Morgunblaðið - 12.09.1993, Side 10

‘ÍO
M'ÖRtlÍNfeÍA^ÍÐ SÚíiWutóÁ'GtóR Ú. -SÉÍ^tÍiÍlBÉÍR' 10^3
■ Margir flskistofnar virða ekki 200 mílna cfnahagslögsögu
■ island I forystu strandríkja en rennir hýru auga til úthaf sveiöa
■ llver er munurinn á Jan Mayen, llvalbak. Kolbeinsey og Rockall?
ÍDJÍIPHAFI
GRÆNLAND
Danir viðurkenna ekki efnahags-
lögsögu út frá Kolbeinsey milli
íslands og Grænlands og út frá
Hvalbak milli íslands og Færeyja
eftir Pál Þórhallsson
ÞÓTT efnahagslögsaga íslands
takmarkist við 200 sjómílur er
ekki þar með sagt að við getum
ekki gert tilkall til nýtingar og
stjórnunar auðlinda víðar. Verður
hér gefið yfirlit yfir þau hafréttar-
legu álitamál sem við blasa utan
200 mílnanna og þá hagsmuni sem
kunna að vera í húfi. Kemur þar
fram að hafréttarsáttmálinn frá
1982 er það grundvallarplagg sem
stefna íslendinga miðast við. A
grundvelli hans hafa Islendingar
helgað sér landgrunn út fyrir efna-
hagslögsöguna, allt suður á Hatt-
on-Rockall-banka. íslendingar
hafa verið í forystu strandríkja
sem hafa beitt sér fyrir að reglur
yrðu settar um ábyrga nýtingu
auðlinda á úthafinu, reglum ha-
fréttarsáttmálans til fyllingar.
Ýmsar fisktegundir veiðast bæði
innan og utan íslensku efnahags-
lögsögunnar og kann að skipta
miklu að skera úr hvort þar sé um
„íslenska“ stofna að ræða. Slíkt
styrkir nefnilega stöðu okkar í
samningaviðræðum við aðrar þjóð-
ir um stjórnun veiðanna.
Sú meginregla gildir að veiðar
á úthafinu utan 200 mílna
lögsagna ríkja eru frjálsar.
Samkvæmt hafréttarsátt-
málanum frá 1982 hvíla þó tvær
skyldur á þeim sem veiðir. Annars
vegar að hafa samráð við önnur ríki
sem stunda sömu veiðar og við það
ríki úr hvers lögsögu fískstofn kemur
ef því er að skipta. Hins vegar að
ganga ekki nærri auðlindinni sem
nýtt er. Ákvæði hafréttarsáttmálans
um þetta efni eru þó fremur loðin.
Auk þess gengur hafréttarsáttmálinn
ekki í gildi fyrr en ári eftir að 60
ríki hafa undirritað hann. En nú hafa
56 ríki gert það.
Eftir Ríó-ráðstefnuna um um-
hverfismál á síðasta ári varð til hópur
um 55 ríkja sem vilja standa vörð
um réttindi strandríkja. Island er eitt
fímm ríkja sem veita hópnum for-
ystu. Hin eru Argentína, Kanada,
Chile og Nýja-Sjáland. Þessi ríki hafa
beitt sér mjög á ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um veiðar á úthafinu en
haldnir hafa verið tveir fundir á veg-
um hennar, sá síðari nú í júlí síðast-
liðnum í New York. Island lagði drög
að alþjóðasamningi um úthafsveiðar
fyrir fímm-ríkja hópinn og byggði sá
hópur sínar tillögur að alþjóðasamn-
ingi á íslensku drögunum. Á fundi
sem íslensku fulltrúamir áttu með
fulltrúuni frá Skandinavíu kom fram
gagnrýni á íslendinga frá öðrum en
Norðmönnum fyrir að stefna gangi
ráðstefnunnar í voða með því að
leggja fram drög að alþjóðasamn-
ingi. Á þessum fundi gagnrýndu
Danir einnig Norðmenn fyrir að túlka
hafréttarsáttmálann að geðþótta og
ætla að gera kröfur utan 200 míln-
anna.
Samningurinn um úthafsveiðar
sem ísiendingar kepptu þarna að
hefur að markmiði að koma á fót
virku stjórnkerfí við veiðar á deili-
stofnum (fískstofnum sem veiðast
bæði innan fískveiðilögsögu og utan)
og flökkustofnum. Ekki segir þar að
strandríki hafí rétt yfír deilistofni
heldur að samræmi eigi að vera milli
þeirra verndarreglna sem beitt er
innan og utan fiskveiðilögsögu. Enn-
fremur að veiðar úr stofni utan efna-
hagslögsögu megi ekki hafa slæm
áhrif á þann hluta hans sem er innan
lögsögu. Skylt verði að beita svokall-
aðri varúðarreglu á úthafinu. Hún
felur í sér að menn skuli hafa varann
á og forðast að telja skort á vísinda-
legnm upplýsingum um ástand físk-
stofna rök fyrir veiðum. Gert er ráð
fyrir svæðisbundinni stjórnun. Slíkar
svæðisstofnanir eiga að hafa alþjóð-
lega viðurkenndar verndarráðstafanir
að leiðarljósi. Eiga þær m.a. að meta
ástand fískistofna og setja reglur um
hámarskafla og möskvastærð. Þær
eiga að hafa í sinni stofnskrá ákvæði
um skyldubundna og bindandi úr-
lausn þriðja aðila í deilumálum. Og
þær eiga að vera opnar öllum þeim
ríkjum sem æskja þess að veiða á
svæðinu. Heimilt verði að takmarka
réttindi nýrra meðlima t.d. með því
að veita þeim ekki kvóta ef stofnar
eru fullnýttir.
