Morgunblaðið - 19.09.1993, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIR/INNLENT
.MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1993
AF INNLENDUM
VETTVANGI
FRIÐRIK INDRIÐASON
Loðnuaflinn í haust eykur
hagvöxtínn um tæplega 1%
Útflutningsverðmætið stefnir í 3 milljarða kr. umfram áætlanir
LOÐNUAFLINN á sumar- og haustvertíð stefnir í að verða sá
mesti í áratug og allar líkur á að þau 720.000 tonn sem leyfilegt
er að veiða náist fyrir áramót. Þetta þýðir að heildarloðnuaflinn
í ar gæti numið 1.200.000 tonnum eða 9 milljörðum króna í út-
flutningsverðmæti. í þjóðhagsspá sem gefin var út í maí var reikn-
að með að loðnuaflinn yrði 800.000 tonn. Þau 400.000 tonn sem
náist umfram þá áætlun þýða aukið útflutningsverðmæti upp á
þijá milljarða króna og aukinn hagvöxt upp á tæpt 1%. Nettógjald-
eyristekjur af 400.000 tonnum af loðnu eru á bilinu 1,5-2 milljarð-
ar króna og þær auka landsframleiðsluna beint um '/2%. Síðan
má reikna með að ýmis margföldunaráhrif eins og meiri eftir-
spurn auki landsframleiðsluna um annað eins en landsframleiðsl-
an er mælikvarði á hagvöxtinn.
Loðnuafli Islendinga frá 1983
þús. tonn 644,8
kvóti: 720 þús. tonn
700

II II
II II I
311,3 31L4
Búið að veiða I—
350 þús. tonni
1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993
Kvótinn aukinn
Hafrannsóknastofnun mun
endurmeta loðnukvótann eftir
mælingar á stofninum um miðjan
október en almennt er gert ráð
fyrir að kvótinn verði aukinn.
Sveinn Sveinbjörnsson, fískifræð-
ingur á Hafrannsóknastofnun,
segir að kvótinn sem gefinn var
út í sumar byggist á mælingum
á síðasta ári á loðnu sem var eins
árs þá svo og áJoriggja ára ókyn-
þroska loðnu. I ljós hafi komið
að stofninn er gríðarlega sterkur
enda var bráðabirgðakvótinn
ákveðinn 900.000 tonn og Jiar af
komu 720.000 tonn í hlut Islend-
inga. „Við mælingar í vetrarbyij-
un hefur síðan yfirleitt verið bætt
við þann bráðabirgðakvóta sem
gefinn er út að sumri og sam-
kvæmt því ætti að bætast veru-
legt magn við kvótann í október,"
segir Sveinn. „Sá kvóti er látinn
gilda fyrir vetrarvertíðina og hann
er aftur endurmetinn með mæl-
ingum í janúar. Svo getur farið
að ekki verði gefinn út viðbótark-
vóti í janúar einfaldlega sökum
þess að kvótinn í október verði
svo risastór að ekki séu líkur á
að hann veiðist allur í vetur.“
Þegar skoðaðar eru tölur um
loðnuafla á sumar- og haustvertíð
síðustu tíu ár, eða frá 1983 (sjá
töflu), kemur í ljós að allar líkur
eru á metafla í ár. Aflinn varð
áður mestur 1985 er 644.800 tonn
komu á land á íslandi en á árun-
um 1989-1991 datt veiðin að
mestu niður og í fyrra náðust
rúmlega 200.000 tonn á land en
þá hófust veiðarnar mjög seint
að haustinu.
Hásetahlutur í hálfa milljón
Á góðum loðnuskipum með
stóran kvóta er hægt að hafa
ágætistekjur sem háseti um borð
meðan á vertíð stendur. Sam-
kvæmt tilbúnu dæmi um háseta
á skipi með afla í kringum 20.000
tonn það sem af er vertíð hefur
hlutur hans numið um hálfri millj-
ón króna á mánuði. í þessu dæmi
er reiknað með að skipið hafi ver-
ið tvo og hálfan mánuð að veiðum,
veitt samtals 20.000 tonn, um
borð séu 15 manns og fengist
hafa 4.400 krónur fyrir tonnið.
Heildaraflaverðmæti þessa skips
er 88 milljónir króna, skiptapró-
sentan er nú 76% og hásetahlutur-
inn því, með orlofi, 1.385.000
krónur þennan tíma.
