Morgunblaðið - 24.07.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 1993
í fótspor latínu-
skólapilta 1864
Greinarhöfundur við fallbyssu Akureyringa á byggðasafninu.
Sr. Sigiu-ður á gæðingi sínum Sporði.
eftir Leif Sveinsson
i.
Seint í ágúst 1864 lögðu þrír 16
ára piltar úr Fljótsdal af stað áleið-
is til Reykjavíkur til þess áð þreyta
inntökupróf í hinn lærða skóla í
Reykjavík eins og hann hét þá (nú
MR). Piltar þessir voru: Sigurður
Gunnarsson frá Brekku, Stefán Sig-
fússon frá Skriðuklaustri og Þor-
varður Andrésson Kjerúlf frá Mel-
um. Þeir höfðu allir lokið undirbún-
ingsnámi vorinu áður hjá síra Sig-
urði Gunnarssyni prófasti á Hall-
ormsstað. Síra Sigurður fylgir pilt-
unum fyrsta áfangann, en Andrés
á Melum allt til Ámaness í Nesjum.
Hefst ferðin á Þorgerðarstöðum,
innsta bæ í syðra botni Fljótsdals.
Síra Sigurður hafði forystu í för
okkar og „stefndi nú suður öræfí,
um Sviðinshomahraun, fram hjá
Kelduárdrögum,
með Vatnajökul á
hægri hönd, en
Þrándarjökul til
vinstri, og það svo
nærri honum, að við
riðum á hjarni við
rætur hans æði
spöl. Var þá all-
skammt í Geit-
hellnabotn". „Að
bijóta sér veg, þar
sem enginn var fyr-
ir“ var mjög að
skapi síra Sigurðar
á Hallormsstað.
Ofangreint er
byggt á ferðasögu
langafa míns Sig-
urðar Gunnarsson-
ar, er hann reit á
fyrsta degi þorra
1932 og birtist í
Eimreiðinni sama
ár: „Fyrir sextíu og
sjö árum“.
Ég hafði lengi
haft mikla löngun
til þess að feta í
fótspor langafa
míns og aka um
svipaðar slóðir og
heimsækja sem
flesta af þeim áfangastöðum, sem
þeir félagar gistu á í för þeirra á
vit menntagyðjunnar.
Því var það föstudaginn 16. júlí
sl. að við hjónin lögðum upp frá
Akureyri um hádegið og var
áfangastaður okkar Hallormsstað-
ur. Eftir góða máltíð á Edduhótel-
inu ókum við að þeim þrem bæjum,
sem skólapiltamir voru ættaðir frá,
að Brekku, Melum og Skriðu-
klaustri. Skoðuðum kirkjuna á Val-
þjófsstað, þar sem langafi minn
varð seinna prestur.
II.
Laugardaginn 17. júlí hefst svo
pílagrímsför okkar hjóna og komum
við fyrst að Hofí í Álftafírði, en þar
höfðu þeir fímmmenningamir
komið seint að kveldi úr Geit-
hellnadalnum og gistu hjá séra
Þórarni Erlendssyni á Hofi. Við
skoðum kirkjuna með leiðsögn
heimamanns og mikið rétt, í kirkju-
garðinum er leiði sr. Þórarins, f.
1800, d. 1898. Af sr. Þórami er
mikil ætt komin, m.a. Tuliniusar-
ættin.
Rétt er að geta um hestakost
skólapiltanna, þeir vom allir ein-
hesta, en með einn klyfjahest undir
farangur. Langafí reið Sandfells-
bleik, 20 vetra hesti, sem móðir
hans Guðrún Hallgrímsdóttir hafði
eignast, er hún var enn í föðurhús-
um hjá Hallgrími Ásmundssyni á
Stóra-Sandfelli. Síra Sigurður varð
eftir að Hofi og hóf þar kirkjuskoð-
un, en Andrés og þremenningarnir
halda suður Lónsheiði að Stafafelli
í Lóni. í dag liggur þjóðvegurinn
um Hvalnesskriður, svo ekki er
unnt að fylgja leið þeirra félaga,
en við höfðum þó ekið um Lóns-
heiði 1972. Þeir gistu hjá sr. Bjama
Sveinssyni á Stafafelli í Lóni, en
hann var faðir sr. Jóns forseta hins
evangelísk-lúterska kirkjufélags í
Vesturheimi.
