Morgunblaðið - 12.09.1993, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ SKODUN SUNNUDAGUR 12. SEPTEMBER 1993
~|
KARLFJANDSAM-
LEGT UPPELDI
eftir Steingerði
Steinarsdóttur
Fyrir fáum árum var ég að
venja son minn við dagheimilis-
vist og kynntist lauslega konu
sem þar var í sömu erindum.
Hún hafði nýlega skilið og varð
^dðrætt um fyrrverandi eigin-
mann sinn sem mér og fóstrun-
um skildist fljótt að ekki hefði
verið neinn úrvalsmaður. Mér
var í sjálfu sér sama þó konu-
greyið væri sífellt að rekja raun-
ir sínar fólki sem var henni á
engan hátt vandabundið en
verra þótti mér að svo virtist
sem það skipti hana engu hvort
sonur hennar heyrði illmælgi
hennar um föður hans. Mér
^gramdist þetta en taldi ekki í
mínum verkahring að skipta
mér af. Þó tók nú steininn úr
og varð til þess að ég hafði orð
á að þetta þætti mér ekki góð
uppeldisaðferð þegar hún eitt
sinn að lokinni krassandi sögu
af óþokkanum sneri sér að syni
sínum og hreytti út úr sér: „Von-
andi verður þú aldrei eins og
hann pabbi þinn.“ Barnið svar-
aði engu enda verður sennilega
flestum fjögurra ára börnum
svarafátt undir svipuðum kring-
umstæðum.
Þessi kona er mér hins vegar
minnisstæð og kannski fyrst og
fremst fyrir þær sakir að þá skynj-
-^aði ég til fulls það vald sem konur
hafa yfir börnum sínum. Sonur
minn leit á þessum tíma mjög upp
til föður síns og stældi hann í
klæðaburði og göngulagi. Ég hef
oft velt því fyrir mér hver hafi
verið hetja drengsins hennar. Tæp-
ast þessi meingallaði faðir sem
hann heyrði svo margt slæmt um.
Seinna varð mér svo ljóst að þetta
er alls ekki óalgengur leikur aðila
í skilnaðarmáli, karlmanna engu
síður en kvenfólks. Móðirin hlýtur
hins vegar oftar forræði yfir bam-
inu og hefur því greiðari aðgang
að bamssálinni.
Það er auðvelt að gleyma sér
. j)g láta flest vaða þegar reiðin nær
ýfirhöndinni en barnið sem hlustar
finnur sig knúið til að velja með
hvora foreldranna það á að standa.
Flestir foreldrar átta sig sennilega
ekki á þeirri togstreitu sem gífur-
yrðin og biturleiki þeirra veldur í
huga barnsins en til eru þeir sem
telja sjálfsagt að bamið taki upp
þykkjuna fyrir þá. Mæður reyna
að eitra hugi barna sinna gagn-
vart feðranum og endar oft með
því að bömin slíta sambandi við
föðurinn eða laumast til að hitta
hann án vitundar móðurinnar þó
samviskan nagi þau. Nýjar kann-
anir og rannsóknir sýna hins vegar
fram á nauðsyn þess að börn hafi
sem best samband við báða for-
eldra sína.
Um 88% götubama í Svíþjóð eru
skilnaðarböm með lítil eða engin
tengsl við föður sinn. Sérfræðingar
hallast að því að skilnaðurinn sé
ekki endilega orsakvaldurinn held-
ur fremur tengslaleysi barnsins við
það foreldri er ekki hlaut forræði.
Lengi hefur verið vitað að sjálfs-
mynd bams sem finnst því hafa
verið hafnað af öðra foreldri sínu
eða báðum er veikari en hinna.
Þessi sjálfsmynd er ákaflega mikil-
væg því rannsóknir sýna að því
betri sem hún er því minni líkur
era á að bamið leiðist út í eiturly-
fjaneyslu og þá glæpabraut sem
oftast fylgir í kjölfarið.
Meðan flestar konur kvarta und-
an áhugaleysi feðra gagnvart
börnum sínum og vilja fremur auka
umgengni þeirra við þau en
minnka, era þær þó til sem gera
mönnunum nánast ókleift að nálg-
ast bömin. Þegar pabbadagar
nálgast verður stundaskrá bams-
ins skyndilega svo full að ekki er
nokkur leið að koma pabbaheim-
sókn að. Bamið má ómögulega
missa af þessum eða hinum atburð-
inum; „Pabbi hlýtur að skilja það“.
I fyrstu tekur enginn eftir að eitt-
hvað óeðlilegt sé á ferðinni en svo
áttar faðirinn sig einn daginn á
því að það eru orðnir margir mán-
uðir síðan hann síðast hitti bamið
sitt. Það er erfitt að henda reiður
á þessum aðferðum og ekki gott
að kæra móður fyrir brot á um-
gengnisrétti sem aðeins reynir að
sjá.til þess að bamið hennar verði
ekki fyrir vonbrigðum þegar það
þarf að sleppa uppákomum sem
búið er að hlakka til að taka þátt í.
