Morgunblaðið - 31.07.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1993
f
-1
samanbrotinn miðann í buddunni
sinni og sögðu „það stendur á mið-
anum“.
Kaupmaðurinn taldi skyldu sína
að eiga allar þær matvörur sem
fáanlegar voru, því var afar mikil-
vægd' að vera duglegur að útvega
vörur. Það gat verið erfitt, sérstak-
lega með kjötvörur á sumrin þegar
dilkakjötið var lítið sem ekkert fá-
anlegt.
í sínum daglegu innkaupaferðum
í fiskbúðína, mjólkurbúðina og bak-
aríið hittust nágrannakonurnar í
búðinni „sinni“ og þar voru málin
rædd á léttu nótunum, þeirra á
milli og við afgreiðslufólkið og
kaupmanninn. Mikið var oft hlegið
í þessum félagsmiðstöðvum hverf-
anna.
Mér fannst ummæli einnar kon-
unnar lýsa vel heilsulindinni, sem
þessar stundir voru þegar hún
mætti í hópinn eftir að hafa legið
í inflúensu í viku. „Það tafði fyrir
batanum að ég komst ekki út í
Sunnubúð til að hlæja með ykkur.“
í þessum félagsskap þróaðist ein-
læg vinátta og samkennd og orðið
„viðskiptavinur" öðlaðist meiri og
dýpri merkingu.
Þótt margir kvarti nú yfir að
erfitt sé að láta enda ná saman í
peningamálunum, var það ekki síð-
ur erfitt þá, þrátt fyrir minni kröfur.
Það var því hlutverk kaupmanns-
ins að lána vöruúttekt í lengri eða f
skemmri tíma til að brúa bilið og
var það oft mikilvæg aðstoð fyrir
barnmargar fjölskyldur, sem jafn-
framt voru að koma sér upp þaki
yfir höfuðið en engin lán fengust í
bönkunum.
Auk þess voru margir í mánaðar-
reikningi og þeir voru öruggir með
að fá sinn skerf þegar eitthvað
þurfti að skammta.
Síðast en ekki síst nefni ég
starf sendisveinsins
Það var nauðsynlegur þáttur í
hverri búð. Með fjölgun heimilis-
síma fór töluverður hluti viðskipt-
anna fram með símapöntunum og
heimsendingum. Mikil áhersla var
lögð á þennan þátt þjónustunnar
og sumir auglýstu hana mikið.
Þekkt voru slagorð eins og „Bara
hringja — svo kemur það — Silli
og Valdi“. „Heimsending er heimil-
ishjálp — Straumnes".
Þeir voru ekki allir háir í loftinu
strákarnir sem hófu starfsferil sinn
með sendiferðum, uppviktun og
snúningum í matvörubúðunum. Það
var eftirsótt starf en oft var erfitt
að ráða við þessi þungu hjól, með
stórum vörusendingum sem þurfti
jafnvel að bera upp á þriðju hæð.
Sendisveinninn var fulltrúi versl-
unarinnar útávið. Hann átti að vera
snyrtilegur, kurteis, fara vel með
vörurnar því bréfpokarnir voru lé-
legir. Svo þurfti auðvitað að passa
vel peningana sem honum var trúað
fyrir.
Kaupmennimir þekktu vel starf
sendisveinsins, því flestir höfðu þeir
eins og undirritaður verið sendisve-
inar, afgreiðslumenn og verslun-
arstjórar, áður en þeir hófu sjálf-
stæðan rekstur.
Það kom fljótt í ljós hvað í strák-
unum bjó. Ég er sannfærður um
að enginn skóli gat kennt þeim
betur að meta verðmæti þeirra
króna sem fengust fyrir alla svita-
dropana. — Þeir voru farnir að
vinna fyrir kaupi.
Þátttaka bama og unglinga í
störfum fullorðna fólksins er dýr-
mæt reynsla, sem alltaf kemur að
gagni þótt viðfangsefnin breytist
með fullorðinsárunum.
Ég haft mikla ánægju af að fylgj-
ast með starfsferli þessara duglegu
og samviskusömu stráka, sem mjög
margir hafa náð góðum árangri í
hvaða starfi sem þeir hafa tekið sér
fyrir hendur og em alltaf sömu
góðu strákarnir og vinir mínir.
Þegar kom til tals að ég skrifaði
grein í Morgunblaðið um verslunina
í Hlíðunum, datt mér í hug að nú
væri rétti tíminn til að koma í fram-
kvæmd hugmynd sem oft hefur
verið nefnd við mig, það er, að eign-
ast ljósmynd af þeim félögum úr
Barmahlíð, Mávahlíð og Drápuhlíð,
Kaupmaðurinn og sendisveinarnir. Frá vinstri, Pétur Sveinbjarnarson, framkvæmdastjóri Þróunarfélags Reykjavíkur, Vilhjálmur Þ. Vil-
hjálmsson, formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, borgarstjórnarmaður og formaður skipulagsnefndar Reykjavíkur, Davíð Oddsson,
forsætisráðherra og Friðrik Sophusson, fjármálaráðherra, ásamt Óskari Jóhannssyni, fyrrum kaupmanni, en allir voru þeir sendisveinar
í Sunnubúðinni hjá Óskari.
í Hlíðahverfi í Reykjavík
eftír Óskar
Jóhannsson
Þær stórkostlegu breytingar sem
orðið hafa á flestum þáttum þjóð-
lífsins á síðustu áratugum, hafa
ekki síst komið fram í smásöluversl-
un með matvörur. Breytingunum
mætti líkja við handfæraveiðar á
trillu, og útgerð skuttogara.
