Morgunblaðið - 19.09.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1993
+
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1993
25
Jltagtiiifrljifrffe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur 'Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Hagsmunasamtök
og ríkissjóður
Allar helztu atvinnugreinar
landsmanna 'hafa byggt
upp öflug félags- o g hagsmuna-
samtök. Þessir aðilar reka viða-
mikla upplýsingastarfsemi og
hafa sett upp skrifstofur með
fjölmennu og sérhæfðu starfs-
liði til þess að vinna'að málefn-
um viðkomandi atvinnugreinar.
Dæmi um þetta er Landssam-
band ísl. útvegsmanna, sem eru
einhver áhrifamestu samtök af
þessu tagi, sem hýr starfa. Iðn-
aðurinn hefur líka byggt upp
slíka starfsemi og nýlega var
tekin ákvörðun um að sameina
samtök iðnaðarins í nýja og
sterka fylkingu þeirra, sem
vinna á þeim vettvangi. Allt er
þetta eðlilegt og sjálfsagt enda
kostnaður við þessa starfsemi
greiddur af félagsmönnum
samtakanna.
Landbúnaðurinn hefur byggt
upp öflug hagsmunasamtök,
sem nú eru starfrækt í fyennu
lagi, þ.e. Búnaðarfélag íslands
og Stéttarsamband bænda. Að
undanförnu hefur verið rætt um
að sameina þessi samtök. Mun-
urinn á hagsmunasamtökum
bænda og hagsmunasamtökum
annarra atvinnugreina er hins
vegar sá, að verulegur hluti af
rekstrarkostnaði bændasam-
takanna er greiddur úr ríkis-
sjóði, þ.e. af skattgreiðendum.
Til þess liggja ákveðnar sögu-
legar ástæður en nú er orðið
tímabært að þar verði breyting
á og þótt fyrr hefði verið.
A þessu ári fá Búnaðarfélag
íslands, búnaðarsamtök í hér-
uðum og Hagþjónusta landbún-
aðarins samtals 140 milljónir
króna úr ríkissjóði. Stöðugildi
hjá Búnaðarfélaginu eru um 40
og 31‘A greiðist úr ríkissjóði.
Það þýðir m.ö.o., að langflestir
starfsmenn Búnaðarfélags ís-
lands eru í raun opinberir
starfsmenn og eiga m.a. aðild
að lífeyrissjóði opinberra starfs-
manna. Verkefni Búnaðarfé-
lagsins eru tvenns konar, fé-
lagsleg verkefni og leiðbeining-
arþjónusta.
Eina hliðstæðan sem snertir
aðra atvinnugrein er Fiskifélag
íslands, sem fær 6,3 milljónir
á fjárlögum þessa árs en Bún-
aðarfélagið fær 82 milljónir.
Starfsmenn Fiskifélagsins eru
flestir í lífeyrissjóði opinberra
starfsmanna. Þetta er úrelt fyr-
irkomulag og á að afnema. Vel
má vera, að þessi skipan hafí
átt við fyrir mörgum áratugum
en ekki lengur.
Auk þess að greiða laun sem
svarar til tæpléga þijátíu og
tveggja starfsmanna Búnaðar-
félagsins greiða skattgreiðend-
ur hluta launa tæplega 40 ráðu-
nauta hjá 15 búnaðarsambönd-
um í landinu. Skattgreiðendur
borga 65% af grunnlaunum og
ferðakostnaði þessara starfs-
manna, eða um 40 milljónir
króna á þessu ári. Jafnframt
greiða skattgreiðendur rúmlega
11 milljónir til Hagþjónustu
bænda. Allt er þetta fyrirkomu-
lag úrelt.
Það kostar mikið fé að reka
hagsmunasamtök af þessu tagi,
eins og berlega má sjá af þeim
tölum, sem hér hafa verið
nefndar, en það verður enn þá
dýrara, ef ríkið borgar. Önnur
hagsmunasamtök atvinnu-
greina hafa aðhald af félags-
mönnum sínum, sem stöðva við,
ef þeim sýnast félagsgjöldin
vera orðin of há. Sameining
samtaka iðnaðarins miðar m.a.
að því að draga verulega úr
kostnaði. Einn þáttur í því að
aðlaga landbúnaðinn að breytt-
um aðstæðum er sá, að bændur
sjálfir greiði kostnað við
hagsmunagæzlu sína en að
skattgreiðendur borgi ekki
kostnað við hagsmunagæzluna,
sem í mörgum tilvikum beinist
að því að ná meiri fjármunum
úr vasa þessara sömu skatt-
greiðenda!