En loðnan er búbót fyrir fleiri
en hagstærðir og háseta. Sjávar-
pláss á Norðaustur- og Austur-
landi þar sem loðnubræðsla hefur
verið í fullum gangi frá í sumar
njóta góðs af því þegar vel geng-
ur á loðnunni. Raufarhöfn er eitt
af þessum plássum en þar hefur
verið landað um 55.000 tonnum
af loðnu á vertíðinni. Guðmundur
Guðmundsson sveitarstjóri segir
að loðnan hafi skapað töluverða
atvinnu og þar með tekjur fyrir
bæinn og einnig hafnarsjóð. „Það
er gott að fá svona góða loðnu-
vertíð á sama tíma og samdráttur
er í bolfiskaflanum enda er Rauf-
arhöfn þorp sem á allt sitt undir
sjávarútvegi. Hér hefur ekkert
atvinnuleysi að ráði verið undan-
farin ár og raunar skortir okkur
fólk núna.“
Að sögn Guðmundar hefur
loðnubræðslan skapað öryggi fyr-
ir ákveðinn hóp af fjölskyldufólki
í plássinu. „Við erum með frysti-
hús hér og yfirleitt hefur kvenfólk
haft nóg að starfa. Síðan er hér
hópur karlmanna sem stundar
trilluútgerð. Þeir eru á grásleppu-
veiðum á vorin, skaki yfir sumar-
ið og síðari í vinnu hjá bræðslunni
um haust og vetur og þetta hefur
fallið vel saman,“ segir Guðmund-
ur. „í vor gerðist það að grá-
sleppuvertíð varð mjög léleg og
því er ánægjulegt að sjá góða
loðnuvertíð sem bætir það upp.“
Fyrir utan fjárhagslegan ávinn-
ing segir Guðmundur að bæjar-
bragurinn breytist þegar bræðsl-
an er í fullum gangi allan sólar-
hringinn. „Vissulega er meiri
gróska í bæjarlífinu og fólk bros-
mildara þegar peningalyktina
leggur um allan bæ,“ segir hann.
Mikið framboð af mjöli
Markaðshorfur á loðnuafurð-
um, mjöli og lýsi, eru ekki bjartar
sem stendur en menn vonast til
að það verð sem fengist hefur
haldist áfram. Jón Reynir Magn-
ússon, framkvæmdastjóri Síldar-
verksmiðja ríkisins, segir að mikið
framboð á fiskimjöli frá'íslandi
undanfarna tvo mánuði hafi haft
áhrif á markaðinn en einnig megi
nefna að verð á soyjamjöli er á
niðurleið og veiðibanni sem verið
hefur í gildi við strendur Perú
lýkur 1. október.
Soyjamjöl er aðalkeppninautur-
inn á mjölmarkaðinum og verð á
því varð mjög hátt í kjölfar flóð-
anna í mið-vesturríkjum Banda-
ríkjanna í sumar. Hið háa verð á
því ýtti undir sölumöguleika á
fiskimjöli en nú hefur verð soyja-
mjölsins fallið töluvert á ný. Og
hvað ansjósuveiðar Perúmanna
varðar segir Jón Reynir að fréttir
berist um að útlit sé fyrir góða
veiði.
Verð á" tonni af loðnumjöli er
nú á bilinu 300-310 pund eða
31.500 til 32.500 krónur og er
það á svipuðu róli og í fyrra.
Verðið lækkaði nokkuð í vor og
fór lægst í 289 pund en hækkaði
á ný er leið á sumarið af fyrr-
greindum ástæðum. „Síðan má
nefna að bi.-gðastaða á fiskimjöli
í heiminum er góð um þessar
mundir og því eru markaðshorfur
ekki bjartar,“ segir Jón Reynir.
„Við teljum okkur góða ef við
getum haldið okkar hlut á mark-
aðinum."
Verð á loðnulýsi segir Jón
Reynir að sé þokkalegt um þessar
mundir, eða 355-375 dollarar
fyrir tonnið. Þetta er að vísu held-
ur lægra verð en best gerðist í
fyrra er það fór yfir 400 dollara
tonnið. „Það sem hjálpað hefur
til við að halda verði á lýsi þokka-
legu er að Japanir hafa dregið
mjög úr framboði sínu á þessari
afurð inn á Evrópumarkaðinn,“
segir Jón Reynir. „Framboð Jap-
ana síðustu tvö ár á lýsi hefur
verið mjög mikið og hefur það
haldið verðinu niðri á heimsmark-
aðinum. Nú hafa þeir dregið tölu-
vert úr framboðinu og verð að
sama skapi stigið upp á við.“
Hagvöxtur í plús
Þegar þjóðhagsspá var kynnt í
maí gerði hún ráð fyrir að hag-
vöxtur hérlendis yrði mínus 1%
en við endurskoðun í júlí var gert
ráð fyrir að hann yrði mínus 0,8%.
