
ur t.d. í ætt við eyðni-
veiruna.“
meðferðar. Læknum ber þó að vara
við meðferð sem hefur hættu í för
með sér og ekki síst gegn fjárplógs-
starfsemi, sem oftast er tengd
skottulækningu. Þess vegna er rétt
að hafa eftirfarandi í huga.
Skottulæknum virðist stundum
„takast vel upp“ við meðferð á kvill-
um og sjúkdómseinkennum af sál-
líkamlegum toga, sem að öllu jöfnu
ganga yfir af sjálfu sér. Um eðli-
lega þreytu, sem er fylgikvilli óeðli-
legs álags og stundum veirusýk-
ingu, sem getur farið saman, gildir
sú gamla regla, „að hvíld er góð“.
Dvöl á heilsuhæli í framandi" um-
hverfi, þar sem fólk er laust við
daglegt amstur, hefur áreiðanlega
góð áhrif í flestum tilfellum. Ekki
er óeðlilegt að margir íslendingar
Á ekkert að kosta að
sjá listina á Islandi?
eftir Svein Björnsson
Ég skoðaði Miró-safnið í Palma
fyrir nokkru. Þar kostaði 500 pes-
eta að sjá listina í nýju og fallegu
safni, sem byggt hefur verið við
hlið vinnustofu hans. Þar eru hlið
úr stáli, sem enginn kemst inn eða
út um nema með korti sem sá fær
sem kaupir sig inn. Þessum kortum
er rennt í þar til gerðar raufar og
þá opnast hliðið. Eins þarf að gera
þegar farið er út. Svona löguðu
„systemi" þarf að koma upp á
Kjarvalsstöðum. Eitt hlið fyrir t.d.
þijár sýningar. Síðan er aðgangs-
eyrinum skipt á milli listamanna,
þegar sýningum sýkur. Svona þarf
líka að vera í Norræna húsinu,
Listasafni íslands, ASÍ og Hafnar-
borg. Þá þarf ekki nema fátt starfs-
fólk, einungis eftirlitsmenn.
Að undanförnu hafa verið stór-
sýningar í Listasafni íslands, t.d.
Svavar og Finnur. Vandaðar sýn-
ingar og miklu til þeirra kostað en
aðgangseyrir enginn. Þetta finnst
mér út i hött. Hver borgar?
Hvað á þetta að þýða? Halda
ráðamenn safnanna að fólk komi
frekar ef ekkert kostar að sjá list-
ina? Allir hljóta að skilja að þetta
er misskilningur. Það er dýrt að
halda úti listasöfnum og sýningar-
sölum, ég tala nú ekki um þar sem
kostar allt upp í 150 þúsund krónur
leigan í hálfan mánuð eða þrjár
vikur. Kannski selst engin mynd.
Þá er listamaðurinn kominn á höf-
uðið, því það er margt annað sem
þarf að borga, svo sem sýningar-
skrá og innrömmun o.fl. Það hljóta
allir að sjá að þetta gengur ekki
upp.
I Þýskalandi skoðaði ég sýningar
í fyrra og þar kostaði 20 mörk inn.
Þar voru biðraðir allt að 60-70
metra langar af fólki sem beið eftir
að kaupa sig inn.
Ég held að Listasafni Íslands
veitti ekki af að fá einhveija pen-
inga inn, til að geta keypt meira
af list. Stundum er þar talað um
peningaleysi. Þetta á einnig við um
önnur söfn, svo sem ASÍ, Hafnar-
borg og fleiri.
séu þreyttir. Samkvæmt upplýsing-
um úr árbók Atvinnumálastoftiunar
Sameinuðu þjóðanna í Genf vinnum
við lengri vinnutíma en aðrar þjóð-
ir. Aðeins ein þjóð kemst í námunda
við okkur þ.e. Hondúrasbúar í Suð-
ur-Ameríku! Um „síþreytu", sem
virðist vera nýr sjúkdómur vitum
við lítið enn sem komið er. Þessi
sjúkdómur er því kært viðfangsefni
skottulækna.
Eitt versta dæmið höfum við nú
fyrir augum okkar. Mexíkanskur
„læknir“ ferðast hér um og lofar
bót og lækningum við alvarlegum
sjúkdómum. Samkvæmt pésa sem
ég hef undir höndum lofar hann
lækningu jafnvel ólæknandi sjúk-
dóma svo sem Mongolisma, MS
sjúkdóms, krabbameins, vöðvalöm-
unarsjúkdóma svo ekki sé talað um
Ólafur Ólafsson
svokallaða síþreytu sem fáir kunna
skil á, eins og áður er sagt. „Lækn-
irinn“ tjáði okkur að hann hefði
lækningaleyfí í Texas og Kaliforníu.
