Morgunblaðið - 31.07.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1993
29
Valur Valsson
höfum við tekið þessa ákvörðun
21. dag mánaðarins. Núna voru
vextirnir á talsverðri hreyfingu í
mánuðinum. Við töldum því skyn-
samlegt að bíða og sjá fyrir end-
ann á þessari þróun enda varð það
til þess að við getum lækkað
meira.“
— Náðist jafnvægi milli verð-
tryggðra og óverðtryggðra kjara
hjá Islandsbanka á fyrri helmingi
ársins?
„Á síðasta ári varð vaxtamunur
fyrir framlag í afskriftarreikning
4,73% yfir árið. Verðbólguskotið í
febrúar varð hins vegar til þess
að vaxtamunur á fyrri helmingi
ársins varð aðeins 4,23% þannig
að okkur hafði ekki tekist að vinna
það upp þegar verðbólgan eykst
núna aftur.“
Hugmyndir um
vaxtaskiptasamning
— Við síðustu nafnvaxtahækk-
un urðu mjög sterk viðbrögð í þjóð-
félaginu. Eruð þið ekki undir það
búnir að hækkunin nú verði mjög
umdeild?
„Mér finnst mjög eðlilegt að
fólk verði hissa þegar það sér
svona tölur. Það er sumpart vegna
þess að fólk hefur ekki gert sér
grein fyrir því þetta verðbólguskot
er bæði meira og kemur fyrr en
ýmsir áttu von á. Venjuleg verð-
tryggð lán kosta um 20% á ári um
þessar mundir burtséð frá því hvað
við gerum. Það er alltof mikill
vaxtakostnaður. Við hefðum því
gjarnan kosið að þurfa ekki að
hækka nafnvexti höfum leitað
allra annarra leiða. Meðal annars
get ég nefnt það að á fundi sem
við áttum með bankastjórn Seðla-
bankans fyrr í þessum mánuði, þar
sem m.a. var rætt um þann vanda
í vaxtamálum sem var fyrirsjáan-
legur vegna verðbólgunnar, þá
varpaði ég fram þeirri fyrirspurn
til Seðlabankans hvort hann væri
reiðubúinn að gera vaxtaskipta-
samning við bankana sem hefði í
för með sér að hægt væri að draga
úr þörfinni fyrir nafnvaxtahækk-
un. Þessari hugmynd var vel tekið
af Seðlabankamönnum og hún er
núna í skoðun. Ég á þó von á því
að það taki lengri tíma að und-
irbúa það mál en svo að það muni
nýtast okkur í því verðbólguskoti
sem núna stendur yfir.
Við segjum einnig við þá sem
hyggjast taka lán að það sé skyn-
samlegt að bíða í nokkrar vikur.
Núna er viss verðbólgutoppur að
ganga yfir og það er skynsamlegt
fyrir fólk sem getur frestað lántök-
um að gera það.
Við höfum velt því fyrir okkur
hveijar afleiðingarnar yrðu ef við
gerðum ekki neitt. Aðgerðarleysi
af okkar hálfu myndi hafa tvennt
í för með sér. Það myndi annars-
vegar valda bankanum geysilegu
rekstrartapi. Hins vegar myndi það
verða til þess að þeir sparifjáreig-
endur sem eru með fé sitt óverð-
tryggt myndu lenda með það í
verðbólgubáli núna í nokkrar vikur
og verða fyrir umtalsverðu tjóni.
Á hvorugt gátum við horft aðferð-
arlausir.“
Viðtal: Kristinn Briem
Sannleiksást fjölmiðla
eftir Agnesi
Bragadóttur
Að skjöplast er mannlegt. Að iðr-
ast og reyna að bæta fyrir misgerð-
ir sínar er stórmannlegt. Það á
jafnt við um þá sem eru blaðamenn
og fréttamenn og aðra. Þó virðist
það nú heldur fátítt að fjölmiðlar
sjái sig knúna til þess að biðjast
afsökunar á því sem rangt hefur
verið farið með, eða gera það með
þeim hætti að eftir því verði tekið.