[,,Skýringa“-
hugmyndir]
í fyrsta ljóði
Tímans og vatnsins
er sagt að tíminn (sem
er „eins og mynd“)og
vatnið renni veglaust
til þurrðar inní vitund skáldsins,
þ.e. tíminn og eilífðin þoma upp
og deyja með skáldinu. Vitundar-
dauðinn stöðvar hringrás tímans og
samkvæmt búddatrú hefst fullsæla
sálarinnar, eða nityana, þegar
hringrásin er rofín. Ég er þó ekki
að halda því fram að Steinn Stein-
arr hafi haft neina tilhneigingu til
búddatrúar en það getur varla ver-
ið tilviljun að ljóðaflokkurinn hefst
á því að hringrás tíma og eilífðar
deyi inní vitund mælandans.
í öðru ljóðinu er sagt um hvað
flokkurinn fjallar; þ.e. trú og ást,
þetta tvílita blóm sem sólin í líki
grannvaxinnar konu traðkar á þar-
sem þessar grundvallareigindir sofa
í tvítugu sálardjúpi mælandans, eða
skáldsins.
Steinn Steinarr raðar upp lýsandi
orðum einsog expressjónískur list-
málari máli fyrirmyndir á léreft.
Úr þessum orðum verða myndir sem
segja það sem segja á: hið hvíta
blóm dauðans vex á hornréttum
fleti „milli hringsins og keilunnar"
(3. kv.); þ.e. úr efnisheiminum vex
hvítt blóm dauðans. Og tíminn
hverfur einsog tár sem fellur á hvlta
hönd (6. kv.). Hvolfþak hamingj-
unnar er úr hvítu Ijósi fjarlægrar
sorgar og í fölu tunglskini hverfleik-
ans bíður sjálf verðandin (11. kv.)
og dauðinn á næstu grösum; „sorg
fljótsins" er nefnd í ellefta kvæði
en sofandi andlit í „auga fljótsins“
í næsta Ijóði. En þögnin einsog
þroskað ax undir þáfjalli tímans „og
hugsun mín gekk til móts við sól-
skinið" og þögnin varð samhljómur
HELGI
spjall
einskis og alls meðan
gljásvart myrkrið
flaug gegnum sól-
skinið (16. kv.); þ.e.
myrkur dauðans fer
einsog eggvopn gegn-
um sólbjarta vonina.
Þáfjall tímans er fjall sem snjór er
farinn að þiðna í; þá kv. merkir þíð
jörð; sbr. þá, þáa merkir þiðna;
sbr. þeyr; sbr. 90. erindi Hávamála.
Um veglaust haf lætur mælandi
hug sinn fljúga að hvarmi konunnar
svoað hamingja hennar beri hvíta
birtu þess harms sem fylgir honum;
hún skal semsagt muna hann (17.
kv.). Minningin er mikilvægur þátt-
ur í þessari hringrás; eða þessari
ferð án fyrirheits sem er kjarna:
þema í öllum skáldskap Steins. í
næsta kvæði er hin hvíta fregn um
krossfestinguna flutt „yfir sofandi
jörð“ og þau orð falla einsog vor-
næturregn í ísblátt vatnið; þ.e. upp-
risa, þráttfyrir allt; ný von einsog
ítrekað er í næsta kvæði:
Og svipur þinn rann
eins og svalkaldur skuggi
milli svefns míns og draums.
Og þá ríkir hin algjöra þögn (20.
kv.). En fjarlægar veraldir vaxa
einsog furðuleg blóm „úr líkama
mínum“ og nú hverfist myrkrið um
möndul ljóssins og mótspyma
tímans fellur máttvana „gegnum
mýkt vatnsins" (21. kv); semsagt
vonameisti, þráttfyrir hverfula ást
og þverstæðufullt umhverfí þessa
myndríka ljóðs - og þá ekkisízt
þráttfyrir óhöndlanlegan og fjar-
lægan guð:
Meðan eilífðin horfir
mínum (letrubr. M.J.) óræðadraumi
úr auga sínu.
