Morgunblaðið - 12.09.1993, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1993
-t
4-
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1993
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Slj órnarsamstarfið
Það er töluverð spenna í sam-
starfi stjórnarflokkanna
um þessar mundir. Þótt það sé
alþekkt fyrirbæri á vettvangi
stjórnmálanna síðustu tvo ára-
tugi, að ráðherrar í ríkisstjórn
deili opinberlega sín í milli,
gegnir öðru máii, þegar augljós
ágreiningur er kominn upp á
milli formanna stjórnarflokk-
anna, eins og gerzt hefur síð-
ustu daga vegna landbúnaðar-
málanna. Þáð er hlutverk for-
manna Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks að halda samstarfi
flokkanna tveggja í réttum far-
vegi og ágreiningur þeirra í
milli á opinberum vettvangi get-
ur haft alvarlegar afleiðingar.
Landbúnaðarmálin hafa ára-
tugum saman verið deiluefni á
milli Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðuflokks. Jafnaðarmenn hafa
alla tíð haft möguleika á að ná
til sín fylgi í þéttbýli frá Sjálf-
stæðisflokknum með því að taka
landbúnaðarmálin á dagskrá.
Þetta gerðist með áberandi
hætti í þingkosningunum 1967,
þegar Sjálfstæðisflokkurinn
missti nokkúrt fylgi til Alþýðu-
flokks vegna málflutnings Al-
þýðuflokksmanna í kosninga-
baráttunni um landbúnaðarmál-
in. Þau kosningaúrsíit leiddu til
spennu í samstarfi Viðreisnar-
flokkanna á sínum tíma, en til
allrar hamingju héldu þeir sam-
starfi sínu áfram.
Sjálfstæðismönnum hefur
alltaf verið ljóst, að Alþýðu-
flokksmenn gætu.haft af þeim
fylgi með því áð taka landbúnað-
armálin til umræðu. Sjálfstæðis-
flokkurinn er hins vegar miklu
breiðari flokkur en Alþýðuflokk-
urinn. Forystumenn Sjálfstæðis-
flokks hafa í mörg horn áð líta.
Sjálfstæðisflokkurinn endur-
speglar þjóðfélagið allt og hina
mismunandi hagsmuni, sem tak-
ast á, langt umfram aðra flokka.
Þess vegna er Sjálfstæðisflokk-
urinn vettvangur málamiðlunar
i samfélaginu. Takist málamiðl-
un á milli ólíkra hagsmuna innan
Sjálfstæðisflokksins tekst hún á
landsvísu. Takist hún ekki innan
þessa stóra flokks er hætta á
ferðum, ekki bara fyrir flokkinn,
heldur er mikil hætta á sundr-
ungu í þjóðfélaginu í heild.
Það hefur orðið hlutskipti
núverandi stjórnarflokka, að
leiða þjóðina í gegnum einhveija
mestu kreppu, sem yfir okkur
hefur gengið á þessari öld. Það
er mikið hlutverk og óhugsandi
að sinna því á þann veg, að for-
ystumenn eða flokkar hljóti vin-
sældir af. Staða þjóðarbúsins er
svo alvarleg og svo mikil hætta
á ferðum, að það væri ekkert
vit í því, að láta samstarf þess-
ara tveggja flokka í ríkisstjórn
brotna á deilum um landbúnað-
armálin. Þótt þau málefni séu
mikilvæg og skynsamleg lausn
þeirra vissulega þáttur í því,
hvernig okkur tekst að sigla upp
úr öldudalnum, eru önnur mál
þó mikilvægari.
Ríkisstjórn vinstri flokkanna
ræður ekki við þau vandamál,
sem við blasa. Þvert á móti eru
vérulegar líkur á því, að slík rík-
isstjórn myndi loka augunum
fyrir þeim hrikalegu vandamál-
um, sem við stondum frammi
fyrir og freistast til þess að
halda áfram á braut erlendrar
skuldasöfnunar og sópa vanda-
málum atvinnulifsins undir
teppið eins og slíkar ríkisstjómir
hafa áður gert, m.a. sú, sem sat
hér að völdum frá 1988 til 1991.
