Morgunblaðið - 31.07.1993, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1993
Vörslumemi
landsins
Bylting hefur orðið í viðhorfum til jarð-
vegseyðingar og margir aðilar víða um
land eru nú að þreifa sig áfram með
nýjar leiðir og efni til jarðvegsbóta
eftir Elínu Pálmadóttur
STÖÐVUN jarðvegseyðingar er talið eitt af brýnustu verkefnunum
sem leysa þarf í umhverfismálum, segir m.a. í mati OECD um fram-
kvæmd umhverfismála á Isjandi. Frá 1950 hafi jarðvegseyðing náð
yfir næstum þrjá fjórðu af Islandi. Þetta kemur Islendingum raunar
ekki á óvart, en nú er eins og hafi að undanförnu orðið mikil vakning
á viðhorfum landsmanna, nánast bylting, að því er Andrés Arnalds
hjá Landgræðslunni segir okkur, eftir að hafa verið meira og minna
á ferðinni um landið síðan í júníbyijun. Um allt Iand er verið að
taka til hendi, stofna landgræðslufélög í sveitum og bændur víða
að rækta upp með aðstoð Landgræðslunnar. Þá eru margir aðilar
að þreifa sig áfram og gera tilraunir með nýjar aðferðir við jarðvegs-
bætur og að reyna í baráttunni að nýta allt sem til fellur, svo sem
pappír, lífræn efni, tijávið, slóg o.fl. sem gefur von um að betur
eigi eftir að ganga framvegis en hingað til í að festa jarðveginn sem
fýkur burt. Ef til vill sýnir það best viðhorfsbreytinguna að nú nota
menn í æ ríkari mæli orðið jarðvegseyðing og jarðvegsbætur í stað
þess að tala einhliða um gróðurvernd.
ísland er raunar ekki eina landið
þar sem jarðvegur er að tapast. Það
er alvarlegt heimsvandamál. Á 7.
alþjóðlegu jarðvegsráðstefnunni í
Sidney í Ástralíu sl. haust kom fram
í erindum að líklega eru um 6 millj-
ón hektarar af skóglendi og beiti-
landi að eyðast árlega, sem er sex-
föld stærð íslands. Og á sama tíma
sem jarðvegseyðingin er svona gif-
urleg fjölgar mannkyninu ört.
„Vegna samspils eyðingar og
mannijölgunar í heiminum er talað
um að hver íbúi jarðar muni um
aldamót hafa um 30% minni jarðveg
að meðaltali en hann hafði um
1980,“ segir Andrés sem sat þessa
ráðstefnu. Þetta eru ógnvekjandi
tölur. Vegna uppblásturs og gróður-
eyðingar er talið að nær 80% af
gróðri og jarðvegi hafi horfið af
Islandi frá landnámi. Og erum við
ekki enn að tapa þrátt fyrir land-
græðsluátak á undanfömum árum?
Ekki eru til tölulegar upplýsingar
um það. Skiptir raunar ekki mestu
máli, að dómi Andrésar, heldur að
land er of víða að eyðast.
Megin niðurstaðan á alþjóðlegu
jarðvegsráðstefnunni var að hefð-
bundnar aðferðir til varnar hafa
ekki borið tilætlaðan árangur þar
sem treyst hefur verið á stjómvöld
og stofnanir þeirra. Víða um heim
er því nú lögð áhersla á að breyta
skipulagi landgræðslustofnana.
Meginbreytingin fellst í því að í
stað boða og banna er starfíð fært
niður í grasrótina. Meginmálið að
samtengja nytjar og vemdun og að
gera alla sem nýta landið, hvort sem
er til beitar eða útivistar, að vörslu-
mönnum landsins. Hlutverk land-
græðslustarfsins er að breytast yfír
í það að hvetja, leiðbeina og styrkja
fólk til dáða, jafnframt því að veita
aðhald. Að svipan sé því aðeins
notuð að gulrótin virki ekki.
