Morgunblaðið - 31.07.1993, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 1993
35
liðsinnt þeim, eða þekki einhvem,
sem þekki einhvern, sem ... þá fyrst
er tímabært að leita eftir viðkom-
andi þjónustu. í svona kerfi skipta
kunningsskapur og ættartengsl
miklu máli og fólk ræktar þau, því
það er aldrei að vita hvenær þau
nýtast. Þá er hægt að beita fyrir sig
ræktarsemi, vinar- og kurteisisgjöf-
um (ítalir eru mjög gjafmildir) og á
endanum mútum, þegar komið er
út fyrir „eðlileg" samskipti innan
þes_sa kerfis.
Ótrú ítala á ríkinu og trú á sam-
böndum opnar leiðina fyrir spillingu,
sem var ríkjandi flokkum í hag og
nægilega margir nutu góðs af til að
það héldist. Það er óneitanlega for-
vitnilegt að hugsa til þess að ítalska
kunningjaþjóðfélagið á sér nokkra
hliðstæðu í Rómarveldi. Keisarinn
var á toppnum og þeir sem vom
honum handgengnir eða vom í
valdastöðum voru skjólstæðingar
hans. Þeir þáðu vináttu hans og
guldu fyrir með hlýðni og hollustu.
Skjólstæðingarnir voru síðan hús-
bændur eða höfðingjar fyrir aðra,
sem voru þá skjólstæðingar þeirra
og svo koll af kolli niður allan þjóðfé-
lagsstigann. Um leið og maður frá
hærri stétt gerði manni af lægri stétt
greiða varð sá æðri verndari skjól-
stæðings síns og átti jafnframt rétt
á að biðja hann greiða, ef á þurfti
að halda. Kerfið kallast „klíen-
tilismi" og þannig ganga hlutirnir
fyrir sig á Ítalíu, sérstaklega á Suð-
ur-ítalíu. „Klíentilisminn" minnir á
íslenska goðaveldið að því leyti að
völd manna takmarkast ekki við
ákveðin landsvæði, heldur er kjarn-
inn trúnaðarsamband verndara og
skjólstæðings. Og íslendingur rekur
heldur ekki upp stór augu, þegar
hann kemst að því að á Ítalíu er oft
fljótlegra og einfaldara að leysa
málin eftir kunningjaleiðum en
formlegum leiðum.
Af hveiju nú?
Það dettur engum ítala í hug að
spillingin, sem nú kemur alls staðar
fram í dagsljósið sé nýtt fyrirbæri.
Rannsóknir sem var hætt, morð og
sjálfsmorð hafa lengi verið hluti af
ítölskum stjórnmálum. Það sem
kemur á óvart er. ef nú á í alvöru
að taka á gjörspilltu flokksræðinu.
Til skýringar á ástandinu nú er iðu-
lega bent á að ítalska flokka- og
valdakerfið hafi riðlast eftir hrun
Berlínarmúrsins, því öll hlutföll hafi
breyst eftir að kommúnisminn var
ekki lengur lífshætta, sem sameinaði
hina flokkana, en það er freistandi
að ætla að einnig liggi efnahagsleg-
ar ástæður fyrir hínum pólitíska
skjálfta nú.
Fjárhagslega hefur sorfið að á
Italíu eftir velgengni í lok síðasta
áratugar, líkt og annars staðar í
Evrópu, Bandaríkjunum og Japan.
Ítalía hefur lengi verið traustur
hornsteinn í EB. Nú duga faguryrð-
in ekki lengur, heldur þarf efnahags-
líf landsins að mæta ýmsum kröfum
þaðan. Lengi hefur verið talað um
einkavæðingu ríkisfyrirtækjanna, en
lítið miðar. Þau hafa verið þunga-
miðja gamla flokksvaldsins og hún
gengur ekki átakalaust fyrir sig.
Þingmaðurinn og athafnamaðurinn
Lueiano Benetton, eigandi sam-
nefnds fatafyrirtækis, hefur sagt að
vegna tilfinningaleysis stjórnmála-
manna fyrir athafnalífinu hafi þeir
litið út eins og óvinir þess. Sér hafi
orðið ljóst að eitthvað þyrfti að ger-
ast, þegar fjárfestar og fyrirtæki
fóru að flýja land.
í ljósi þess má hugsa sér að upp-
reisnin gegn flokksræðinu og spill-
ingunni komi einnig frá athafnalíf-
inu, einkum smærri atvinnurekstri,
þangað sem nýju svæðaflokkarnir
sækja stuðning sinn. Hann þurfí að
losna undan flokksræði, sem þjónar
hagsmunum flokkanna meir en at-
hafnalífsins og er fyrirtækjunum
dýrt. Líta má á þessar hreyfingar,
sem uppgjör við staðlað valdakerfi,
sem megnar ekki að skapa iðnaði
og verslun vaxtarskilyrði. Með Ítalíu
í huga er forvitnilegt að einnig í
Japan skuli spillingarmálin hafa
skekið valdakerfíð. Þar hefur sami
flokkurinn einnig verið við stjórn frá
stríðslokum.