Þjóðarhagsmunir krefjast
þéss, að núverandi stjórnar-
flokkar haldi samstarfi sínu út
þetta kjörtímabil. Þeir þurfa að
taka fastar á málum en þeir
hafa gert. Þeir þurfa á öflugri
stuðningi að halda en þeir hafa
fengið. Vel má vera, að frekari
breyting á verkaskiptingu innan
ríkisstjórnarinnar geti verið
gagnleg. En það er enginn ann-
ar raunhæfur kostur fyrir hendi.
Þess vegna eiga formenn stjórn-
arflokkanna að taka höndum
saman um að koma deilumálun-
um um landbúnaðarmálin í
ákveðinn farveg og einbeita sér
síðan að hinum stóru málum.
Einhver tonn af dönskum ham-
borgarhrygg og danskri skinku
mega ekki verða þúfan, sem
véltir þungu hlassi.
OQ ÁHRIFEVR-
Ci *J »ópskra mód-
emista eru vart
merkjanleg í skáld-
skap Steins Steinars,
nema í Tímanum og
vatninu. En þau eru á
víðogdreif í ljóðum atómskáldanna
sem réðu ferðinni um skeið í ís-
lenzkri ljóðlist, á sama hátt og af-
straktmálarar í myndlist, þótt Örn
Óláfsson sýní framá að þessi skáld
eru sjaldnast módemistar sam-
kvæmt skýringarreglu hans. Spor-
göngumenn atómskáldanna sumir
reyndu að minnka bilið milli listar
og almennings, þótt þeir tileinkuðu
sér að sjálfsögðu áferðarbyltingu
lausmálsljóðsins og módernistanna;
að sumu leyti og með sínum hætti.
En þeir sneru sér þó einkum að
öðrum þáttum skáldskapar og
reyndu m.a. að búa tunguna undir
samfléttu borgaralegs tungutaks í
deiglu og ljóðlistarhefðar sem átti
rætur í öguðu og langræktuðu
tungutaki sveitanna. Jónas Hall-
grímsson hafði með höndum að
brúa þetta bil þegar rómantíkin var
nýskapandi kraftur í Evrópu á sið-
ustu öld. Þessi viðbrögð síðatóm-
skáldanna ef svo mætti segja voru
eðlileg, raunar nauðsynleg til að
atómskáldskapurinn striðnaði ekki
í merkingarlausum klisjum og
þreyttum endurtekningum eða
sjálfvirkni.
OA SEGJA MÁ AÐ MEÐ
ÖV/»táknmynda- og líkinga-
skáldskap nútímans hafi verið reynt
að endurheimta eitthvað af þeirri
ljóðrænu mystík sem hvarf aðmestu
með lútherstrú. Það er vafalítið ein
af ástæðunum fyrir því hvað Eliot
dróst að byskupakirkjunni ensku
sem hefur varðveitt ýmsa þætti
HELGI
spjall
þessarar krístnu arf-
leifðar. En sundraðar
andstæður og órökvís
dulúð i anda róttækra
táknmálskálda eða
expressjónista eru
ekki nein sérstök ein-
kenni í skáldskap Eliots, heldur
menntuð afstaða til þeirrar ræktuðu
menningargeymdar sem unnið ér
úr og skáldið fléttar meðvitað og
af mikilli kunnáttu inní þann nýst-
árlega ljóðræna veruleika sem rís
af sköpunarkrafti hans. Tákn Eliots
og skírskotanir, efni hans og aðferð
er gjörólíkt áferðinni í Tímanum og
vatninu og vinnulagi Steins og er
raunar einnig heldur ólíkt Dymbil-
vöku sem byggir ekki á jafnmeðvit-
uðum skírskotunum og Eliot. Skír-
skotanir Eliots í Eyðilandinu eru
með ólíkindum einsog sjá má af
útgáfu Sverris Hólmarssonar á
ljóðaflokknum (1990). En fmn-
gálknuð er þessi ljóðlist ekki þótt
auðug sé að táknum og ljóðrænu
myndmáli.