Auðvitað gerum við öll mistök í
starfi og því má svo sem til sanns
vegar færa, þegar fjölmiðlafólk er
að gagnrýna fréttaflutning og
vinnubrögð annarra fjölmiðla en
þess er viðkomandi starfa hjá, að
verið sé að kasta steini úr gler-
húsi. Því getur það verið ágætis
vinnuregla að ástunda sjálfsgagn-
rýni og reyna að bæta eigin fjöl-
miðil. En jafnvel þá vinnureglu
hljóta menn að bijóta, þegar það
sem þeir sjá, lesa og heyra er á
þann veg að þeim blöskrar. Þegar
umfjöllun er með þeim hætti að
hún stangast með öllu á við grund-
vallarlífsskoðanir um réttlæti og
siðferði er mál til komið að undan-
tekning sé gerð frá vinnureglunni.
Við sem höfum atvinnu okkar
af fréttaflutningi hljótum að sjálf-
sögðu að hugleiða hvert sé hlut-
verk fjölmiðla og hvernig sá fjöl-
miðill sem við störfum hjá uppfylli
sitt hlutverk. Það liggur í augum
uppi að því er varðar fréttaöflun
og fréttaflutning að höfuðhlut-
verkið er að afla réttra og ná-
kvæmra upplýsinga og miðla þeim
til lesenda, áheyrenda og áhorf-
enda á góðu og skiljanlegu máli,
þannig að fréttaneytandinn hafi
fengið mynd af fréttinni sem kemst
eins nálægt því að endurspegla
þann atburð sem um var fjallað
og mögulegt er. Aðrir ritstjórnar-
legir þættir fjölmiðils hafa síðan
önnur og óskyld markmið, svo sem
það að gagnrýna, að stefnumarka,
að skemmta, að mennta og svo
framvegis. Eg hef velt því fyrir
mér undanfarna daga, hvaða
markmið voru höfð að leiðarljósi
hjá íjölmiðlum eins og Stöð 2, Tím-
anum, Pressunni og DV þegar ít-
rekað og á æ ofsóknarkenndari
hátt var fjallað um svonefnt kjöt-
mál Bryndísar Schram. Hafi ein-
hver ofangreindra markmiða ráðið
ferðinni í þeirri umfjöllun, þá fór
það alveg framhjá mér.
Fréttin var ósönn
Því miður voru vinnubrögð ijöl-
miðlanna sem ég nefndi hér að
ofan með þeim hætti að þau voru
þeim til háborinnar skammar og
báru keim af ofsóknum á hendur
utanríkisráðherrahjónunum. Sú
gagnrýni sem stétt okkar liggur
iðulega undir virðist eiga ærinn
rétt á sér, þegar þetta mál er skoð-
að. Við erum stundum gagnrýnd
fyrir ónákvæmni, óvönduð vinnu-
brögð, takmarkaða siðferðiskennd,
óvirðingu fyrir tilfinningum ann-
arra, friðhelgi einkalífsins og líkast
til ótal fleiri ávirðingar. Raunar
má segja að með einum eða öðrum
hætti eigi allar þessar ávirðingar
við um „fréttaflutninginn“ af kjöt-
málinu og enn er þó stærsta brotið
í fréttalegum skilningi ótalið — hin
svokallaða frétt var ósönn! Samt
sem áður hefur enginn fjölmiðl-
anna komið fram og beðist afsök-
unar á rangfærslum sínum og
rangtúlkunum.