Niðurstaðan óviss
Frá því eftir stríð og þangað til
fyrir þremur árum voru þijár blokk-
ir í ítölskum stjórnmálum. Til hægri
var Kristilegi demókrataflokkurinn
og í miðjunni nokkrir litlir með-
stjórnarflokkar hans, allt frá Frjáls-
lynda flokknum yfír til Sósíalista-
flokksins á vinstri vængnum. Til
vinstri var svo Kommúnistaflokkur-
inn, sem aldrei komst í stjórn. Eftir
fall múrsins skipti Kommúnista-
flokkurinn um nafn og aðlagaði
stefnu sína breyttum aðstæðum. Nú
er gamla jafnvægið fyrir bí og enn
óljóst hvað verður. Yst til hægri er
áhrifalítill fasistaflokkur. Síðan
kemur Lega nord, sem gagnrýnir
ríkisafskipti og stuðning við ein-
staklinga, atvinnulíf og síðast en
ekki síst við flokkana, eða með öðr-
um orðum þær leiðir, sem geta leitt
til spillingar. Flokkurinn hefur líka
bent á að þótt peningarnir verði til
á Norður-Ítalíu, fljóti þeir til Rómar,
þar sem stjórnmálamennirnir úthluti
þeim eftir annarlegum sjónarmiðum.
Flokkskjarninn er eigendur smáiðn-
aðar á Norður-Ítalíu, en þeir hafa
náð eyrum margra kennara, lækna
og annarra sem starfa sjálfstætt.
Enn er óljóst hver leggur undir
sig miðjuna. Hópur fólks allt frá
Fijálslynda flokknum til Kommún-
istaflokksins hefur um hríð unnið
að tillögum um margrædda stjóm-
arskrárbreytingu til að breyta kosn-
ingalögunum og draga úr flokksræð-
inu. Leiðtogi hópsins er Mario Segni
úr Kristilega demókrataflokknum.
Segni hefur gagnrýnt flokk sinn, en
ekki sagt sig úr honum enn. Hugsan-
lega verður þessi hópur, sem kallar
sig Alleanza democratia, eða lýðræð-
isiylkinguna að stjórnmálaflokki,
sem mun þá vísast leggja undir sig
miðjuna í ítölskum stjórnmálum. Til
vinstri er svo Kommúnistafiokkurinn
og vinstra meginn við hann harðlínu-
flokkurinn Rifondazione commun-
ista.
Örlög demókrataflokksin eru enn
á huldu. Innan hans eru tvær fylk-
ingar. Önnur er gamli kjarninn, sem
vill halda áfram eins og sem minnst
hafí í skorist. Hin er undir forystu
aðsópsmikillar konu, Rosi Bindi, sem
vill byija upp á nýtt með þær ka-
þólsku lýðræðishugsjónir, sem flokk-
urinn hefur kennt sig við í orði.
Mino Martinazzoli formaður flokks-
ins reynir að fara bil beggja og hef-
ur stungið upp á nýju nafni, Þjóðar-
flokknum, sem reyni að fá fyrirgefn-
ingu landsmanna. Francesco Cos-
siga fyrrum forseti, sem kemur úr
demókratafiokknum hefur lýst því
yfir að bæði flokkur hans og Sósíali-
staflokkurinn verði að viðurkenna
að þeir hafl lagt grundvöllinn að
spillingunni. Umberto Bossi formað-
ur Lega nord hefur sagt að nafna-
skipti séu ófullnægjandi lyktir fyrir
þá sem hafi stefnt landinu í hörm-
ungar. Sjúkdómurinn sé ólæknandi
og flokkurinn eigi sér enga framtíð.
Þrátt fyrir margra ára orðróm um
spillta forystu demókrata og sósíal-
ista fengu þeir alltaf atkvæði kjós-
enda, en loksins hrundi fylgi þeirra
í bæjarstjórnarkosningum í vor.
Norðursambandinu varð hins vegar
vel ágengt. Margir álíta að fylgi
þess sé ekki varanlegt, heldur bygg-
ist á óánægðum kjósendum, sem
skili sér til miðjuflokkanna, þegar
pólitískar aðstæður skýrast. Áber-
andi var að í fyrri umferð kosning-
anna, þegar kosið var um hvaða
flokkar ættu að sitja í borgarstjórn,
fékk sambandið færri atkvæði en í
síðari umferðinni, þegar kosið var
beint um bæjar- og borgarstjóra,
vísast vegna þess að frambjóðendur
þess voru nýgræðingar í stjórnmál-
um, óháðir valdakerfi gömlu flokk-
anna.