Sagt hefur verið að Dymbilvaka
sé einskonar andvökuljóð þótt
draumkenndum brotum þess virðist
fremur ætlað að vaxa úr martröð
milli svefns og vöku (Ég sem fæ
ekki sofið...). En við höfum orð
Steins Steinars sjálfs fyrir því að
Tíminn og vatnið sé sprottið úr eins-
konar andvöku. Hann orti mörg
þessara kvæða á kvöldgöngu ogþau
voru frekar til þess gerð að drepa
tímann en upplifa hann(!) Þráttfyrir
augljós tengsl við súrrealisma og
táknskáldskap eru ljóðin í Tímanum
og vatninu byggð á samhengisföst-
um línum og ósundruðum setning-
um þótt margt sé auðvitað hálfsagt
einsog í öllum nútímaskáldskap.
Sum kvæðin fjalla einfaldlega um
ástina einsog augljóst má vera (frá
vitund minni/til vara þinna/er veg-
laust haf...), önnur um guð og trúna
einsog Steinn hefur raunar sjálfur
ymt að (Parzífal, Graal og „hin
hvíta fregn“ svo dæmi séu tekin
og hvað sem það merkir nákvæm-
lega; en augljóslega eitthvað í
tengslum við Hvíta-Krist), og enn
önnur kvæði um tímann og blekk-
inguna og svo þetta eilífa yrkisefni
mannsins um goðsögulega hrakför
hetjunnar eða hin goðumlíka manns
um hættulegt og harla þverstæðu-
kennt umhverfi sitt, en þóekki endi-
lega það umhverfi sem við blasir,
heldur lifir innra með manninum
og birtist í draumkenndum hug-
myndum hans um líf sitt og jarð-
vist (Odysseifur og kannski Kíkóti).
Við erum á ferðalagi um innra
landslag mannsins og markmiðið
er að komast í einhvern kaupstað,
en við höfum gleymt hvað við áttum
að kaupa einsog Steinn sagði sjálf-
ur í samtölum okkar. Tíminn og
vatnið fjallar öðrum þræði um slíkt
ferðalag. En kvæðið er þó umfram
allt glíma Við tunguna og tilraun
til að vinna nýtilegan veruleikla
inní afstrakthugmyndir og óvæntan
vefnað. Til þess er reynt á þanþol
sérhvers orðs til hins ítrasta; og
sérhverrar línu í kvæðinu. Vísanir
og tákn verða oft svo persónuleg
og laustengd efninu að lesendur
verða sjálfir að yrkja í eyðumar.
Þeim er semsagt breytt í skáld enda
taldi Borges það eitt helzta hlutverk
Ijóðlistar. „Skilningurinn" felst í
upplifun kvæðisins og þeirri mús-
íkölsku hreyfingu tungunnar sem
er aðal þess og helzta einkenni, eða
ölluheldur nýjabrum kvæðisins. Sá
þáttur verður ekki sóttur í erlendan
skáldskap; hann er fullkomlega
heimatilbúinn; ný áferð í íslenzkum
skáldskap.
M
(meira næsta sunnudag)
Hin ljósa vík
VIÐ SKILDUM I
síðasta Reykjavíkur-
bréfi við Einar Odd
Kristjánsson þar
sem hann var að sýna okkur garðinn sinn
að Sólbakka og rifja upp sögu Ellefsens
hvalveiðistjóra, en fyrir innan Flateyri er
stór skorsteinn á hóli sem er minnisvarði
um hvalstöðina sem þetta athafnaskáld frá
Tönsbergi í Noregi hugðist reisa eftir bruna
fyrri stöðvarinnar 1901, en þessi síðari stöð
á Flateyri var aldrei reist því Ellefsen flútti
starfsemi sína austur í Mjóafjörð og starfaði
þar fram að hvalveiðibanninu 1915. Islend-
ingar vora fyrstir þjóða í heiminum að banna
hvalveiðar vegna þess að jafnvægi náttúr-
unnar hafði verið raskað. Við höfðum á sín-
um tíma næstum því útrýmt hnúfubaknum
sem Einar Oddur telur að nú þurfi aftur að
fara að grisja enda gerir hann mikinn usla
á loðnuveiðunum. Búrhvalstarfarnir segir
Einar Oddur að liggi í grálúðunni norðvestur
af landinu og nú sé hætta á því að hún
verði ofveidd.
