Morgunblaðið - 31.07.1993, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1993
Aldarminning
Guðbjörg
Jónasdóttir
„Hamingjusamara gamalmenni
en ég er ekki til,“ sagði Guðbjörg
Jónasdóttir. Þetta var fyrir um það
bil fimmtán árum. Hún stóð á tún-
skikanum sínum á Sellandi, studdi
sig við rekuskaft til þess að geta
rétt lítið eitt úr bognu bakinu og
horfði með glampa í augum yfír
wflúnafjörð í átt til Skagastrandar-
fjalla. Hamingjuna mat hún ekki í
peningum. Ekki er svo að skilja að
hún hafí talið sig fátæka. Best
gæti ég trúað því að henni hafí
fundist að hún væri stöndug. í
hennar augum var ríkidæmi ekki
fólgið í því að eiga mikið heldur
að nota vel það sem hún gat fram-
leitt sjálf.
Guðbjörgu Jónasdóttur tókst að
lifa góðu lífí á sinn sérstaka hátt.
Fáeinar ær dugðu henni til lífsviður-
væris og hún var meira að segja
aflögufær. Ef einhver sem les þess-
ar línur heldur að hún hafí verið
sérvitringur þá skjátlast honum
•^hrapallega. Guðbjörg Jónasdóttir
var nýtin og útsjónarsöm en samt
örlát og gestrisin og umfram allt
sjálfri sér samkvæm. Hún var íhug-
ul og háttvís og ofnotaði ekki orð
frekar en annað en hún talaði tæpi-
tungulaust. Þess vegna kallaði hún
sjálfa sig gamalmenni þegar hún
var komin á níræðisaldur enda búa
„eldri borgarar" ekki í torfbæ og
stunda sjálfsþurftarbúskap.
Hún var einbúi en aldrei einmana
og hún taldi sig heldur ekki vera
-cinstæðing þótt hún hefði misst
nánustu ættingja sína. Hún hafði
skepnumar sínar; sveitungar og
kunningjar litu inn hjá henni og
forsjónin leit til hennar.
Guðbjörg fæddist 1. ágúst 1893
á Kistu í Vestur-Hópi í Vestur-
Húnavatnssýslu, dóttir Jónasar Jó-
hannssonar bónda þar og konu hans
Sigríðar Hannesdóttur. Hún vann í
foreldrahúsum fram eftir aldri en
var síðan um nokkurt skeið í hús-
mennsku í Víðidal og réðst eftir það
til Gests bónda Guðmannssonar í
Krossanesi og var ráðskona þjá
honum í eitt ár. Þá var hún tæplega
fímmtug en heilsuveil. Henni fannst
hún ekki nógu afkastamikil til þess
“*ao bjóða öðrum starfskrafta sína
en sá að hún gæti bjargað sér sjálf
ef hún fengi að hafa sína henti-
semi. Það varð úr að hún fékk skika
úr Krossaneslandi til ábúðar, um
það bil einn kílómetra að ummáli.
Leigan var engin og einu skilmál-
amir þeir að landið rynni aftur
undir Krossanes þegar hún hætti
búskap.
Guðbjörg var þakklát fýrir þann
skilning sem Drottinn almáttugur
og Gestur bóndi sýndu henni. Jörð-
ina sína nefndi hún Selland og hún
hófst þegar handa. Með hjálp góðra
granna reisti hún torfbæ handa sér
og skepnunum. Þetta var á árunum
1940 og 1941, löngu eftir að íslend-
ingar voru hættir að byggja úr torfí
og gijóti. Hún fékk hjálþ við að
slétta tún og pæla garð í einu horn-
inu fyrir kartöflur, rófur og rabar-
bara. í suðurenda torfbæjarins inn-
réttaði hún litla baðstofu en í
norðurendanum bás fyrir kú og kró
fyrir tíu til tuttugu fjár. Þarna var
líka lítil hlaða og seinna kom skúr
fyrir verkfæri.
Á Sellandi tókst henni að lifa á
eigin framleiðslu næstu áratugi eins
og hana hafði langað til. Þegar á
leið fækkaði hún skepnunum. Að
eigin sögn lét hún kúna af því að
henni varð illt í klaufunum og hrút-
inn af því að honum leiddist. Undir
það síðasta voru ærnar ekki nema
níu eða tíu. En það nægði henni.