Þetta sama er að gerast hér á
landi, að því er Andrés segir. Hefð-
bundið hefur Landgræðsla ríkisins
verið í beinu landgræðslustarfí. Nú
er æ stærri hluti starfs stofnunar-
innar að hvetja bændur til að taka
að sér fleiri verkefni, sem áður vom
unnin á hennar vegum. „Eftir ferða-
lög mín um landið frá júníbyijun
stendur upp úr hve bændur landsins
em orðnir virkir í landgræðslustörf-
um. Viðhorfsbreytingin leiðir af
umræðunni, svo menn taka orðið
eftir því sem þarf að gera. Ég hefí
aldrei séð jafn víða farið með moð
eða skemmd hey til uppgræðslu sem
nú.“ Andrés segir þetta mjög mikið
þegar saman kemur.
Moð og gamalt hey
til uppgræðslu
Andrés segir að mjög mikið sé
orðið um að bændur noti húsdýra-
áburð til uppgræðslu í stað þess að
Ljósm. Andrés Amalds
MIKIL verkefni bíða í landgræðslu og víða taka menn til hendi. Hér
hefur böggum með ónýtu heyi verið raðað í varnargarð til að hefta
sandfok á Haukadalsheiði.
nota hann á túnin. Kvaðst hann
vita nokkur dæmi þess að bændur
noti allan sinn húsdýraáburð til
uppgræslu á örfoka land og kaupi
áburð á túnin._Sýni sú hugsun hvað
að baki býr. 1 þessum tilfellum er
moðinu eða heyinu dreift á jörðina.
Uppgræðsla með lífrænum áburði
ber af, því að þá er strax kominn
vísir að jarðvegi og plöntur dafna
mun betur. Landgræðslan leggur
mikla áherslu á að aðstoða bændur
jafnt sem almenning í slíku upp-
græðslustarfi. Er Landgræðslan
með samstarfsverkefni um upp-
græðslu heimalanda á þann veg að
hún leggur viðkomandi bónda til
helming áburðarins. í ár taka þátt
í þessu 130 bændur um allt land,
en þó mest á gróðurfarslega við-
kvæmum svæðum. Eru um 900
hektarar lands í ræktun í tengslum
við þetta verkefni. Markmiðið er
fyrst og fremst að rækta upp land
til beitar. Mest til beitar haust og
vor til að létta á öðru landi á við-
kvæmasta tímanum og hlífa gróðri
á þeim tíma. „Þetta er liður í beitar-
skipulagi fyrir jarðirnar. Ég tel að
hagkvæmni þess sé mjög mikil.
Betra skipulag á beitinni minnkar
framleiðslukostnað og ætti að koma
neytendum til góða þegar til lengd-
ar lætur.“ Andrés segir að einstaka
bændur hafi gert þetta, en fyrst
nú sé það að verða almennt. En auk
þessa samstarfs vinna bændur hjá
Landgræðslunni og taka þátt í
störfum hennar. Það sé að skila
sér. Auk bænda tekúr almenningur
vaxandi þátt í starfinu. Er Land-
græðslan með sérstakan fulltrúa til
að sinna samstarfinu við áhugafólk
og sveitarfélög.
Eyfirskir bændur gefa
hey í Dimmuborgir
Um þessar mundir er á ferðinni
stórt uppgræðsluverkefni af þessu
tagi. Dimmuborgir hafa að undan-
fömu valdið miklum áhyggjum
vegna sandfoks. Bændur aðstoðuðu
í vetur við að flytja gamalt hey
þangað til uppgræsðlu í samvinnu
við Landgræðsluna. Og nú er verið
að flytja heyrúllur sem bændur í
Eyjafjarðarsveit gáfu til að hefta
Græðum við landið með skolpi og sorpi?