Norðmaðurinn Berg reisti hvalstöð um
1890 á Höfðaodda og nefndi Framnes. Norð-
menn reistu aðra hvalveiðistöð á Langeyri
við Álftafjörð, sunnan Súðavíkur, en þar er
nú rækjuvinnsla og hraðfrystihús. Hinn
þekkti hvalveiðimaður Svend Foyn átti aðild
að þessari hvalveiðistöð sem rekin var fram-
yfir aldamót, en Norðmenn byggðu bryggju
við Langeyri 1882, enda fundvísir á góðar
aðstæður fyrir slíkar stöðvar. Nokkru sunn-
ar reistu Norðmenn enn eina hvalstöðina
1896 á Dvergasteinseyri en síðar var 4>ar
síldarsöltun. En þar fyrir sunnan era Svart-
hamrar, en þaðan var Jón Indíafari sem
uppi var á 17. öld og einna víðförlastur ís-
lendinga á þeim tíma. Reisúbók hans er sér-
stætt verk og sígilt.
Þegar við fóram með Einari Oddi i vinnslu-
hús hans við höfnina, skoðuðum skip og
skelfisk og fylgdumst með vinnslunni var
okkur ljóst að þar er ný atvinnugrein í burð-
arliðnum og vonandi á hún eftir að gefa
mikið í aðra hönd. Umhverfís landið er talið
að séu milljónir tonna af skelfiski en galdur-
inn er sá að kunna að veiða hann og koma
honum lifandi á markað. Að því hefur Einar
Oddur unnið og í húsum hans hittum við
einnig Eirík Sigurgeirsson frá Vestmanna-
eyjum sem kallaður er hestur en Einar
breytti í góðhestur. „Hann hefur mesta þekk-
ingu á íslenzka skelfiskinum allra manna
sem ég þekki,“ sagði Einar Oddur. „En þið
erað ekki hingað komin til að tala um skel-
fisk og ég nenni ekki með ykkur inn í frysti-
hús, við skulum heldur skreppa á þær slóðir
hér inni í Önundarfírði þar sem er upphaf
Heimsljóss og þá ætla ég að segja ykkur
kenningu mína um það hvers vegna Halldór
Laxness gaf Ljósvíkingnum þetta viður-
nefni, en það er augljóst ef grannt er skoð-
að. Við getum svo eitthvað spjallað um efna-
hagsmál á leiðinni heim, við sjáum tii.“
A Flateyri eru um 450 manns. Kauptúnið
varð löggiltur verzlunarstaður 1823 en verzl-
un hófst þar eftir 1790. Við Önundarfjörð
stendur Holt þar sem Brynjólfur byskup er
fæddur og uppalinn. Frá Holti sér til allra
bæja í sókninni, nema eins. Þrír bæir era nú
í byggð í innfirði ÖnUndarfjarðar, en Hestur
er í eyði þar sem Magnús Hjaltason, öðru
nafni Ólafur Kárason Ljósvíkingur, ólst upp
sem hreppsómagi en hann fæddist í eyðihjá-
leigu hjá Eyri við Seyðisfjörð, milli Álfta-
fjarðar og Hestfjarðar, og nefndist kotið
Tröð. Þar fæddist skáldið á Þröm 1873 en
hann lifði til 1916. Þar norðuraf, milli Seyðis-
fjarðar og Hestfjarðar, er tangi út af Hesti,
sem heitir Folafótur, en þar var fyrram
mikið býli samnefnt, nú í eyði. Þar var þétt-
býli tómthúsmanna og árabátaútgerð. Fola-
fótur minnir á örnefni úr Heimsljósi.