Við hjónin skoðum nú kirkju-
garðinn í Stafafelli og þar er leg-
steinn sr. Bjarna með áletrun: Sra.
Bjami Sveinsson, d. 3. ág. 1889.
„0 blessuð stund er burtu þokan
líður“ d. á 77. ári.
Næsti áfangi þeirra félaga var
Árnanes í Nesjum og gistu þeir þar
hjá héraðshöfðingjanum Stefáni al-
þingismanni Eiríkssyni. Þar sneri
Andrés Kjerúlf við.
Við hjónin gistum aftur á móti
hjá Áma Stefánssyni í Hótel Höfn
eftir frábæra dagleið frá Hallorms-
stað. Ógleymanlegt var útsýnið,
sem opnaðist okkur á Breiðdals-
heiði. 011 leiðin þaðan að Almanna-
skarði var ein fegurðaropinbemn,
óslitin litasinfónía alla leið.
III.
Snemma er risið úr rekkju sunnu-
daginn 18. júlí. Morgunverður
snæddur og fyrsti áfangastaður
Kálfafellsstaður. Þar gistu þeir þre-
menningarnir hjá sr. Þorsteini Ein-
arssyni og ræddu við dóttur hans,
Torfliildi, er síðar átti Jakob Hólm
í Hólanesi, varð hin merkasta kona.
Ekki fínnum við leiði sr. Þorsteins
í kirkjugarðinum, hann mun vera
jarðsettur annars staðar. Við rétt
rennum upp að Jaðri og köstum
kveðju á Ingimar bónda, hinn kunna
hestamann og hrossaræktanda.
IV.
Eftir að hafa drukkið kaffíð okk-
ar við Jökulsárlónið og skálað við
jakana, ökum við að næsta áfanga-
stað þeirra félaga, Hnappavöllum.
Eigi mundi sr. Sigurður eftir 67 ár
nafn bóndans, sem þeir gistu hjá,
en það þekkja allir Hnappavelli,
þaðan var Páll Þorsteinsson kenn-
ari og alþingismaður, einna seigast-
ur fyrirgreiðsluþingmaður íslands-
sögunnar. Næsti áfangi þremenn-
inganna var Svínafell og gistu þeir
þar hjá Sigurði Jónssyni bónda, sem
fylgdi þeim síðan yfír Skeiðarár-
sand næsta dag. Að Svínafelli hafði
ég komið 1935, þá átta ára, er fað-
ir okkar fór með okkur bræður ríð-
ándi frá Teigingarlæk að Skapta-
felli, yfír Skeiðarársand, og til baka.
Veðrið er frábært, glaðasólskin í
„sveitinni milli sanda“ eins og Ör-
æfasveitin er kölluð. Næst gistu
þremenningarnir hjá Eyjólfi bónda
Stefánssyni að Núpsstað, en nú býr
þar Eyjólfur Hannesson. Við tökum
tal saman og þótti honum merki-
legt, að maður væri að rekja slóð
þriggja manna eftir 129 ár. Eyjólf-
ur er sonur Hannesar á Núpsstað,
sem flestir hafa heyrt getið.
V.
Frá Núpsstað héldu þremenning-
amir að Kirkjubæjarklaustri til
Árna sýslumanns Gíslasonar. Eigi
„Það tók okkur tvo
daga að aka það sem
skólapiltar riðu á rösk-
um hálfum mánuði. Le-
sandanum læt ég eftir
að meta þær framfarir,
sem orðið hafa í sam-
göngumálum á Islandi
á 129 árum.“
þurftum við að leita að leiði hans
þar, því það þekki ég úr kirkjugarð-
inum í Krýsuvík, þar sem hann er
jarðsettur. Við snæðum dýrindislax
úr Skaftá í hinu stórglæsilega hót-
eli staðarins, nú er 20 stiga hiti,
þetta er unaðslegur staður. Við
skoðum minningarkirkju Jóns
Steingrímssonar eldklerks og leggj-
um síðan af stað á ný. Við treystum
okkur ekki í næsta áfanga þeirra
félaga, Þykkvabæjarklaustur, því
þar er ég alls ókunnugur. Þar bjó
1864 Sigurður Nikulásson, faðir
Bjarna Sigurðssonar er lengst var
skrifstofustjóri Varðar.