Þann 2. júlí sl. komu utanríkis-
ráðherrahjónin að utan og sam-
ferða þeim var Brynja Benedikts-
dóttir leikstjóri. Brynja skýrði með
símbréfi á greinargóðan og sann-
færandi hátt sl. miðvikudag,
hvernig stóð á því að poki í hennar
eigu var á farangursvagni vinkonu
hennar Bryndísar. Ástæður þess
að Brynja hafði ekki fyrr komið
fram og upplýst opinberlega hver
væri eigandi pokans voru einfald-
lega þær að Brynja hefur verið
erlendis og ekki haft hugmynd um
írafárið í kringum einn kjöthleif
heima á Fróni.
Það var Stöð 2 sem reið á vaðið
í fréttatíma sínum í kjötfréttafiutn-
ingnum þann 22. júlí sl. af litlu
tilviki í Leifstöð þann 2. júlí sl.
Ég hef upplýsingar um að starfs-
menn landbúnaðarráðuneytisins
höfðu að fyrra bragði samband við
fjölmiðla og buðu fram upplýsingar
um meinta kjötinnflutningstilraun
Bryndísar Schram. Meðal íjölmiðla
sem haft var samband við voru
Tíminn, DV og Pressan og svo að
sjálfsögðu Stöð 2.
Hvað gekk starfsmönnum land-
búnaðarráðuneytisins til? Hverra
erinda gengu þeir og að hvers
undirlagi? Samkvæmt yfirlýsingu
Halldórs Blöndal, landbúnaðarráð-
herra, sem birt var hér í Morgun-
blaðinu í gær, er ljóst að minnis-
blað það sem skrifað var af starfs-
manni ráðuneytisins um atvikið í
Leifsstöð hefur ekkert með verk-
svið landbúnaðarráðuneytisins að
gera „og var ekki skrifað eða dreift
með vitund landbúnaðarráðherra,
sem fordæmir að það hafi verið
notað til að koma höggi á utanrík-
isráðherra og konu hans“, svo vitn-
að sé orðrétt í yfirlýsingu landbún-
aðarráðherra.
Tíðindaleysið og gúrkutíðin
Mánudaginn 19. júlí átti ég sím-
tal við utanríkisráðherra í tilefni
fréttaskrifa og er símtalinu var um
það bil að ljúka fór ráðherrann
nokkrum spaugsömum orðum um
tíðindaleysið þessa dagana, sem
gjarnan gengur undir nafninu
gúrkutíð hjá okkur fréttamönnum.
Hann sagði að það hlyti að vera
vísbending um mjög mikla gúrku-
tíð, að tveir fjölmiðlar hefðu haft
samband við hann fyrr sama dag
og spurt hann um kjötinnflutning
í Leifsstöð. „Það hefur ekkert kjöt,
hvorki hrátt né soðið komið upp
úr mínum ferðatöskum. Ef þú vilt
tala um þetta við Bryndísi, þá
gjörðu svo vel. Hún er heima,“
segist hann hafa sagt og haldið
að fréttamennirnir væru að grín-
ast. Bryndís mun hafa gefið þau
svör er haft var samband við hana,
að vissulega væri hér um klaufa-
legt atvik að ræða, en' staðreynd
málsins væri sú að hún hefði ekki
átt títtnefndan kjötpoka. Að öðru
leyti sæi hún ekki ástæðu til þess
að tjá sig um málið.
Þetta voru þær upplýsingar sem
fjölmiðlarnir höfðu í höndunum frá
utanríkisráðherrahjónunum þegar
fyrsti „fréttaflutningurinn" á Stöð
2 af þessum líka stórviðburði hófst,
beint í kjölfar þess að Pressan birti
litla slúðurklausu fimmtudaginn
22. júlí um málið. í 19:19 það kvöld
sagði Kristján Már Unnarsson m.a.
orðrétt: „Þegar utanríkisráðherra-
frú landsins í fylgd með eigin-
manni sínum, sem jafnframt er
yfirmaður tollgæslunnar hér í
Leifsstöð, er staðin að tilraun til
að flytja hrátt kjöt inn í landið,
hljóta að vakna ýmsar spurning-
ar.“ Hér er ekki lítið fullyrt og
grunnurinn sem fullyrðingarnar
standa á afar hæpinn, að ekki sé
meira sagt.