í Önundarfirði era fjögur Kirkjuból, en
Guðmundur Ingi skáld býr í Kirkjubóli í
Bjarnardal sem er fremsti bær í dalnum
undir Gemlufallsheiði. Þar á heiðinni náðu
sendiboðar Gísla Súrssonar Vésteini og báðu
hann snúa við, en þá sagði hann þau fleygu
orð, Nú falla vötn öll til Dýrafjarðar, og
hélt áfram og fól sig þannig örlögum sínum
og hélt á vit dauða síns. Vésteinn, mágur
Gísla, bjó á Hesti í Önundarfirði; eða undir
Hesti.
Einar Oddur segir um Magnús Hjaltason
að það orð hafi legið á að hann talaði verst
um þá sem vora honum beztir. Þar var Ljós-
víkingurinn á Fæti undir Fótarfæti. „í
Heimsljósi lýsir Laxness nákvæmlega göngu
Magnúsar að prestssetrinu í Holti og kemur
sú lýsing öll heim og saman og á þeirri leið
er auðvelt að sjá Ljósuvík og gaman að fara
þangað og upplifa söguna í þessari eftir-
minnilegu nálægð," segir Einar Oddur. Þess-
ar víkur inn úr Önundarfirði era annars ör-
nefnislausar og færi vel á að skýra þær upp
úr meistaraverki Laxness og nefna þær
Ljósuvíkur, eða Ljósuvík. „Þessar víkur,“
segir Einar Oddur, „eru alltaf hvítar, bæði
á fjöra og flæði. Á þær slær ljósum bjarma.
Það er eitthvað við inndalinn sem framkallar
þessa birtu á vötnunum. Þegar gengið er frá
Hesti og út fjörðinn blasa við þessar ljósu
víkur en eingöngu þegar gengið er frá Hesti
og horft út fjörðinn.“
Og hér kemur allt heim og saman við
lýsingu Laxness í sögunni. Það minnir á
lýsingu hans í Gerplu þegar Þormóður yfir-
gefur Þórdísi nótt eina fyrir nær 1000 áram.
„Sumri var tekið að halla og dimmt af nótt,
en bóndi kunni stiklumar í bæjaránni og
stefndi til ljalls." í Ferðarispum er haft eft-
ir Sverri Hermannssyni sem ættaður er úr-
Ögri að hann hafí hrokkið við þegar hann
sá þessa setningu; þessa nærfærni við stað-
inn og þá sem honum unna. „Þama era stikl-
urnar enn í ánni, ég lék mér við þær dreng-
ur. En ekki hélt ég að neinn utanaðkomandi
mundi taka eftir þeim.“ Og ennfremur: „Við
Ögur eru Ytri- og Innri-Klampir við varirnar
þar sem lent var, aldrei kallaðar annað.
Klappir vora ekki til í Ögurvík: „Það sýnist
mér ráð að við höggvum óhelgimenn þessa
hér á klömpinni," segir Þorgeir Hávarsson
í Gerplu. Það fór um mig ljúfur straumur
og klampagleði þegar ég las þetta. Þvílík
snilld. Móðir mín héfur sagt mér að sig
minni að Laxness hafí komið í Ögur 1937.
Og ekki síðán, að ég held. Þá hefur Gerpla
verið farin að bijótast um í honum. Þá ferð-
aðist hann um Vestfirði."
Þannig era einiiig lýsingamar á æskuum-
hverfí Ljósvíkingsins, hárnákvæmar.
Hestur er á sínum stað í skáldsögunni,
einnig engjajörðin Holt. „Hann stendur
ásamt tjaldi og sendlíngi í fjöruborðinu niður-
undan bænum og horfir á ölduna sogast að
og frá ...“
Þannig vex þessi saga úr hinum Ijósu vík-
um Önundarfjarðar.