Heilbrigðisyfírvöld í Texas og Kali-
forníu kannast ekki við að maðurinn
sé á skrá hjá þeim.
„Lækningin“ er fólgin m.a. í að
sprauta „lifandi frumum“ í fólk.
Öllum má ljóst vera að verið er að
selja fólki meðferð sem getur verið
hættuleg. í lifandi dýrafrumum
leynast ýmsar hæggengar veirur
t.d. í ætt við eyðniveiruna. Þess
vegna eru innflutt dýr sett í sóttkví
hér á landi í langan tíma áður en
þeim er sleppt út. í annan stað
kostar „lækningin“ allt að 'h milljón
króna.
En vissulega er fólki í sjálfsvald
sett hvernig það eyðir fjármunum
sínum. Engum kemur það við nema
e.t.v. nánustu ættingjum, sem
skrifa upp á háa víxla til að kosta
rándýrar skottulækningaferðir
fólks og missa síðan hús og öryggi
vegna þessa. Nokkur dæmi hafa
borist til mín um slíkt. Það búa
ekki allir við auð í garði. Læknum
ber að vara við blekkingum og hafa
í huga að eitt af því versta sem
gert er, er að halda fólki frá fræðslu
um þessi mál. Verst er þó' sjálfs-
blekkingin.
Höfundur er landlæknir
Útflutningur á raforku og
hreinleikaímynd Islands
eftir Jakob Björnsson „Á það skal bent að
samkvæmt Orkulögum
Sveinn Björnsson
„Halda ráðamenn safn-
anna að fólk komi frek-
ar ef ekkert kostar að
sjá listina? Allir hljóta
að skilja að þetta er
misskilningur.“
Galleríeigendur hafa kannski
verið upphafsmenn þess að hætta
að selja inn á sýningar en það er
bara annar handleggur með svoleið-
is „bisness“-fólk. Hér áður og fyrr
þegar ég var að byija að sýna í
Listamannaskálanum (1954) kost-
aði 10 krónur inn. Þá kostaði svipað
í bíó. Enginn kvartaði og það kom
fullt af fólki. Stundum var maður
hræddur um að gólfið myndi gefa
sig, í gamla góða Listamannaskál-
anum.
Það er af sem áður var. Nú skal
allt vera svo fínt og snobbað í þessu
þjóðfélagi, en svo eru bara engir
hlutir í lagi.
Höfundur er listmálari.
í Morgunblaðinu 14. júlí sl. birt-
ist viðtal Þórmundar Jónatanssonar
við Eymund Magnússon bónda í
Vallanesi. Viðtalið er fyrst og
fremst um ræktun svonefndra líf-
rænna landbúnaðarafurða, sem
Eymundur telur að geti orðið út-
flutningsvara í framtíðinni. Hér
verður ekki fjallað um það mál. En
i þvi er einnig vikið að virkjun aust-
firsku jökulánna, á Dal og í Fljóts-
dal, og virkjun Jökulsár á Fjöllum.
í þeim þætti viðtalsins birtist mis-
skilningur sem nauðsynlegt er að
leiðrétta. Eymundur segir að „ef
af þessum áformum yrði verði jökul-
ánum veitt um Fljótsdal. Við það
hækkaði yfirborð Lagarfljóts veru-
lega og líklega yrði að sprengja
ánum leið við Egilsstaði. Ennfremur
hefðu framkvæmdimar umtalsverð-
ar veðurfarsbreytingar í för með
sér og hitastig í byggðinni gæti
lækkað um nokkrar gráður. „Ég
bendi á að brautryðjendastarf í
skógrækt yrði dauðadæmt við gjör-
breyttar veðurfarsaðstæður".
í þessu er tvennt rétt: Jökulánum
þremur yrði veitt til sjávar um
Fljótsdal og gert er ráð fýrir að
sprengja niður farveg Lagarfljóts
við Egilsstaði — og raunar á nokkr-
um stöðum öðrum neðar í farvegi
þess. Annað í setningunni er alger
fjarstæða. Yfirborð Lagarfljóts
hækkar ekki. Tilgangurinn með að
sprengja niður farveginn er einmitt
sá að sjá til þess. Það verður heldur
engin merkjanleg breyting á veður-
fari í byggðinni — hvað þá um
„nokkrar gráður". Uppistöðulón
þau sem virkjununum fylgja duga
hvergi nærri til að breyta hitastig-
inu í byggðinni neitt nándarnærri
svona mikið. Allt tal um veðurfars-
breytingar af völdum þessara virkj-
ana og neikvæð áhrif þeirra á skóg-
rækt og ræktun „lífrænna" land-
búnaðarafurða er því algerlega út
í loftið og er hreinn misskilningur.