Púkarnir á fjósbitunum
Ég ætla ekki að rekja umfjöllun
fjölmiðla eins og Tímans, Press-
unnar, DV og Stöðvar 2 í neinum
smáatriðum, enda þjónar slík end-
urbirting rógsherferðar á hendur
Bryndísi og Jóni Baldvin í Morgun-
blaðinu engum tilgangi öðrum en
þeim að næra alla púkana á fjósbit-
unum, sem hljóta nú að vera orðn-
ir vel mettir.
Agnes Bragadóttir
„Eitt skref í rétta átt,
til þess að bæta fyrir
gróf brot á Bryndísi
Schram og Jóni Bald-
vin Hannibalssyni,
væri að þeir fjölmiðlar
sem staðið hafa fyrir
ofsóknum á hendur
utanríkisráðherra-
hjónunum og látið nota
sig af lágkúrulegum
embættismönnum í
landbúnaðarráðuneyt-
inu, bæðust afsökunar
á framferði sínu.“
En mig langar að gera að um-
talsefni það sem gerðist eftir að
Brynja Benediktsdóttir hafði feng-
ið fregnir af írafárinu á íslandi og
hafði þegar í stað ritað yfirlýsingu,
sem hún nefndi Að gefnu tilefni,
og birtist hér í Morgunblaðinu sl.
fimmtudag á bls. 2. Símbréf
Brynju barst hingað á Morg-
unblaðið í_ eftirmiðdaginn á mið-
vikudag. Ég hef upplýsingar um
að símbréf hennar var komið á
Stöð 2 fyrir kl. 18.30 á miðviku-
dagskvöld. Samt sem áður setti
Elín Hirst fréttaþulur á svið lítinn
leikþátt fyrir áhorfendur Stöðvar
2, við upphaf fréttaútsendingar kl.
19.19. Helstu efnisatriði frétta-
tímans sem framundan var voru
rakin, m.a. að nokkrir alþingis-
menn myndu krefjast nákvæmrar
rannsóknar á kjötinnflutningsmáli
utanríkisráðherrafrúarinnar og
síðan fitlaði Elín við lítið plagg á
borði sínu og sagði að Stöð 2 hefði
rétt í þessu borist símbréf frá
Brynju Benediktsdóttur leikstjóra,
þar sem hún lýsti því yfir að hún
hafi verið eigandi pokans og inni-
halds hans.
„Nokkrir alþingismenn“
Síðar í fréttatímanum átti það
svo eftir að upplýsast hveijir þess-
ir „nokkrir alþingismenn" voru,
sem ætluðu að kreijast rannsókn-
arinnar: Guðni Ágústsson, Fram-
sóknarflokki, og Anna Ólafsdóttir
Björnsson, Kvennalista, voru með
orðum sínum í fréttatímanum þar
með orðnir opinberir og virkir þátt-
takendur í rógsherferðinni á hend-
ur 1 Jóni Baldvin . og Bryndísi.
Hvernig skyldi þessum nokkrum
alþingismönnum, þeim Guðna og
Önnu, svo hafa verið innanbijósts
eftir að þau heyrðu sannleikann í
málinu. Þau voru með orðum sínum
og meldingum búin að kveða upp
dóm yfir utanríkisráðherra og
konu hans.