Fyrst í stað átti hún hest, kerru og
aktygi og fyrstu árin sló hún túnið
sjálf með orfí og ljá en síðar þegar
kraftamir fóru að minnka var túnið
slegið fyrir hana en hún hirti heyið
sjálf. Hún stakk líka sjálf út úr fjár-
húsinu, ók taðinu á tún og þurrkaði
það. Ekki máttu vera nema þijár
þunnar flögur í einu í hjólbörunum,
annars réð hún ekki við þær.
Guðbjörg var afar lagin við
skepnur og hún mátti ekki til þess
hugsa að þeim liði illa. Mér vitan-
lega tók hún aldrei þátt í smala-
mennsku á haustin með öðmm
sveitinni. Trúlega var ekki heldur
til þess ætlast. Hún fór bara upp í
hlíðamar fyrir ofan bæinn og kall-
aði „mínar“ og æmar hennar komu
hlaupandi með lömbin á eftir sér.
Þegar þær vom í fjárhúsinu var
gestum velkomið að líta inn til
þeirra en fyrst fór Guðbjörg inn til
„sinna“ svona rétt til þess að segja
þeim að láta sér ekki bregða við
að sjá ókunnuga.
Það var sáralítið sem Guðbjörg
keypti til heimilisins en samt skorti
hana aldrei neitt. Framan af var
það fyrst og fremst kaffi, sykur,
kornmeti og bijóstsykur handa
börnum sem heimsóttu hana. Eftir
að hún lét kúna fékk hún mjólk og
skyr sent frá Hvammstanga. Eitt-
hvað keypti hún af steinolíu til þess
að setja á olíulampa á veturna. Eitt
sinn ætluðu sveitungar hennar að
gefa henni Aladdínlampa í afmæl-
isgjöf en hún afþakkaði. Henni
fannst slíkur gripur eyða allt of
mikilli olíu. Í annað skipti ætluðu
kunningjarnir að gefa henni út-
varpsviðtæki en hún afþakkaði það
líka. Henni fannst alveg nóg að
hafa sveitasímann, hann færði
henni allar þær fréttir sem hún
kærði sig um að heyra. Hún eldaði
á lítilli kolaeldavél, bakaði fyrirtaks
kökur í ofninum og vélin hitaði upp
baðstofuna. Guðbjörg var lítið fyrir
að kaupa kol. Hún notaði sauðatað-
ið, sem hún hafði sjálf þurrkað, og
fyrir kom að vinir hennar gaukuðu
að henni spýtu og spýtu. A sínum
tíma rafvæddist Vestur-Hóp eins
og aðrar sveitir en Guðbjörg komst
ágætlega af án rafmagns. Gamla
saumavélin hennar var handsnúin
og hún þurfti enga rafmagnsdælu
til þess að auka þrýstinginn á vatn-
inu sem hún hafði látið leiða í bæ-
inn. Vaskur var líka óþarfi. Galvan-
íseruð fata fyrir hreint vatn hékk
á krananum í baðstofunni, önnur
fyrir skólp stóð á gólfínu. Lítið
emalerað vaskafat var notað til að
þvo matarílátin og annað kom í
staðinn fyrir handlaug.
Klæðaburður Guðbjargar var fá-
brotinn. Hversdags var hún í
hnepptri treyju sem hún hafði
saumað úr hveitipokum, síðu svörtu
ullarpilsi og ullarsokkum sem hún
hafði pijónað sjálf. En ef mikið stóð
til tók hún peysufötin sín upp úr
fatakistunni.
Litla baðstofan hennar var ótrú-
lega vistleg og vinaleg. Veggimir
voru klæddir brúnum umbúðapapp-
ír og skreyttir með almanökum
Eimskipafélagsins. Um hver mán-
aðamót fletti hún þeim öllum. Einn
gluggi með fjórum litlum rúðum var
á baðstofunni og undir honum stóð
smáborð og tveir eða þrír stólar. Á
móti var eldavélin en fyrir innan
tvö rúm því að Guðbjörg vildi geta
hýst illa staddan ferðalang að vetr-
arlagi. Fyrstu árin sem hún bjó á
Sellandi ferðuðust sveitungamir
ekki um á bílum, heldur á tveimur
jafnfljótum, ríðandi ellegar bara á
dráttarvél og vom fegnir húsaskjóli
í vondu veðri.
Guðbjörg var vel látin af sveit-
ungum sínum og ýmsir heilsuðu upp
á hana þegar þeir áttu leið fram
hjá. Ef hún var við vinnu úti lagði
hún frá sér verkfærin, bauð gestin-
um í bæinn og hitaði kaffí. Ef fólk
kom á matmálstíma var því boðinn
matur. Eitt sinn sem oftar átti ná-
granni hennar leið hjá og hafði með
sér ungan Reykjavíkurpilt. Þeim var
boðinn matur, skyr og kartöflur á
sama diski. Þegar strákur hafði
fengið nægju sína þakkaði hann
fyrir sig en þá sagði Guðbjörg:
„Éttu betur af diskinum þínum“.