Önnur spurning er svo hveijar
málalyktir verði í þeim málum, sem
rannsóknardómarar vinna nú að. Og
fleira á eftir að koma upp svo marg-
ir eru enn í viðbragðsstöðu. Fyrrum
bæjarstjóri í smábæ á Ítalíu fékk
heimsókn lögreglunnar seint um
kvöld, því hann hafði gleymt að
slökkva á bílljósunum. Um leið og
hann heyrði að lögreglan væri kom-
in, sagði hann rólega að hann kæmi
niður eftir augnablik. Eftir um tíu
mínútur birtist hann klæddur og
strokinn með tösku í hendi og sagð-
ist tilbúinn. Lögreglumönnunum
vafðist tunga um tönn og bentu á
bílinn „Nú eruð þið ekki komnir til
að taka mig?“ sagði húsbóndinn og
andaði greinilega léttar. Vísast hafði
hann pakkað í töskuna eftir nýjustu
leiðbeiningum um hvað nauðsynlegt
sé að taka með í fangelsi. Betri borg-
urum hefur meðal annars verið ráð-
lagt að taka með sér sjampó, því
fangelsissjampóið sé lakara en þeir
eigi að venjast.
Enn hefur ekki verið ákveðið
hvernig farið verður með ákærða
þingmenn, en um tuttugu prósent
liggja undir grun um spillingu. Gamli
kjaminn í gömlu stjórnarflokkunum
berst af alefli gegn kosningum, þvi
hann missir óhjákvæmilega fylgi og
áhrif. Obbinn af þeim þingmönnum
sem orðaðir eru við spillingu hverfur
af þingi, missir þinghelgina og þá
er ekkert því til fyrirstöðu að hefja
réttarhöldin. En þessa dagana bend-
ir allt til að gamli kjaminn sé að
verða undir og að kosningar verði
ekki seinna en í haust. Og þá verður
kannski líka hert á rannsókninni á
frímúrarastúkunni P2 og skuggaleg-
um samsætum þar, sem enn em
óupplýst.
I vikunni var tilkynnt að von
væri á mörgum nýjum nöfnum í
spillingarrannsókninni, aðallega í
kjölfar játninga Garofanos. Bíl-
sprengjurnar undanfarið era túlk-
aðar sem hótun frá þeim sterku öfl-
um sem vilja stöðva hreingerninguna
í ríkiskerfínu. Almennt era Italir
sannfærðir um að þótt spillingarmál-
in séu yfirþyrmandi, komi aðeins
hluti þeirra upp á yfírborðið. Ástand-
ið hafí í raun verið enn verra. En
athafnalífið þrýstir einnig á um skýr-
ari línur, því hjólin snúast hægt í
kringum fyrirtæki, sem hafa lent í
mútumálum. Og þar hvísla menn að
mútugreiðslum hafí ekki verið hætt.
Nú nemi þær hins vegar ekki lengur
tíu prósentum viðskiptaupphæðar-
innar, heldur 20-30 prósentum,
vegna meiri áhættu.
Rétt eins og í Austur-Evrópu era
hreinsanirnar og uppgjörið sárs-
aukafullt. Reiði almennings beinist
fyrst og fremst gegn spilltum stjórn-
málamönnum, en síður gegn at-
hafnamönnum, sem greiddu fyrir
viðskiptum með mútum. En ef ekki
tekst fljótlega að hamla gegn flokks-
ræðinu, vinda ofan af ríkisrekstrin-
um og stokka upp í flokkunum eru
menn sammála um að eftir sex eða
sjö ár verði allt komið í sama farið
aftur. Enn er of snemmt að tala um
byltingu, en það er kannski von um
hana.
Sigrún
Davíðsdóttir
ÁRNAÐ HEILLA
UTSALA
Ein sú magnaöasta!
• Jakkafótfrákr.12.900 • Frakkarfrákr.7.900
• Stakir jakkar frá kr.7.900 • Blússurfrákr.3.900
• Stakar buxur frá kr..3.900 • Rúskinnsjakkar frá kr. .5.900
• Kakibuxur frá kr.....2.900
• Gallabuxur frá kr.2.900
• Skyrturfrákr......1.500
• Sokkar (3 pör) frá kr.990
• Peysurfrákr.......2.900
Ath.: 15% staðgreiðsluafsláttur
af öðrum vörum.
Laugavegi 47
Ljósm.st. MYND, Hafnarfirði.
HJÓNABAND. Gefín voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Há-
teigskirkju af sr. Valgeiri Ástráðs-
syni Guðríður Arnardóttir og Haf-
liði Þórðarson. Heimili þeirra er á
Digranesvegi 36, Kópavogi.
Ijósm.st. MYND, Hafnarfirði.
HJÓNABAND. Gefín voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Víði-
staðakirkju af sr. Sigurði Helga
Guðmundssyni Sigurlaug Jóhanns-
dóttir og Sigþór Árnason. Heimili
þeirra er að Eyrarholti 3, Hafnar-
firði.
LJósm.st. MYND, Hafnarfirði.
HJÓNABAND. Gefín voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Víði-
staðakirkju af sr. Sigurði Helga
Guðmundssyni Rósa Björg Magnús-
dóttir og Helgi Gizurarson. Heimili
þeirra er í Bröttukinn 4, Hafnar-
fírði.
Ljósm.st. MYND, Hafnarfírði.
HJÓNABAND. Gefin voru saman
í hjónaband þann 10. júlí sl. í Víði-
staðakirkju af sr. Sigurði Helga
Guðmundssyni Valgerður Eiríks-
dóttir og Tómas Erlingsson. Heim-
ili þeirra er að Einarsnesi 78,
Reykjavík.