Svo era þær sem aldrei era til-
búnar með barnið þegar pabbinn
kemur. „Komdu bara inn augna-
blik, þetta er að koma.“ Hann kem-
ur og það bregst ekki að eftir litla
stund éra þau komin í hávaðarifr-
ildi. Það endar jafnvel með því að
pabbinn strunsar út bamlaus eða
barnið neitar að koma með pabba
af því hann er svo reiður. Þótt
reynt sé að kyngja reiðinni og
standa og hlusta á svívirðingafla-
uminn breytir það ekki kvíðanum
sem er farinn að grípa pabbann í
hvert sinn sem ný heimsókn nálg-
ast. Hann langar að sjá og hitta
barnið en stundum freistast hann
til að skjóta heimsókninni á frest
til að losna við leiðindin sem henni
fylgja. Þá má hann líka vera viss
um að næsta rifrildi verður einmitt
um áhugaleysi hans gagnvart
barninu.
En það er ekki bara sambúðar-
fólk sem er að slíta samvistum sem
beitir börnum sínum líkt og vopn-
um í baráttu. Til eru konur sem
neita feðrum barna sinna alfarið
um umgengnisrétt við þau og ef
foreldrarnir hafa aldrei búið saman
er lítið sem faðirinn getur gert.
Það er ekki algengt að feðrum sem
ekki hafa haft mikil samskipti við
börn sín sé dæmdur fullur um-
gengnisréttur. Setjum nú samt svo
að faðir í slíkri stöðu höfði mál og
dómur falli honum í hag. Móðirin
■ Það er auðvelt að
gleyma sér og láta flest
vaða þegar reiðin nær
yfirhöndinni en barnið
sem hlustar finnur sig
knúið til að velja með
hvoru foreldranna það
á að standa. Flestir for-
eldrar átta sig senni-
lega ekki á þeirri tog-
streitu sem gífuryrðin
og biturleiki þeirra
veldur í huga barnsins
en til eru þeir sem telja
sjálfsagt að barnið taki
upp þykkjuna fyrir þá.
er áfram við sama heygarðshornið
þrátt fyrir dóminn og heldur barn-
inu frá honum með öllum ráðum.
Þá kærir hann brot á umgengnis-
rétti.
Löggjafinn, þ.e.a.s lögfræðingar
viðkomandi aðila og/eða opinberir
aðilar, svo sem sýslumaður, starfs-
menn félagsmálastofnana o.fl.
reyna að ná sáttum. Þegar sýnt
Steingerður Steinarsdóttir.
er að það tekst ekki er málið tekið
til dóms að nýju. Dómari getur
dæmt móðurina til að greiða dag-
sektir þann tíma sem hún leyfir
manninum ekki samvistir við barn-
ið en það er sjaldan gert. Að auki
sér enginn opinber aðili um inn-
heimtu slíkra sekta svo varla er
um að ræða nema orðin tóm. Þessi
atburðarás getur svo endurtekið
Húgó Þórisson.
Margrét Steinarsdóttir.
sig nokkrum sinnum með litlum
árangri þar til jafnvel okkar eitil-
harði og þrjóski faðir gefst upp.
Þess eru einnig dæmi að konur
neiti að feðra börn sín og þá er
faðirinn gersamlega réttlaus. Hann
getur ekki höfðað barnsfaðernis-
mál, það er eingöngu réttur móður
eða bams. Móðirin lætur þá barnið
bera sitt nafn að seinna nafni,
nafn móðurafa þess eða gefur því
að föðurnafni nafn manns er geng-
ur því í föðurstað. Oft era börn
ættleidd af sambýlismönnum eða
eiginmönnum mæðranna og ekki
þarf að leita umsagnar kynföður
þar um ef barnið hefur aldrei ver-
ið feðrað. Það hlýtur að vera ill
tilfinning að vita af barni sem
sennilega er þitt bera nafn annars
manns og geta ekki nálgast það.
Konur sem ekki feðra börn hafa
ekki rétt til meðlagsgreiðslna frá
Tryggingastofnun. Ófeðruð börn
fá barnalífeyri frá ríkinu sem nem-
ur sömu upphæð og meðlag en þá
verður að leggja fram skírteini frá
sýslumanni því til sönnunar að
reynt hafi verið að feðra barnið
en það ekki tekist. Einnig er heim-
ild í barnaverndarlögum fyrir því
að feður óskilgetinna barna megi
dæma til að taka þátt í aukakostn-
aði við uppeldi þeirra svo sem
menntunarkostnaði eða kostnaði
vegna fermingar eða annarra stór-
viðburða, slíka heimild getur kona