Hjá henni fór ekkert til spillis.
Guðbjörg gerðist ekki einyrki til
þess að forðast fólk enda var hún
síður en svo ómannblendin og hún
fylgdist með því sem var að gerast
í litla samfélaginu í kringum hana.
Hún tók þó ekki beinan þátt í fé-
lagsmálum en lagði peninga af
mörkum til málefna sem henni voru
að skapi. Ellistyrkinn sinn notaði
hún ekki, heldur lagði hann fyrir
og gaf síðan. Hún lagði til dæmis
fram dijúga upphæð þegar Kvenna-
bandið, kvenfélagsambandið í Vest-
ur-Húnavatnssýslu, safnaði fyrir
fyrsta sjúkrabílnum sem kom í Mið-
fjarðarlæknishérað. Á efri árum
gekk hún í Hvítasunnusöfnuðinn
og átti hann eftir það hauk í horni
þar sem Guðbjörg var.
Hún var hálfníræð þegar hún
hætti að geta verið ein á Sellandi.
Hún fann það sjálf og sætti sig við
það. Bærinn var orðinn lélegur, hún
gat ekki lengur hlýjað upp hjá sér
á veturna og hafði ekki krafta til
að sinna skepnunum. En hún gafst
ekkert upp. Það hefði ekki hvarflað
að henni að leggjast á bæn og bíða
eftir því að eitthvað gerðist. Nei,
Guð hjálpar þeim sem hjálpa sér
sjálfir. Hún var sannfærð um að
Jesús Kristur vísaði sér veginn að
réttum stað til að eyða síðustu árun-
um. Hún yrði bara að leita. Enn
gat hún ýmislegt gert sjálf og hún
vildi fá húsaskjól einhvers staðar
þar sem hún gæti verið út af fyrir
sig. Hún kom ánum sínum fyrir og
fór í ferðalag. Hún hafði ekki gert
víðreist um ævina, sjaldan farið út
fyrir sveitina, einu sinni mun hún
þó hafa brugðið sér til Reykjavíkur
til þess að heimsækja systur sína.
En nú lagði hún af stað með nesti
og nýja skó til að freista gæfunnar
rétt eins og persóna í ævintýri. Hún
hélt að hún gæti kannski fengið
inni uppi á lofti í gamla læknisbú-
staðnum á Hvammstanga, þar
kynni að vera laust herbergi. Svo
reyndist ekki og þá baðst hún húsa
á nokkrum stöðum þar sem hún
þekkti til, bæði á Hvammstanga og
í sveitinni en án árangurs.
Þetta var í sláturtíðinni. Guð-
björg hafði spumir af bflstjóra sem
sótti fé til þess að fara með það í
sláturhúsið á Hvammstanga og bað
um að fá að sitja í þegar hann
færi um Vestur-Hóp. Það var auð-
sótt mál og þegar bíllinn nam stað-
ar við Syðri-Þverá, fór hún út og
knúði dyra. Þeim var lokið upp.
Fimmta nóvember árið 1978 var
Guðbjörg Jónasdóttir enn einu sinni
bænheyrð.
Á Syðri-Þverá, hjá Auðbjörgu
Guðmundsdóttur húsfreyju og Jó-
hannesi Guðmundssyni bónda, var
rétti staðurinn. Þau tóku henni opn-
um örmum og vísuðu henni á lítið
herbergi. Þau leyfðu henni að hafa
sína hentisemi og hún var þeim
innilega þakklát. Guðbjörg hafði
alla ævi verið raunsæ og lært að
haga seglum eftir vindi í góðri
merkingu þess orðatiltækis. Það
þurfti enginn að segja henni að hún
gæti því miður ekki haft kolaelda-
vél í litla herberginu. Þar var eng-
inn reykháfur og heldur engin köld
göng sem hægt var að geyma í
matarögn. Því venti Guðbjörg sínu
kvæði í kross, keypti sér minnstu
gerð af rafmagnseldavél og lítinn
ísskáp. Hún var enga stund að læra
á þessi nútímaverkfæri og jafnfljót
að átta sig á því hvemig átti að
fara sparlega með rafmagnið.