Og Einar Oddur Kristjánsson kann skil á
fuglunum sínum. Þeir eru yndi hans. Enginn
þekkir betur fuglana í Önundarfirði en Einar
Oddur. Hann segir að gríðarlegt æðarvarp
sé í Önundarfírði og það sé einhver mesta
vaðfuglabyggð landsins. „Og hér er mikil
fjölgun á fugli," bætir hann við. „Jaðrakan
Sá ég fyrst fyrir átta áram en nú í tuga-
tali. Móðir mín hafði aldrei séð hrossagauk
í bernsku, eklji fyrr en hún var komin á
miðjan aldur, en nú era hrossagaukar þús-
undum saman hér í fírðinum. Það var einnig
lítið um stelk og tjald áður fyrr. En nú hef-
ur orðið gífurleg fjölgun. Ég hef heyrt þá
skýringu að fuglamir séu að leita að nýju
kjörlendi vegna þess að aðstæður hafí
breytzt og einkum vegna þess hve mýrlendi
hefur verið þurrkað upp syðra. Hér er mikið
mýrlendi og flæðiengjar en sá sjór er lítið
saltur hér innst í fírðinum. Ég sá ellefu
andategundir í vor.“
Meðnorður-
og suður-
föllin í blóð-
mu
VIÐ REYNUM AÐ
þýfga Einar Odd um
skelfiskinn en það
gengur illa. Hann
vill tala um fjörðinn
sinri. Hann segir að
á hveijum bæ í Ön-
undarfirði sé ungur
bóndi og hann ítrekar að hin hvíta birta í
sjónum sjáist eingöngu þegar farið sé göngu-
leiðina út fjörðinn. Heimsljós er honum ofar-
lega í huga en ekki kúfískurinn. Samt hefur
hann ekkert sett í Heimsljós. En 50-60
milljónir í kúfískinn. Samt hafði hann þenn-
an dag tekið á móti frönskum veitingamönn-
um að sýna þeim skelfískinn. Og hann bind-
ur miklar vonir við 'að koma honum lifandi
á markað. En þá þarf gott samstarf við
þúsundir veitingastaða, ekki sízt í Frakk-
landi, og svo er auðvitað nauðsynlegt að
gera miklar rannsóknir á heilnæmi sjávarins
vegna þessa nýja atvinnuvegar. Markaðirnir
krefjast þess. Hafrannsóknastofnun og
Rannsóknastofnun fískiðnaðarins vinna að
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 11. september
Önundarfjörður. Hin (jósa vík.
Ljósmynd/Mbl.
því að rannsaka umhverfí skelfísksins og
hollustu. En athafnaskáldið staldrar ekki
lengi við þetta brýna verkefni. Hann snýr
sér að sögunni, hún er honum ofarlega í
huga. Hann segir að Guðmundur ríki hafí
átt Hest og 8-9 kotbæi sem fylgdu Hesti á
15. öld. Hann segir að fram að 1930 hafí
búið hér eitt hundrað manns og hafí sú byggð
líklega verið í jafnvægi. Áður fyrr lágu
menn í verstöðvum. Samkvæmt manntalinu
1703 voru Vestfirðir þéttbýlasti hluti íslands
miðað við undirlendi. „Hér voru kot út um
allt þar sem menn hokraðu og löptu dauð-
ann úr skel. Og nú era mestar vonir bundn-
ar við skelfískinn sem þá var ekki veiddur
eða þá einungis til beitu." Á Hesti er gult
lítið hús, það er bamaskóli. Hér var svo
mikið af börnum að farandkennarinn hafði
ekki undan við kennsluna. „í Önundarfírði
vora 500-600 manns 1812 og höfðu allir
viðurværi sitt af veiðum. í norðaustan-
áhlaupi farast 10. maí þetta ár fjörutíu
manns og næstu 20-30 ár var fjörðurinn
flakandi sár. Þá urðu á annað hundrað börn
föðurlaus."
En að leiðarlokum snýr aðalhöfundurþjóð-
arsáttarstefnunnar talinu að efnahags- og
atvinnumálum og segir að sér lítist illa á
efnahagsmálin. „En þau eru ekki til umræðu
nú, heldur Önundarfjörður.“ Norðurföllin og
suðurföllin fylgja honum eins og fírðinum.