í tilefni verslunarmannahelgar-
innar langar mig að rifja upp breyt-
ingar sem orðið hafa frá miðri öld-
inni, á viðskiptaháttum í einu litlu
íbúðahverfi borgarinnar, þar sem
ég starfrækti matvöruverslun frá
1951 til 1982. Um er að ræða þann
hluta Hlíðahverfís sem afmarkast
af svæðinu frá Miklatorgi, sunnan
Miklubrautar, vestan Stakkahlíðar
og að Eskihlíð.
Þegar ég, 22 ára gamall, réðst í
að kaupa Stjömubúðina í Mávahlíð
og nefndi hana Sunnubúð, voru lið-
in 6 ár frá stríðslokum. Þó var
skömmtunin miklu víðtækari en á
sjálfum stríðsárunum, því haustið
1947 var tekin upp skömmtun á
fjölda vöruflokka sem áður voru
óskammtaðir. Mikill vöruskortur
var og ströng innflutningshöft.
Leyfl til innflutnings vom ákveðin
af fámennri pólitískri nefnd. Inn-
flytjendur þurftu að berjast með
kjafti og klóm til að fá sinn skammt,
síðan þurftu þeir að skammta kaup-
mönnum, sem urðu svo að sjá til
þess að allar fjölskyldur sem voru
„fastir kúnnar", fengju sinn skerf,
því annars mátti reikna með að
missa viðskiptin til keppinautarins,
sem oft var kaupfélagið, og í
Reykjavík KRON sem þá rak 14
matvöruverslanir í bænum. Það var
altalað að samvinnuhreyfingin
fengi meira í sinn hlut af innflutn-
ingi en eðlilegt gæti talist, og með
því hafi kaupfélögin náð til sín
auknum viðskiptum á kostnað
kaupmanna á flest öllum þéttbýlis-
stöðum landsins.
Ekki voru kjörkaupmenn í
Reykjavík að öllu leyti ánægðir með
viðskiptahætti sláturfélagsins. Þeg-
ar líða tók á sumarið var dilkakjöt
orðið af skomum skammti og fengu
kaupmenn þá aðeins kjöt í hlutfalli
við fyrri innkaup, en búðir Sláturfé-
lagsins, sem voru í samkeppni við
sín eigin viðskiptavini, þóttu yfir-
leitt birgari af kjöti. Og síðast en
ekki síst, var álagning á allar vörur
háð mjög ströngum verðlagsákvæð-
um. Það var ekki fyrr en með við-
reisnarstjórninni að rofaði til í þess-
um efnum.
Þótt ég hafi lengst af, ásamt
félaga mínum, Einar Eyjólfssyni
jafnframt starfrækt þrjár aðrar
matvöruverslanir, geri ég aðeins að
umtalsefni búðimar í tilteknum
hluta Hlíðanna, enda var þar alltaf
mín „heimahöfn".
í fyrmefndu Hlíðahverfi vom,
þegar mest var, átta matvöruversl-
anir. Sex þeirra seldu einnig kjöt-
vömr. Fjórar „sjoppur" eða kvöld-
sölur, þrjár mjólkurbúðir, þrjár físk-
búðir og tvö bakarí.
Verslanir vom á eftirtöldum stöð-
um:
Miklubraut 68: Verslun Áma
Pálssonar. Matvörur, kjöt, kvöld-
sala, bakarí.
Barmahlíð 4: KRON. Matvömr.
Barmahlíð 8: Verslun Axels Sig-
urgeirssonar. Matvömr, kjöt, bak-
arí, mjólkurbúð.
Mávahlíð 1: Fiskbúð.
Mávahlíð 25: Sunnubúðin. Mat-
vömr, kjöt, kvöldsala, fiskbúð.
Blönduhlíð 2: Jónsbúð, síðar
Jónsval. Matvörur, kjöt, mjólkur-
búð, fiskbúð.
Blönduhlíð 35: Hlíðabúðin. Mat-
vörur.
Eskihlíð 10: Hlíðakjör. Matvömr,
kjöt, kvöldsala.
Af þessu má sjá að samkepni
kaupmannanna var mikil en þó allt-
af heiðarleg. Um verðsamkeppni
var ekki að ræða, því enginn treysti
sér til að selja á lægra verði en
auglýstu hámarksverði. Sá sem
reyndi að selja á hærra verði, var
ekki líklegur til langlífís í kaup-
mennskunni.
Meðal þeirra þátta sem urðu til
að laða viðskiptavini að versluninni
og gera hana vinsæla, voru þessir
einna helstir:
Nálægð búðarinnar við heimilið
réði auðvitað miklu.
Vingjarnlegt viðmót, lipurð og
góð þjónusta afgreiðslufólksins,
ekki síst við bömin sem stundum
náðu varla upp á búðarborðið með
Sigga og Sibba í Sunnubúðinni ásamt gamla kaupmanninum, Óskari.
„Þegar ég læt nú hug-
ann reika um það tíma-
skeið ævi minnar, er ég
var einn af kaupmönn-
unum í Hlíðunum,
minnist ég auðvitað
langra vinnudaga, en
það eru mannlegu sam-
skiptin sem hæst ber
og bjartast er yfir, og
ég er þakklátur fyrir
vináttu og hlýhug alls
þess fólks sem ég átti
samskipti við.“
Þáttur úr sögu verslunar