Slíkt erindi þarf ekki að skilja,
heldur skynja. Það segir allt sem
ekki verður sagt.
En draumurinn er óráðinn og þó -
Kemur allt,
kemur ekkert,
gróið bylgjandi maurildum,
eins og guð.
Guð.
(7. kv.)
Þannig fer vonin einsog endur-
skin eða maureldur í sjó um myrkur
efans.
Tíminn og vatnið er einskonar
ferðalag um draumkenndan veru-
leika sem skáldið bregður upp eins-
og leifturmyndum. Og þessi veru-
leiki er fullur af andstæðum einsog
lífið sjálft; einsog mósaíkmynd úr
ólíkum litsteinum. Og undirtónninn
þverstæðan mikla: líf og dauði. En
þessar andstæður mynda heild -
einsog lokuð skel. Og úr sársauka
hennar vex perlan; vonin sjálf. Trú
Steins var sú, að hann trúði engu
en vonaði hið bezta einsog hann
sagði við Jón úr Vör.
En á mörkum þessa óræða veru-
leika er einnig sú reynsla sem
Steinn Steinarr orti um í einhveiju
sérstæðasta ástarkvæði tungunnar,
Utan hringsins:
Ég geng í hring
í kringum allt, sem er.
Og utan þessa hrings
er veröld mín.
En svo er önnur veröld sem
skáldið orti einnig um; veröldin inn-
an þessa hrings og þá ekkisíður
allar þær veraldir sem búa „á bak
við hugsun mína“. Um þær allar
fjallar Tíminn og vatnið; og ekkisízt
veröldina þar sem vex hið hvíta
blóm dauðans á hornréttum fleti
milli hringsins og keilunnar; ókunn
og óáþreifanleg — en með einhveij-
um hætti skynjanleg veröld vonar
og trúar.
M
(meira næsta sunnudag)
Svipur hjá
sjón
RÉTTIR ERU
merkilegt fyrir-
brigði á íslandi.
Þær eru ekki ein-
ungis til að safna
saman fénu á haustin heldur eru þær einn-
ig einskonar samkomustaður fólks sem á
sameiginlegra hagsmuna að gæta og þá
ekki síður aðdráttarafl fyrir þá sem eitt
sinn bjuggu í sveitum landsins en hafa
flutzt á mölina en tengjast sveitalífinu um
fjárleitartímann. En réttir eru ekki einung-
is samkoma í tengslum við féð og sláturtíð-
ina heldur einnig skemmtanahald þegar
sjálfsagt þykir að gera sér dagamun í
anda þeirra gömlu orða að maður er manns
gaman. Allt á þetta rætur aftur I grárri
forneskju og má sjá af nafninu einu að
landnámsmenn komu með þennan menn-
ingarsögulega þátt með sér út hingað því
að rétt á sér samsvaranir í skyldum mál-
um, til að mynda er rett fjárkví á hjalt-
nesku og Suðureyjamáli en upphafleg
merking þessa orðstofns í germönsku er
líklega veggur, kró, gerði eða flétta.
Þeir sem koma í réttir nú um stundir
og hitta fjallkónga eins og þeir eru kallað-
ir fyrir sunnan eða gangnastjóra eins og
sagt er í Húnavatnssýslum verða þess fljótt
varir að heimamenn telja að réttir séu nú
ekki svipur hjá sjón ef borið er saman við
fyrri tíma. Sú var tíðin að tugþúsundir
fjár runnu af víðlendum heiðum Húnvetn-
inga og var það tignarleg sjón að sjá safn-
ið til að mynda mæta auganu eins og
hvítur foss þegar þess var beðið í Undir-
fellsrétt að rekstur kæmi niður í Vatns-
dal, en nú er safnið líklega ekki nema
helmingur þess sem áður var. Þess var
einnig getið í Auðkúlurétt að þar væri hið
sama upp á teningnum, auk þess sem rið-
an hefur gert nokkurn skurk og í Auðkúlu-
rétt mátti til að mynda heyra af máli Jó-
hanns bónda í Holti að hann þyrfti ekki
að vænta neins fjár þar í réttinni því hann
hefur orðið að slátra fé sínu vegna þessa
sjúkdóms, en gerir ráð fyrir því að kaupa
aftur margt fé að ári. Sumsstaðar, eins og
í nágrenni Valagilsár, er smalað bæði fé
og hestum af Öxnadalsheiði og mátti sjá
þess merki um síðustu helgi þar sem fé
og hross voru komin í girðingu.