En við segjumst ekki einungis vera komin
til að tala um gamla skorsteininn á Hóli eða
Ljósvíkinginn á Hesti eða norsku fífiana í
Sólbakkagarðinum heldur séu einnig önnur
mál á dagskrá, hvort hann sjái ekki einhver
hvít ljós í efnahagsgöngunum. „Nei, hvítu
ljósin eru bara á þeim víkum sem bezt hafa
dugað íslenzkum skáldskap," segir athafna-
skáldið. „Og nú era aftök í efnahagsmálum
og engin glæta.“
„Það hefur misfarizt klak en það hefur
oft gerzt áður. En reynsluheimur okkar hef-
ur sýnt okkur að það þýðir ekki að fá ein-
hver fælnisköst vegna þess, það er út í hött
að loka miðunum. Það er bara taugaveiklun.
Það hefur alltaf verið þessi sami sprotafisk-
ur á Halanum og köntunum og ekkert minni
en hefur verið hér áratugum saman. Það
hafa alltaf verið góðar og slæmar vertíðir á
hinum ýmsum stöðum og farið eftir ýmsu,
ekki sízt lífsskilyrðum sem sveiflast til í
hafinu eins og á landi og við höfum einatt
orðið vitni að. Þetta er ekki vinsælt tal á
þessum síðustu og verstu tímum þorskveiði-
fælninnar. Þetta er líka frekar trú hjá mér
en vísindi en ég skáka þó í því skjólinu að
ég hef trúfrelsi eins og það fólk sem ég ber
mest traust til og hefur fylgzt með þessu
af mestri gerhygli alla tíð. En ég er samt
ekkert að afskrifa vísindamenn og þeirra
rannsóknir en okkur vantar meiri reynslu í
vísindin og miklu meiri samanburð í merk-
ingar og þekkingu. Vísindi ráða við að sýna
heilbrigði sjávarins og margt annað, það er
hægt að mæla þungmálma og salt og rann-
saka þöranga, en fiskifræðina skortir enn
flest til að skýra mismunandi hegðun á
göngu fiskstofnanna og þá ekki sízt þorsks-
ins.
Við höfum alltaf grisjað. í 70 ár höfum
við verið að veiða 350 þúsund tonn af þorski
að meðaltali á ári. Kannski erum við með
of marga togara og þurfum að friða eitthvað
trollslóðina. Það hefur alltaf gengið misjafn-
lega vel að veiða í troll, það höfum við allt-
af vitað. Og í raun hef ég alltaf verið ræktun-
armaður en tel enga ástæðu til að loka mið-
unum. Ég er ekkert hræddur um þorskinn,
hann mun skila sér. En ég er hræddur um
grálúðuna því hún þjappast saman við hita-
skilin fyrir norðvestan land og þar er hægt
að ganga að henni með togveiðum. Þorskur-
inn er ekki svona berskjaldaður. Hann dreif-
ist um miklu stærra svæði og fer eftir fæðu-
framboði og öðrum lífsmöguleikum, seltu,
hitastigi, straumum og hvernig aðstæður
eru. Nú hefur verið sýnt fram á að fylgni
er milli kuldaskeiða og ördeyðu. Nú virðist
þorskurinn mjög dreifður og erfítt að veiða
hann í trollið. Og enginn veit hvenær hann
þéttist og kemur í leitimar og verður vel
veiðanlegur í hin ýmsu veiðarfæri. En hann
mun að sjálfsögðu skila sér, það hefur hann
alltaf gert. En það fer eftir árferði fyrst og
síðast."
Yerklag
náttúrunnar
EINAR ODDUR ER
með hugann við fjár-
lagahallann og segir
að hann verði um 30
milljarðar við næstu
kosningar. „Ég er ekki spámaður,“ segir
hann, „því miður. Samdrátturinn í veiðum
verður ekki kominn í gegnum hagkerfið fyrr
en í ársbyijun 1995, þá náum við botninum
og sjáum ekki lengra. Og hvemig er hægt
að lítast á blikuna við þessar aðstæður?
Samt er ekki atvinnuleysi á Vestfjörðum en
við stöndum efnahagslega verst vegna niður-
skurðar á þorskkvóta. Við áttum ekkert
annað. Og þorskurinn var af okkur tekinn.