Athyglisvert er að lítil sem engin
umræða hefur verið innanlands um
þessa stefnumótun í úthafsréttarmál-
um.
Stefnubreytíng?
Við veiðiför íslenskra skipa norður
í Smuguna í Barentshafi vaknaði sú
spuming hvort íslendingar væru að
taka upp nýja stefnu og tileinka sér
rök úthafsveiðiríkja og grafa undan
hagsmunum strandríkja. Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
rökstyður afstöðu íslenskra stjórn-
valda, sem gerðu ekkert til að stöðva
veiðiförina, með því að benda á að
ekki sé hægt að taka af íslenskum
sjómönnum þann rétt sem þeim ber
til úthafsveiða skv. þjóðarétti. Norð-
menn hafa sakað íslendinga um tvö-
feldni í þessu máli og vísa til úthafs-
veiðiráðstefnunnar í New York. Jón
Baldvin hafnar því að Norðmenn
hafi á fundi í Stokkhólmi með íslensk-
um ráðamönnum lagt fram tillögur
um skipan úthafsveiða sem væru
byggðar á málflutningi íslands í New
York. Þess í stað hafi Norðmenn
gert ráð fyrir að strandríki setji ein-
hliða reglur um stjórnun og vemdun
fískistofna á úthafí, utan lögsögu
sinnar, en önnur ríki skuldbindi sig
til þess að virða þær, hverjar sem
þær séu.
Sú spuming vaknar í framhaldi
af þessu hvort eftir miklu sé að slægj-
ast fyrir íslendinga við úthafsveiðar.
Vissulega eru smugurnar víðar en
fyrir utan lögsögu Noregs. Almennt
má þó segja að alls staðar í heiminum
séu stofnar sem allir hafa aðgang
að ofnýttir. Bætir ekki úr skák að
tækni til fiskveiða hefur fleygt fram,
veiðigeta í heiminum er mun meiri
en auðlindir sjávar geta staðið undir
auk þess sem verð á fiskiskipum hef-
ur farið lækkandi. Hins vegar er ekki
ljóst að hve miklu leyti við íslending-
ar eigum möguleika á veiðum innan
lögsagna annarra ríkja með samning-
um. Má þó í J)essu sambandi nefna
þá nýjung að Islendingar hafa í sum-
ar stundað rækjuveiðar í flæmska
hattinum sunnan Grænlands og aust-
an lögsögu Kanada.
Eitl af fáum dæmum
Ef við lítum okkur nær þá hefur
um árabil verið í gildi samningur
milli íslands, Noregs og Grænlands
um loðnuveiðar. Þessi samningur er
öllum til hagsbóta að því leyti að
væri hann ekki fyrir hendi þá gætu
Norðmenn t.d. keppst við að veiða
sem mest af loðnu á meðan stofninn
er innan norskrar lögsögu og lítið
verið eftir handa íslendingum þegar
hann kæmi inn á okkar svæði. Loðnu-
samningurinn er eitt af fáum dæmum
í heiminum um að nágrannaríki semji
um nýtingu úr fiskistofni sem gengur
á-milli lögsagna — án þess að beitt
sé hótunum um viðskiptaþvinganir
og annað slíkt eins og stórveldi þessa
heims hafa getað tíðkað — og í sam-
ræmi við tillögur fiskifræðinga en
Evrópubandalagið t.d. hefur ekki
getað uppfyllt síðara skilyrðið. En
loðnusamningurinn sýnir einnig hve
erfítt er að semja um nýtingu auð-
linda af þessu tagi því það tók um
áratug að ná þríhliða samningum.
íslendingar og Grænlendingar
hafa verið að veiða rækju úr sama
stofni á Dohrnbanka. Ljóst þykir að
rækjuveiðin hafí gengið nærri stofn-
inum sem sést á því að veiðar Græn-
lendinga nú eru ekki nema svipur hjá
sjón miðað við það sem var. Vísinda-
nefnd Norðvestur-Atlantshafsfisk-
veiðiráðsins hefur mælt með kvóta á
þessar veiðar en Grænlendingar hafa
við sínar kvótaákvarðanir farið all-
nokkru ofar. Vegna þess að veiði-
svæðið er aðallega Grænlandsmegin
miðlínu hafa íslendingar ekki veitt
nema 10-30% af heildaraflanum og
er það mat manna að takmörkun
veiða af okkar hálfu væri því til lít-
ils. Fulltrúar landanna hafa rætt um
takmörkun veiðanna en án árangurs.
Uthafskarfi veiðist innan lögsögu
íslands og Grænlands og langt suður
um höf. Lengi voru Rússar og aðrar
Austur-Evrópuþjóðir næstum einráð-
ar við þessar veiðar en það hefur
breyst. Nú stunda íslendingar, Norð-
menn og þýsk skip, að hluta í eigu
íslendinga, þessar veiðar. Innan
Norðaustur-Atlantshafsnefndarinnar
hefur verið rætt um að takmarka þær
en ekki náðst samkomulag þar um.
Ástæðan er m.a. sú að óvissa er um
m