Mikilvæg-
auðlind
NU ÞEGAR FÉ
hefur fækkað á
Auðkúluheiði hefur
verið hafizt handa
við uppgræðslu á
vegum Blönduvirkjunar og er það mikið
átak þótt vel megi vera að meiri árangur
næðist fyrir sama fjármagn þar sem betur
hentar til uppgræðslu. Blöndustífla er eft-
irminnilegt mannvirki og þá ekki sízt
hvemig lokum og rennsli er fjarstýrt úr
aðalstöðvarhúsinu í Blöndudal. Það er tign-
arlegt að sjá affall Blöndu renna í tveimur
fossum, eða tvíburafossum, í nýjum far-
vegi og falla í gamlan farveg þessa mikla
fljóts. Þar hefur einnig verið mikil gijót-
vinnsla án náttúruspjalla og er raunar tign-
arlegt að sjá hversu vel aðstæður allar
falla að þeirri mikilvægu nýtingu sem
vatnsorkuframkvæmdir eru á þessum slóð-
um. Blönduvirkjun er velheppnuð fram-
kvæmd og raunar má segja að heiðarnar
hafi aukizt að tilbreytingu við öll þau vötn
sem þar hafa myndazt vegna mannvirkja-
gerðar og heiðin að mörgu leyti vinalegri
nú en áður þegar hún mátti una við til-
breytingu auðnarinnar einnar. í sumar
hefur Blönduvirkjun verið í mikilli notkun
vegna viðgerða og endurbóta við Sigöldu
en samtenging þeirrar auðlindar sem
vatnsorkan er hlýtur að vera einhver mikil-
vægasti þáttur íslenzks þjóðlífs nú um
stundir. Og senn verður farið að flytja út
íslenzka orku til nágrannalanda, eða eftir
3-5 ár, og þá verða íslenzkir jöklar ein-
hver mesta auðlind sem landið hefur uppá
að bjóða. Það skyldi þó ekki vera að jökl-
arnir leysi þorskinn af hólmi sem mesta
útflutningsauðlind landsmanna. Það þarf
síður en svo að verða að neinum náttúru-
spjöllum að vinna rennandi vatn til útflutn-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 18. september
Neðan við Blöndustiflu. Á myndinni eru Jóhannes Nordal og Hallgrímur Guðjónsson fyrrum bóndi í Hvammi.
LJósm./Mbl.
ings, þvert á móti getur það gefið umhverf-
inu nýjan, vinalegan svip eins og sjá má
á Auðkúluheiði.
Blessaðjök-
ulvað
FRA BLÖNDU-
virkjun má sjá
langieiðina út eftir
Blöndudalnum til
Blöndudalshóla en
þar var Björn yfirvald Blöndal fæddur, en
sagt var að hann hefði haldið óaldarmönn-
um norðanlands í skefjum en það kostaði
blóð og tár eins og kunnugt er. Vatnsdals-
hólar, sem sagt er að séu hrun úr fjallinu
og flutzt hafi með skriðjökli sem skildi
aurinn eftir þegar hann myndaði þetta
óviðjafnanlega náttúrufyrirbrigði í mynni
þessarar dalperlu, bera harmsögunni vitni
þótt ekki sjái þess stað sem betur fer.
Undan Guðlaugsstöðum í Blöndudal er
sögufrægt vað á ánni. Þar blessaði Gvend-
ur góði og hefur aldrei orðið slys á því
vaði þótt svo hafi orðið annarsstaðar og
neðar í ánni þar sem hún hefur ekki verið
eins ófrýnileg á að líta. Páll á Höllustöðum
segist hafa farið þetta vað í skjóli Gvend-
ar góða. Þannig er Krossvað, en svo heit-
ir þetta blessaða jökulvatn Guðmundar
biskups, merkilegur vegvísir aftur í foma
trú þessarar afskekktu þjóðar sem hefur
átt við óblíða náttúru að etja og þurft að
bjóða henni birginn við misjafnar aðstæð-
ur.