Við þurfum auðvitað að fara varlega í veið-
arnar en menn gleyma náttúrusveiflunum.
Rjúpnaveiðin ræður ekki fjölgun eða fækkun
ijúpunnar. Fiskinn hefur vantað æti köldu
árin ’87 og ’90, þá hefur allt verið helfreðið
og ekkert fæðuframboð. Og þá fer fiskurinn
auðvitað að leita sér að æti. Það gera allar
skepnur. Loðnan ferðast og síldin, karfinn
er flakkari og það er sami sporður á honum
og þorskinum. Þorskurinn er líka að leita
sér að æti. En kannski drepst hann, ég veit
það ekki. Það hefur alltaf verið mismikil
fiskigengd. 1720 var lítil fiskigengd á grunn-
sævi. Var það sóknin? Nei. í annan tíma er
svo landburður af fiski. Ekki vegna friðunar
heldur náttúrasveiflna. Það era gífurlegar
sveiflur í náttúrunni. En mér lízt illa á að
100 skip séu á rækju því það er gífurlegt
magn af karfaseiðum og karfakóði í rækju-
trolli. Ég er miklu hræddari um karfastofn-
inn og grálúðuna en nokkurn tíma þorskinn.“
Morgunblaðið hefur að vísu boðað friðun-
ar- og verndarstefnu. Á þessum stað hefur
verið varað við ofveiði og lögð áherzla á að
hlustað sé á fiskifræðinga og nývísindi þótt
öll reynsla sé óborganleg. Og nú segja nýj-
ustu rannsóknir að fylgni sé milli veiða og
árferðis. Og því nauðsynlegt að fara varlega
þegar illa árar. Það kostar ekkert að hafa
vaðið fyrir neðan sig. En þá getum við ekki
heldur skellt skollaeyram við skoðunum
þeirra sem menn eins og Einar Oddur Krist-
jánsson bera mest traust til; þ.e. þeirra sem
styðjast við langa og dýrmæta reynslu. Og
það er ekki ástæða til annars en hlusta á
þessa kalla sem Einar Oddur vitnar til. Þeir
kunna á sjóinn og kannski hafa þeir rétt
fyrir sér. Hver veit nema þorskurinn skili
sér. En meðan þeirri spumingu er ósvarað
er hyggilegt að kanna nýjar leiðir. Og það
hefur Einar Oddur gert öðrum fremur. Hann
er byijaður að vinna nýja námu í lífríki ís-
lenzkra fiskimiða. Og það er engin ástæða
að ætla annað en þau verði áfram gjöful og
mikilvæg, svo nauðsynlegt sem það er, því
engin önnur atvinnugrein er í augsýn sem
getur staðið undir þeim kröfum til lífskjara
sem nú eru gerðar. Samgöngur færa byggð-
irnar saman og stuðla að hagkvæmni. Einar
Oddur telur einnig að nauðsynlegt sé að
fækka sveitarfélögum, stækka þau og efla
svo þau geti staðið undir menntun og öðrum
félagslegum þörfum. En grundvöllurinn er
sjórinn. Án hans væri engin byggð á Vest-
fjörðum. Án fískvinnslu væru engir byggðar-
kjarnar; einungis landauðn. Við sjáum merki
þess við Djúp. Þar voru afskekktar og allfjöl-
mennar byggðir, en þar svalt enginn því
Djúpið var fullt af fiski. Nú er þar ördeyða.
Og við kveðjum byggðimar fyrir vestan
með þeim orðum úr Fegurð himinsins, sem
hér eiga vel við: „Gamli maðurinn sló tún
sitt til kvölds, hann hvorki hóf orfið né skár-
aði, en fór að öllu mjúklega, án erfíðismuna,
duldum hreyfíngum, lét bitið í ljánum vinna,
skar grasið við rótina án þess að fella það,
verklagið af því tagi sem náttúran beitir
sjálf."
„Hann stendur
ásamt tjaldi og
sendlíngi í fjöru-
borðinu niður-
undan bænum og
horfir á ölduna
sogast að og
frá...“
i-sj
rjr