Eymundur fullyrðir að Héraðsbú-
ar og Fljótsdælingar muni aldrei
sætta sig við þessi virkjunaráform.
Um þá fullyrðingu skal það eitt
sagt að undiilektir heimamanna á
fundinum á Hallormsstað 11. júní
sl. styðja hana ekki. Á það skal
bent að samkvæmt Orkulögum þarf
Alþingi að samþykkja öll slík virkj-
unaráform til að þau komi til fram-
kvæmda. Þetta er mjög lýðræðisleg
skipan virkjunarmála og þvínær
einstök í heiminum. Aðeins Noregur
og ísland hafa þennan hátt á svo
mér sé kunnugt. Það er því engin
hætta á að þessar virkjanir eða
aðrar hliðstæðar verði samþykktar
gegn vilja meirihluta landsmanna.
þarf Alþing’i að sam-
þykkja öll slík virkjun-
aráform til að þau komi
til framkvæmda. Þetta
er mjög lýðræðisleg
skipan virkjunarmála
og þvínær einstök í
heiminum. Aðeins Nor-
egur og Island hafa
þennan hátt á svo mér
sé kunnugt.“
Rætt hefur verið um að virkjanir
þessar yrðu reistar með það fyrir
augum fyrst og fremst að flytja út
raforku. Ein meginforsendan fýrir
slíkum útflutningi er sú, að þjóðir
Evrópu vilji draga úr vinnslu raf-
orku heima hjá sér úr kolum og
öðru eldsneyti sem veldur mengun
og hugsanlega einnig gróðurhúsa-
áhrifum. Forsendan fyrir útflutn-
ingnum er með öðrum orðum aukin
ásókn Evrópuþjóða í „hreina“ raf-
orku. Raforka úr vatnsorku veldur
alls engri mengun og ekki heldur
neinum gróðurhúsaáhrifum og raf-
orka úr jarðhita veldur í mesta lagi
fáeinum hundraðshlutum af þeirri
mengun og gróðurhúsaáhrifum sem
fylgja vinnslu hennar úr eldsneyti.
Ékki er nokkur vafi á því að inn-
Jakob Björnsson
flutningur á slíkri raforku frá ís-
landi yrði til að styrkja ímynd ís-
lands sem lands hinnar „hreinu
orku“ i innflutningslöndunum, og
þar með einnig ímynd þess sem
lands hreinna afurða yfirleitt. En
það stuðlaði aftur að innflutningi
annarra slíkra afurða frá íslandi,
til dæmis „lífrænna landbúnaðaraf-
urða“. í rauninni er íslensk raforka
samskonar afurð hvað hreinleikann
varðar. Þær myndu því styrkja hvor
aðra á erlendum mörkuðum.
Höfundur er orkumálastjóri.
Rit um mannanöfn á
íslandi 1801 og 1845
HIÐ íslenzka bókmenntafélag hefur gefið úr ritið Mannanöfn á ís-
landi samkvæmt manntölum 1801 og 1845 — Sundurliðuð tala þeirra
eftir sýslum, sem séra Björn Magnússon prófessor hefur tekið saman.
I ritinu eru nöfn í manntölum á
Islandi árin 1801 og 1845, sem
prentuð hafa verið, flokkuð eftir
sýslum þannig að sjá má svör við
því hversu mörg koma fyrir í hverri
sýslu. Hér má fínna svör við því
hvort nöfnum hafi fjölgað frá mann-
talinu 1703, hvernig nafnasiðir hafi
breytzt, hvaða nöfn hafa verið al-
gengust í hverri sýslu og hvar tor-
kennileg nöfn sé helzt að finna —
nöfn eins og Drisjana, Engilmaría,
Eistínveig, Jósvæn, Tekóa, Asarías,
Dínus, Imi, Kleófas, Onesímus,
Pólistrator og Rustíkus svo að
nokkur dæmi séu tekin úr manntal-
inu 1801. Algengustu nöfnin munu
þó hafa verið Guðrún og Jón.
Ritið birtist sem 4. hefti og loka-
hefti annárs bindis annars flokks
ritraðarinnar Safn til sögv íslands
og íslenzkra bókmennta, en sú rit-
röðhefur verið gefin út óreglulega
síðan árið 1852.
Höfundurinn, séra Björn Magn-
ússon, er fæddur 1904 og var í ald-
arfjórðung prófessor í guðfræði við
Háskóla Islands. Hann hefur verið
afskastamikill fræðimaður og auk
guðfræði ritað mikið um söguleg
efni, einkum ættfræði og persónu-
sögu.