Blöndal reisti bú í Hvammi í Vatnsdal
en Lárus sonur hans að Kornsá handan
árinnar og byggði þar veglegt timburhús
á síðustu öld. Nú er það í niðumíðslu og
talað um að flytja það til Blönduóss. Það
er ástæðulaust. Vatnsdælir og sýslan ættu
miklu fremur að endurnýja sýslumanns-
húsið að Kornsá á þeim stað þar sem það
stendur og minnir á merka sögu og þá sem
hér voru áður á ferð en hvíla nú flestir í
garðinum á Undirfelli.
í Hvammi hefur lengst búið ætt Guð-
jóns á Marðarnúpi og þar var Hallgrímur
sonur hans stórbóndi um fjörutíu ára
skeið, snyrtimenni mikið og bústólpi. Þau
hjón hafa nú flutzt suður til Reykjavíkur.
En þeir em margir eftir í Vatnsdalnum
og ógleymanlegt að hitta þá við Undirfells-
rétt þar sem Gísli bóndi á Hofi og tengda-
sonur Ágústs sem var fréttaritari Morgun-
blaðsins áratugum saman býður upp á
heimaverkaðan hákarl og annað sem hon-
um fylgir. Það er mikil reisn yfir slíkri
samkomu og margs að minnast. Þarna
hefur verið hver stórbóndinn öðmm eftir-
minnilegri og hægt að hitta þá enn suma
hveija þar sem þeir standa á tali við þing-
mann sinn Pálma á Akri sem lætur ekki
undir höfuð leggjast að skreppa í réttirnar
og skála við bændur og búalið. Og þarna
stendur Jóhannes Nordal í æskuumhverfi
sínu og gæðir sér á hákarli Gísla á Hofi.
Eftirminnilegt hvernig honum var tekið
af vinum hans hér í sveit og þá ekki sízt
þegar við fómm með honum að Eyjólfs-
stöðum þangað sem hann á ættir að rekja
en þar er stórmyndarlegt umhverfi og fag-
urt um að litast, eða þá þegar Jóhannes
á Torfalæk var sóttur heim og spjallað
fram og aftur um þjóðlífið og vanda land-
búnaðarins, en Jóhannes Torfason hefur
verið formaður Framleiðnisjóðs landbúnað-
arins frá 1982.
í ársskýrslu Framleiðnisjóðs landbúnað-
arins er meðal annars minnt á að 1985
voru settar reglur um stuðning til búhátta-
breytinga og hafín kaup og leiga búmarks
til að draga úr framleiðslu á mjólk og
kjöti. En með búvörusamningi frá 1991 á
sjóðurinn að efla atvinnuuppbyggingu til
sveita með ákveðnu framlagi úr ríkissjóði,
1993-1997, og stuðla að aukinni fram-
leiðni í íslenzkum landbúnaði eins og kom-
izt er að orði - og er þá væntanlega ekki
sízt átt við hagkvæmni í búrekstri svo að
framleiðsluþörf bænda sé nokkurn veginn
sú sama og markaðurinn þarfnast, en til
þess þarf reynslu og útsjónarsemi. Það er
mikið verk enda milljónasjóður og vegna
þessara starfa og annarra hefur Jóhannes
þurft að fækka í ijósinu sínu sem byggt
var fyrir nær aldarfjórðungi og ber vitni
um mikla framsýni og þekkingargóða af-
stöðu til mjólkurframleiðslu.