Næsti áfangi félaganna var
Höfðabrekka, þeir gistu þar hjá
Jóni Jónssyni umboðsmanni þjóð-
jarða í Skaftafellsþingi. Við rennum
heim að Höfðabrekku, þar er nú
bændagisting, en árið 1954 dvaldi
þar Júlíana Sveinsdóttir listmálari,
föðursystir mín, og ætlaði að mála
nokkrar myndir þar. Varð minna
úr því en skyldi, því Höfðabrekku-
Jóka vildi halda um pensilinn líka.
Þó varð þarna til ein allra fegursta
mynd Júlíönu, Hjörleifshöfði. Frá
Höfðabrekku héldu þeir félagar um
Kerlingardal, Heiði og Steigarháls,
að Felli í Mýrdal. Að Felli var þá
prestur síra Gísli skáld Thoraren-
sen. Gistu þeir hjá sr. Gísla og höfðu
gaman að ræða við þennan mann:
„fullan af spaugi og orðkringan
mjög“ (orðkringi = hnyttni).
Næsti áfangastaður þremenning-
anna var Holt undir Eyjafjöllum og
þar dvöldu þeir í tvo daga hjá sr.
Birni Þorvaldssyni, föður Þorvaldar
lögregluþjóns í Reykjavík (Valda
pól), en hann var aftur á móti fað-
ir Stefáns Þorvaldssonar á Kálfa-
felli í Fljótshverfi, sem fylgdi okkur
feðgum yfír Skeiðarársand 1935.
Tími okkar leyfði ekki heimsókn í
Fell eða Holt, þar sem við ókum
509 km á einum degi frá Horna-
firði til Reykjavíkur. Eigum við
þessa bæi eftir.
Næst gistu þeir félagar líklega í
Þykkvabænum eða á Sandhóla-
feiju, langafí man það ekki. Eftir
að hafa verið feijaðir yfir Þjórsá
ríða þeir um Loftsstaði hið neðra,
allt að Litla-Hrauni. Við sleppum
Litla-Hrauni, því ég kom þar oft
og mörgum sinnum á vegum Vernd-
ar með Árelíusi Níelssyni að boða
föngum fagnaðarerindið rétt fyrir
jólin. Árið 1864 réði aftur á móti
ríkjum að Litla-Hrauni Þórður
sýslumaður og kanseílíráð Guð-
mundsen. Þeir gistu hjá honum og
ræddu við Margréti dóttur hans,
er giftist sr. Páli Sigurðssyni í Gaul-
veijabæ. Þau voru foreldrar Áma
Pálssonar prófessors. í páskaræðu
sinni 1885 réðist sr. Páll fyrstur
manna gegn útskúfunarkenning-
unni og veri hann ævinlega blessað-
ur fyrir það.
VI.
Nú fer að styttast leiðin hjá þeim
skólapiltum, þeir slást í för með frú
Guðlaugu Guttormsdóttur, konu
Gísla læknis Hjálmarssonar og Guð-
rúnu dóttur hennar, er síðar varð
kona Eiríks prófessors Briem. Var
síðan haldið um Ölfusið og sem leið
lá að Bessastöðum, þar sem Gísli
og Guðlaug bjuggu. Þeir Gísli og
Sigurður á Hallormsstað voru svil-
ar, tengdasynir Guttorms í Valla-
nesi Pálssonar.
„Frá Bessastöðum var okkur
fylgt til Víkur“, segir í frásögn
langafa. Þótti okkur daladrengjun-
um það furðumikill bær. Hafa íbú-
arnir verið þá að líkindum um 1500.
Fjárhaldsmaður langafa míns öll
skólaár hans var Jón Arnason þjóð-
sagnaritari.
Hjörleifshöfði eftir Júlíönu Sveinsdóttur, máluð 1954.