Þá var reiknað með 800.000 þús-
und tonna heildarloðnuafla á ár-
inu. Á vetrarvertíð veiddust rétt
um 500.000 tonn en nú er búið
að úthluta íslendingum 720.000
tonnum til viðbótar á sumar- og
haustvertíð og sá afli kemur hag-
vextinum í plús.
Ásgeir Daníelsson, hagfræð-
ingur á Þjóðhagsstofnun, segir að
ef tölur um útflutning á loðnuaf-
urðum í fyrra eru lagðar til grund-
vallar komi í ljós að hver 100.000
tonn af loðnu gefi um 750 milljón-
ir króna í útflutningsverðmæti eða
1%. Með kvótanum í sumar og
haust verður heildarkvóti ársins
1.200.000 tonn eða 400.000 tonn-
um umfram þjóðhagsspá í vor.
Þessi 400.000 tonn þýða 4% auk-
ingu á útflutningsverðmætinu eða
þrjá milljarða króna. Ásgeir segir
að við mat á gjaldeyristekjunum
sé lagt til grundvallar að þær séu
nettó um 60% af útflutningsverð-
mætinu eða tæplega tveir millj-
arðar króna. Gjaldeyristekjumar
auki því landsframleiðsluna beint
um '/2% miðað við að hún sé um
380 milljarðar króna en lands-
framleiðslan er svo aftur mæling
á hagvexti. Meta megi óbein áhrif
á landsframleiðsluna af þessum
gjaldeyristekjum sem annað eins
eða tæplega '/2% í viðbót og því
ættu þessi 400.000 tonn að auka
hagvöxtinn um tæpt 1%.
Ásgeir segir að við þessa út-
reikninga verði að setja vissa fyr-
irvara um óbeinu áhrifin á lands-
framleiðsluna eins og til dæmis
hvort þessar auknu gjaldeyristekj-
ur eru þensluvaldandi. Reynslan
hefur þó sýnt að svo er oftar en
ekki. „Það er því ljóst að við erum
að tala um hagvaxtaraukningu
sem að lágmarki er '/2% og að
hámarki 1%,“ segir Ásgeir.
Mannvistarleifar frá landnámsöld fimdnar
FUNDIST hafa mannvistarleifar frá landnámsöld við uppgröft á
horni Grjótagötu og Aðalstrætis í Reykjavík. Árbæjarsafn stendur
að uppgreftrinum sem hefur staðið í rúman mánuð og voru starfs-
menn um það bil að hætta uppgreftri þegar leifarnar komu í ljós.
Bjarni F. Einarsson, fornleifa-
fræðingur hjá Árbæjarsafni, hefur
haft umsjón með uppgreftrinum en
auk hans hafa Guðný Lára Inga-
dóttir nemi og Björn Stefánsson
fomleifafræðingur unnið að honum.
Fundist hefur torfveggur frá 10.
öld en aldur veggsins má ráða af
landnámslagi, sem er gjóskulag
sem féll á síðari hluta 9. aldar. Auk
veggsins hefur komið í ljós gólf sem
liggur að hluta undir Aðalstræti og
verður grafið eitthvað uridir götuna
til að skoða það nánar.
Á árunum 1971-75 var forn-
leifauppgröftur á vegum Þjóðminja-
safnsins aðeins fjórum metrum frá
þeim stað sem nú hafa fundist
mannvistarleifar og segir Bjarni að
nú sé fundið húsið sem ekki fannst
þá. Nokkmm metmm fyrir ofan
húsið fundust engar mannvistarleif-
ar og segir Bjarni að af því megi
ráða að húsið standi í jaðri land-
námsbyggðarinnar og hafí því
sennilega ekki verið mannabústað-
ur.
í húsinu fannst lóð úr klébergi,
eða tálgusteini eins og steintegund-
in er kölluð. Bjarni segist ekki geta
fullyrt um aldur lóðsins en telur það
sennilega vera frá víkingaöld.
Steintegund þessi er ekki til hér á
landi en hún er algeng í Noregi og
á Grænlandi. Ýmsir munir vom
gerðir úr henni á víkingaöld, t.d.
Morgunblaðið/Sverrir
Bjarni F. Einarsson fornleifafræðingur við vegg hússins.
snældusnúðar, sökkur, pottar og í
raun allt það sem gert var úr
keramik annars staðaf. Bjarni segir
að hugsanlega sé skreyting á lóðinu
en það sé þó alltof snemmt að full-
yrða nokkuð frekar um hlutinn þar
sem algjörlega eigi eftir að rann-
saka hann.
Félagsfund-
ur Félags
eldri borgai’a
Félag eldri borgara, Kópa-
vogi, heldur félagsfund á morg-
un sunnudag kl. 14 í félagsmið-
stöðinni Gjábakka, Fannborg 8.
Höfóar til
.fólksíöllum
starfsgreinum!