Bændur
horfast í
augu við
vandann
ÞAÐ ER EINATT
vegið að bændum
vegna þess hve
landbúnaðurinn
hefur verið illa í
sveit settur gagn-
vart markaðslög-
málunum og var
um það fjallað sérstaklega hér í Reykjavík-
urbréfí 21. október 1990 og ástæðulaust
að tíunda það allt. Þá var á það minnzt
að með þeirri víðtæku skipulagningu eða
áætlunum um landbúnaðarframleiðslu sem
tekin var upp í og upp úr kreppunni hafi
bændum verið gerður bjarnargreiði. Þessi
skipulagning átti að miða að því að vemda
bændur fyrir því aðhaldi sem samkeppni
á frjálsum markaði veitir. Þeir þurftu lítið
sem ekkert að hugsa um markaðinn og
lögmál hans. í staðinn fyrir hina ósýnilegu
hönd markaðarins var hönd stjómvalda
og allskyns nefnda með puttana í því
hvernig samkeppninni skyldi háttað og
framleiðendur landbúnaðarvara hlutu
þannig ekki ósvipaða leiðsögn og þeir sem
stóðu andspænis rústum markaðslauss
kommúnisma. Opinberar nefndir, stéttar-
félög og áætlanapostular skyldu sjá um
neyzluna og verðlagið allt var flatt út.
Dugnaðarforkar fengu litla sem enga
hvatningu og útsjónarsamir bændur settir
á sama bás og búskussar. Niðurstaðan var
svo sú að hægt og sígandi seig á ógæfu-
hliðina, þeir sem framleiddu á markaðinn
þurftu ekki að hugsa um það sérstaklega
svo sjálfvirkur sem hann varð með tíman-
um og framkvæmdahvöt samfara kunn-
áttu og útsjónarsemi var smám saman
drepin í dróma. Þannig tapaðist ógrynni
fjár í áranna rás gegnum sjálfvirkt kerfí
milliliða, útflutnings- og geymsluaðila sem
er talið milljarðar króna. Bændur fengu
minnst af verði landbúnaðarafurða. Það
lenti að miklu leyti í milliliðahítinni og
allskyns fjárfestingum. Nú heyra stærstu
milliliðirnir að mestu sögunni til, sums-
staðar eru eingöngu rjúkandi rústir. Sam-
bandið er saga, kaupfélögin á gjaldþrota-
mörkum en bændur sitja uppi með sárt
ennið. Hnífurinn stendur ekki lengur í
kúnni, heldur milliliðunum, þeir taka mik-
ið til sín og sýna enn ágalla kerfisins.
Þannig hefur forsjárhyggjan verið letj-
andi og sjaldnast til góðs þótt hún hafi
að vísu verið skammgóður vermir. Bændur
hafa verið hafðir að féþúfu og fjármunum
þeirra oft og einatt verið veitt inn á aðrar
brautir en til þeirra sjálfra sem framleið-
enda. Úr þessu kviksyndi hafa bændur
orðið að vinna sig og þeir hafa gert það
hörðum höndum. Þeim hafði verið breytt
gegn vilja þeirra úr sjálfstæðum atvinnu-
rekendum í ófullgert ígildi opinberra
starfsmanna án þess öryggis þó sem slíkir
starfsmenn almennt njóta. En nú eru þeir
á góðri leið útúr þessu kerfi og þeir bænd-
ur sem kunna til verka eiga áreiðanlega
eftir að læra á markaðinn og standa sig
þar samkvæmt kröfum nýrra og breyttra
tíma. Ef miðað er við 1978 og 1992 fækk-
aði mjólkurkúm á íslandi um sex þúsund
(voru rúm 36 þúsund 1978 en um 30 þús-
und 1992), fénu fækkaði úr 891 þúsundi
í 487 þúsund og er það mikill ávinningur
og raunar stórafrek sem bændur hafa
unnið við erfiðar aðstæður. Útflutnings-
bætur virðast horfnar og stefnt að minnk-
andi niðurgreiðslum og framleiðslu sem
getur séð um sig sjálf, nú þegar hafa niður-
greiðslur minnkað um 4 milljarða króna.