Stöð 2 klykkti svo út í lok þess-
arar umfjöllunar sinnar með þess-
um orðum: „Og fyrir hálfri klukku-
stund barst Stöð 2 yfirlýsing frá
Brynju Benediktsdóttur, staddri í
Bandaríkjunum, þar sem hún lýsir
því yfir að plastpoki og innihald
hans sem sagt er vera helsta um-
ræðuefni sumra íslenskra fjölmiðla
hafi verið sín eign en ekki Bryndís-*
ar Schram. Það hafi ekki verið
ætlunin að smygla neinu inn í land-
ið. Orðrétt segir í þessari yfirlýs-
ingu: „Ástæðan til þess að ég hélt
ekki sjálf á pokaskjattanum er sú
að ferðataska mín tapaðist í þess-
ari ferð og ég var kölluð frá.“
Þessi vinnubrögð Stöðvar 2 eru
með ólíkindum. Blygðunarlaust
ljúga fréttamenn Stöðvarinnar til
um það hvenær þeim barst símbréf
Brynju í hendur og skeikar þar
a.m.k. einni klukkustund. Drengi-
leg yfirlýsing Brynju gerði kjötfjöl-
miðlafárið fáránlegt á svipstundu
og kippti öllum stoðum undan stað-
hæfingum í þá veru að utanríkis-
ráðherrafrúin hefði haft í hyggju
að flytja með ólögmætum hætti
hrátt kjöt inn í landið. En í gúrku-
tíðinni hafði Stöð 2 samt sem áður
getað gert sér fréttamat úr þessu
litla tilviki, mér telst til í 13 mínút-
ur og 15 sekúndur, frá 22. til 28.
júlí, sem er hreint ekki svo lítill
tími, þegar sjónvarpsfréttir eiga í
hlut. Þegar stoðinni var kippt á
brott, þá var siðferðið ekki einu
sinni svo sterkt að hætt væri við
fréttaflutninginn af kröfu „nokk-
urra alþingismanna“ um nákvæma
rannsókn.
Rannsókn á hveiju? Rannsókn á
því sem ekkert var? Né heldur
hafði Stöð 2 siðferðilegt þrek til
þess að lesa yfirlýsingu Brynju í
heild sinni í upphafi fréttatímans.
Aðeins hluti yfirlýsingarinnar var
lesinn. Það hefði í mesta lagi tekið
eina mínútu að lesa upp yfirlýsingu
Brynju í heild, eða innan við 1/13
þess tíma sem 19:19 hefur undan-
farna daga varið í ofsóknir sínar
á hendur þeim Jóni Baldvin og
Bryndísi.
Að verja hendur sinar
Það er illt til þess að hugsa að
þeir sem verða fyrir barðinu á jafn
óvönduðum vinnubrögðum og
þessum skuli alls ekki eiga þess
nokkurn kost að veija hendur sínar
eða fá fram raunverulega leiðrétt-
ingu í þeim efnum þar sem misfar-
ið hefur verið með. Raunar hygg
ég að það geti verið tímaspursmál
hvenær það gerist að umræða hefj-
ist í þjóðfélaginu og á Alþingi um
hvort ekki geti verið rétt að huga
að því að koma hér á fót einhvers
konar eftirlitsstofnun með fjölmiðl-
um, sem hefði þá það hlutverk að
gæta réttinda og hagsmuna þeirra
einstaklinga sem mögulega væri.
brotið á. Raunar vona ég að slíkt
gerist ekki og frelsinu verði ekki
ógnað. En við verðum öll að gera
okkur grein fyrir því að frelsinu
fylgir mikil ábyrgð og þá.ábyrgð
verðum við að axla. Mikilvægasta
leiðarljós okkar á fjölmiðlunum, til
þess að rísa undir þeirri ábyrgð .
sem við höfum axlað hlýtur því að
vera sannleiksást.
Eitt skref í rétta átt, til þess að
bæta fyrir gróf brot á Bryndísi
Schram og Jóni Baldvin Hannibals-
syni, væri að þeir fjölmiðlar sem
staðið hafa fyrir ofsóknum á hend-
ur utanríkisráðherrahjónunum og
látið nota sig af lágkúrulegum
embættismönnum í landbúnaðar-
ráðuneytinu bæðust afsökunar á
framferði sínu.
Höfundur er blaðamaðurá
Morgunblaðinu.
■ .