Merkilegar tilraunir í gangi á Hvolsvelli og Hólmavík
Á tveimur stöðum á landinu fara fram merkilegar tilraunir til að
nýta úrgang frá heimilunum til landgræðslu. Annars vegar er á
Hvolsvelli verið að gera tilraunir með að nýta lífræn efni skolpsins
til að græða upp sanda. Og á Hólmavík er í gangi tilraunaverkefni
með sorpkassa til nýtingar á lífrænum áburði úr sorpi heimilanna
til ræktunar. Og nóg leggst til af hvorutveggja í landinu ef vel tekst
til og ekki vantar örfoka land að vinna. Gæti líka orðið lausnin á
Islandi þegar gengur í gildi alþjóðlegt bann við að hleypa skolpi frá
stærri byggð en 150 þús manns út í sjó.

EYFIRSKIR bændur gáfu gömul hey til landgræðslu í Mývatns-
sveit. Risaþyrla frá varnarliðinu lyfti því inn í Dimmuborgir, þar
sem því er dreift til að hefta sandinn svo gróður festi rætur.
Á Hvolsvelli var fyrir tveimur
árum komið upp hreinsikerum fyrir
afrennsli, fyrsta skrefíð til að ganga
þar frá frárennslismálum, sem þétt-
býli inni í landi á kannski enn erfið-
ara með að leysa en ýmsir aðrir
staðir. Þarna í kerunum fellur til
ákveðin seyra. Þar sáu sérfræðing-
ar á Skógræktarstöðinni á Mógilsá,
Ámi Bragason og Sigvaldi Ásgeirs-
son skógfræðingur, sér leik á borði
að nýta hana til uppgræðslu. Erfítt
að segja hvort var orsök og hvort
afleiðing, eins og ísólfur Gylfi Páls-
son, sveitarstjóri orðaði það. Sig-
valdi hafði séð í erlendum tímaritum
greinar um notkun á slíkum þróm,
enda er slík seyra notuð til ræktun-
ar sums staðar erlendis. Og tók
Skógræktin á Mógilsá upp sam-
vinnu við sveitarfélagið um til-
raunaverkefnið.
Skolp græðir Markarfljótsaura
Búið er að taka út*350 ha svæði
á Markarfljótsaurum, en farið hægt
af stað. Þegar búið að dreifa seyru
úr skolpkeijunum í rásir á eins og
hálfs hektara svæði, sem er lokað
af. Þegar skolpi er dreift á þennan
hátt drepast bakteríur á ákveðnum
tíma og verður fram eftir sumri
fylgst í samvinnu við Hollustuvemd
með því hvort það gengur ekki eft-
ir. Tekin eru sýni bæði úr seyrunni
og á staðnum til að fá staðfest hve
langan tíma það tekur. Þama er
svo til að hefta fok plantað víði,
nokkmm afbrigðum af Alaskavíði.
Þetta verkefni er unnið í sumar.
Framhaldið er að taka fyrir 30-40
ha svæði, sem fólk fer ekki inn á,
og fá þar vísbendingu um magnið
sem hæfír af áburðarefninu. Fyrst
og fremst er verið að skoða áhrif
mismunandi skammta af áburðin-
um, 100 tonn á hektara og 200
tonn á hektara. Er verið að setja
upp módel þar sem seyrunni verður
dreift aftur og aftur á sama stað
og klippt ofan af víðinum. Annar
kostur er að setja upp rafmagns-
girðingu og færa hana til, en fyrst
þarf að sjá hvemig þetta ’vinnst,
að því er Ámi sagði.
Hugsanlega getur framhaldið
orðið að nýta seyrn úr öllu skolpi-
Benda má á að íslendingar hafa
skrifað undir alþjóðlega mengun-
arsamninga, þar sem gert er ráð
fyrir að ekki verði leyfilegt að leiða
affall út í sjó frá svæðum þar sem
búa fleiri en 150 þúsund manns og
reiknað með að innan nokkurs tíma
verði það ekki liðið lengur. Mætti
t.d. hugsa sér að í framtíðinni
mætti græða upp Mosfellsheiðina
með því mikla magni sem til leggst
á þéttbýlissvæðinu.
Nýting sorps á Hólmavík
Á Hólmavík fer fram tilraun til
nýtingar á lífrænum úrgangi. Eru
20 fjölskyldur fengnar til að setja