Fjölmörg bú ættu að geta gert út á mark-
aðinn þannig að bæði framleiðendur og
neytendur gætu vel við unað. Önnur eru
á mörkunum og þarf að rétta þessum
bændum hjálparhönd til að finna hag-
kvæmustu leiðina til að standast harðar
kröfur markaðsbúskapar sem nú er talinn
besti kosturinn, jafnvel í kommúnistaríkj-
um eins og Kína. Hitt er svo annað mál
að hrossum hefur fjölgað um 25 þúsund
á fyrrnefndu tímabili, en þar koma fleiri
við sögu en bændur. Mjög hefur dregið
úr ofbeitarvandanum, þar sem land var í
örtröð er nú mun betra en versnar þó í
köldum árum. Hrossabeit í heimahögum
er þó áhyggjuefni. Það er algengur mis-
skilningur að allt fé fari til fjalla eða af-
rétta á sumrin. Mest er í heimalöndum eða
um 80 prósent á Suðurlandi svo dæmi sé
tekið. Þar sem áður var ofsetið land hefur
því nú víða farið fram.
Menningar-
leg geymd
TIL ÁMINNINGAR
og umhugsunar er
ástæða til að minna
hér í lokin á það
sem sagt var í fyrr-
nefndu Reykjavíkurbréfi um hlutverk
sveitanna því það er ekki einungis að sjá
um framleiðslu landbúnaðarvöru og finna
vandratað meðalhóf gagnvart neytendum
og markaðnum heldur einnig að varðveita
menningarlegan arf sveitanna og dreifbýl-
isins sem er svo mikilvægur að aldrei verð-
ur til fjár metið: „Umræður um landbúnað-
armál hafa oft og einatt verið harla
óraunsæjar, þótt á margt athyglisvert
hafí verið bent eins og milljónaframlag
ríkisins til kerfisins og tugþúsunda skatt-
byrði á meðalfjölskyldu vegna þess. Þröng-
sýni og jafnvel ofstæki hafa þó einatt ráð-
ið ferðinni í þessum umræðum og gengið
framhjá mikilvægum atriðum sem til áð
mynda Fjölnismenn hefðu lagt áherzlu á.
Við verðum að búa saman í landinu sem
ein þjóð. Flestir sem búa á þéttbýlissvæð-
um eiga ættir að rekja til sveitanna. Þeir
sem þar búa eru ekkert öðruvísi íslending-
ar en þéttbýlisfólkið. En hagsmunir fara
ekki alltaf saman. Við þurfum því að vinna
að því að það geti orðið. Sveitirnar eru
jafnmikilvægar og áður, í raun. Það er
ekki einungis verið að yrkja jörðina og
framleiða góðar afurðir, þótt dýrar séu.
Sveitirnar og landsbyggðin öll hafa meira
hlutverki að gegna en að framleiða mat-
væli. í sveitunum hefur íslenzk menning
og arfleifð okkar ávallt verið varðveitt
með þeim árangri sem raun ber vitni.
Sveitirnar eru öðrum stöðum fremur varð-
veizlu- og uppeldisstöðyar rótgróinnar ís-
lenzkrar menningar. Hlutverk þeirra í þeim
efnum er ómetanlegt. Þar sem tungan er
ræktuð og geymd, þar sem hlúð er að
arfinum, þar slær þjóðarhjartað. Þessu
skulum við ekki gleyma í öllum umræðun-
um um landbúnaðinn, sveitirnar og fram
tíðina. Hver einasti sveitabær er musteri
arfleifðar sem er mikilvægari en öll sú
framleiðsla sem seld er á samkeppnismark
aði þéttbýlisins. Við þurfum því á sveita-
bæjunum að halda. Baðstofuandrúmið er
mikilvægt, en ástæða er til að fækka
bæjum svo að fólkið haldist þar sem lífvæn-
legast er. Hokur á að vera liðin tíð á ís-
landi. En hitt er jafnvíst að arfleifð okkar
verður ekki varðveitt og ræktuð á erlend-
um sveitabæjum þótt þeir gætu séð okkur
fyrir innfluttum landbúnaðarvörum. Það
er dýrt að vera íslendingur, það höfum
við alltaf vitað. En það á ekki að vera
okkur ofviða.“
„Sveitirnar og
landsbyggðin öll
hafa meira hlut-
verki að gegna en
að framleiða mat-
væli. I sveitunum
hefur íslenzk
menning og arf-
leifð okkar ávallt
verið varðveitt
með þeim árangri
sem raun ber
vitni. Sveitirnar
eru öðrum stöð-
um fremur varð-
veizlu- og uppeld-
isstöðvar rótgró-
innar ísienzkrar
menningar.“