Á Syðri-Þverá var hún hamingju-
söm eins og á Sellandi. Alltaf reyndi
hún að eyða tímanum í eitthvað
gagnlegt. Hún fékk afskominga frá
pijónastofunni á Hvammstanga og
saumaði marga flíkina úr þeim og
mottur fléttaði hún úr baggabönd-
um. Glugginn á herberginu hennar
sneri út að veginum og hún sá til
mannaferða. Margir gamlir kunn-
ingjar litu inn til hennar og á Syðri-
Þverá eignaðist hún nýja vini,
bamabörn Auðbjargar og Jóhann-
esar. Hún var hafsjór af gömlum
vísum og þulum og bömin hændust
að þessari gömlu konu sem hafði
alltaf tíma til að spjalla við þau og
gefa þeim „góða grautinn". Hann
var soðinn úr heilhveiti en hafði
alveg sérstakt bragð inni á herberg-
inu hennar. Guðbjörg hafði líka fé-
lagsskap af jafnöldru sinni á bæn-
um. Þar dvaldist þá móðir Auð-
bjargar, Jónína Gunnlaugsdóttir,
sem hafði verið húsfreyja á Illuga-
stöðum á Vatnsnesi en fluttist til
dóttur sinnar og tengdasonar þegar
hún hafði misst sjónina. Þær áttu
ýmislegt sameiginlegt þótt ólíkar
væru. Sjálfsbjargarviðleitni og
greiðasemi var báðum í blóð borin
og það kom fyrir að þær hlupu
undir bagga með Auðbjörgu hús-
freyju. Á þeim irum var símstöð á
Syðri-Þverá og þótti sjálfsagt að
sinna símanum hvenær sem var.
Við símann bættu þær hvor aðra
upp, gömlu konurnar. Jónína var
sjálf þaulvön símadama og gat af-
greitt öll símtöl þótt blind væri en
þegar átti að skrá þau fór í verra.
Þá kom Guðbjörg til skjalanna. Hún
var heyrði illa en sá ágætlega og
skráði öll samtöl samviskusamlega
eftir leiðbeiningum Jónínu.
Guðbjörg vildi deyja á Syðrí-
Þverá en Drottinn ætlaði henni það
ekki og hún sætti sig við það. Hún
hafði legið nokkuð lengi rúmföst
þegar hún sá sjálf að þetta dugði
ekki. Baggi á Auðbjörgu, sem hún
dáði manna mest, vildi hún síst af
öllu vera. Hún bað um pláss á elli-
heimilinu á Hvammstanga og þar
var hún þar til hún lést vorið 1986.
Hún var jarðsett í kirkjugarðin-
um á Vesturhópshólum. Þaðan er
skammt norður til Sellands. Litli
torfbærinn hennar er nú að hruni
kominn. En þegar horft er á þessa
grænu þúst birtist mynd af vin-
gjarnlegri gamalli konu í baðstofu
með gluggakríli sem hleypti inn
meira sólskini en flennistórar rúður
á glæsilegum stórhýsum.
Margrét E. Jónsdóttir.
+
Maðurinn minn og faðir okkar,
GISSUR JÖRUNDUR KRISTINSSON,
Hjallabrekku 13,
lést miðvikudaginn 27. júlí,
Ásta Hannesdóttir
og börn hins látna.

Hjartkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma,
UNNURTÓMASDÓTTIR JENSEN,
Hraunbæ 74,
áðurtil heimilis á Háteigsvegl 17,
lést í Landspítalanum fimmtudaginn 29. júlf.
Ingibergur Jensen, Alda Jónsdóttir,
Marta Jensen, Gisli Benjamfnsson
barnabörn og barnabarnabörn.
LEGSTEINAR
MOSAIK H.F.
Hamarshöfða 4 — sími 681960
+
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir og amma,
SVANBORG GUÐBRANDSDÓTTIR,
Torfufelli 29,
Reykjavfk,
andaðist 29. júlí.
Börn, tengdabörn,
og barnabörn.
+
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og afi,
GUÐMUNDUR BRAGI TORFASON,
Vallarbarði 1,
Hafnarfirði,
lést af slysförum föstudaginn 30. júlí.
Fyrir hönd aðstandenda,
Sonja Larsen Knútsdóttir.
+
GUÐNÝ JÓHANNESDÓTTIR,
Laufásvegi 64,
sem andaðist í Borgarspítala 27. júlí, verður jarðsungin fró Foss-
vogskirkju fimmtudaginn 5. ágúst kl. 13.30.
Gils Guðmundsson,
Úlfur Árnason,
Erna Gilsdóttir,
tengdabörn og barnabörn.