Morgunblaðið - 19.10.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 1993
„Mér hvísla raddir“
„Dragið mig
ekki á torgin“
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Hallberg- Hallmundsson:
Skyggnur. Brú 1993.
I New York situr Hallberg Hall-
mundsson, yrkir, þýðir og kynnir ís-
lenskar og skandinavískar bók-
menntir. Hallberg hefur verið af-
kastamikill undanfarin ár, má í því
sambandi nefna tvær frumsamdar
ljóðabækur (þrjár með Skyggnum)
og þýðingu á ljóðtim bandarísks
brautryðjanda í skáldskap, Stephen
Crane.
í fyrsta hluta Skyggna birtist vel
tregi þess manns sem hefur verið
lengi fjarri ættjörðinni. Upphafsljóð-
ið, Lóukvæði, er til marks um þetta:
„Og þó er gleðin í rödd þinni einatt
svo angurvær/ - okkur svipar til um
margt -/ bíið þitt blandið trega“.
Náttúruljóð, í senn frá heiði og
plássi, einkenna þennan hluta bók-
arinnar. Ort er af einlægni og með
nokkuð hefðbundnu sniði, en þó glitt-
ir í heimsmanninn á stöku stað.
Frá Þrastarskógi með sinn „unaðs-
ilm“ er brugðið sér í Tíunda stræti
í New York í öðrum hluta. Þótt um
heiðan dag sé er ofbeldi þeirrar borg-
ar samt við sig og skýtur skáldinu
skelk í bringu. Hér eru lipurlega
kveðin ljóð og þrátt fyrir allt bjart-
sýnni (að treganum slepptum) en oft
áður:
Mér hvísla raddir úr runnum grasi
og ruslatunnum að enn sé vor.
Það vella upp hlátrar úr hversdagsmasi
sem hvatvís andvarinn ber til mín.
Og hvíthærð sólin á sorpið skín -
Það suða flugur um skam og gor.
Þá kemur efmn með ógnarþjósti
og allt það rengir sem nema vit
því íslenskt dagatal innst í bijósti
er eitt í gildi.
Ég sé og finn
en treysti hvorugu lykt né lit
svo langtum norðar er hupr minn.
Þriðji hluti Skyggna er lengstur
og þar eru ljóð sem í anda og að
vinnubrögðum leiða hugann að fyrri
bókum Hallbergs og skipa sér í flokk
með bestu ljóðum hans. Kaldhæðnin
Hallberg Hallmundsson
er á sínum stað og vissan um fallvalt-
leikann. Oft er spjótum beint að
skáldinu sjálfu, háðið hvergi sparað.
Þúfur heima og heiman
Um þann sem heiman fór er ort:
„víð lönd fann ég/ en þó jafnþröng/
og þúfnakoliana sinugráa/ í sveitinni
forðum./ Og sigurströng/ var síst
mín för/ né hafandi í minnum."
Það má kannski segjá að Hallberg
slái um of á þessa strengi, bæði fyrr
og nú. Öllum hættir við
endurtekningum og þær slæva þann
brodd sem ljóð þurfa að hafa.
Skyggnurmáflokkaundir„ástarljóð
til íslands“. Þær sýna að vissu leyti
bitra heimssýn, en þó öllu
umburðarlyndari en áður. Eins og
hjá mörgum sem dvalist hafa langd-
völum erlendis er það ekki fyrst og
fremst fólk og mannlíf sem Hallberg
virðist sakna heldur náttúran og
undur hennar, oft hin smágerðasta
fegurð.
Maður eins og Hallberg Hallmund-
sson gleymir sér þó ekki í bláma
hins liðna, sakleysi bemskunnar
heldur getur sagt með nokkru stolti:
„Ég held mér fast í hversdagsleikans
gráma."
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Jón Dan: Talmyndir. Ljóð. Bóka-
útgáfan Keilir 1993.
Þótt Jón Dan sé að öllum líkind-
um talinn ná hæst í skáldsögum
sínum og ekki síst smásögum hafa
ljóð hans vakið athygli. Fremst í
flokki eru ljóðin í Berfættum orð-
um (1967). Nú sendir hann frá sér
Talmyndir.
Víða í Talmyndum, m.a. í Tal-
mynd af andborgara/smáborgara
eru dregnar upp skoplegar sjálfs-
myndir sem hafa ádeilubrodd og
má skoða sem framlajg til umræð-
unnar um aldraða. I þessu ljóði
stendur:
Dragið mig ekki á torgin
einfeldning til að vitna
Heimtið ekki að ég sæki
spilakvöld og dansleiki
Eg er fímmtíu og eitt prósent andborgari
Og síðar í ljóðinu má lesa:
Lofíð mér að eyða kvöldinu
án afkáraskapar
gerið mig ekki að skrípamynd af unglingi
í gatslitnu hylki
Aldurinn, ævin, „ævitíminn sem
fer“ er helsta yrkisefni Jóns Dan.
Hann speglar fallvaltleikann í ljóði
eftir ljóði. Eitt besta ljóðið, Fyrir-
bæri á góðviðrisdegi, sem lýsir létt-
klæddum og áhyggjulausum stúlk-
um á heitum degi er ekki einu sinni
laust við hugsunina um aldurinn.
Þær „halda áfram að eldast" þrátt
fyrir fegurð sína, jafnvel sólin er
„með laumuspil".
Jón Dan
Njála er vissulega óþijótandi
náma, enda leggur Jón Dan út af
henni í ljóði um Kára þar sem
helsti viðburður lífsins er ekki
brenna eða hefnd heldur Hildi-
gunnur.
Vegferð mannsins
Lengri ljóð Jóns Dan eru yfirleitt
sprottin úr hversdagsheimi og
skorinorð sem slík, styttri ljóðin
og hnitmiðaðri (samanber Ljóð úti
í garði og í flughröðum straumi)
hafa frekar upp á táknmál að
bjóða. Líkingar eru sóttar til
náttúrunnar, en vegferð mannsins
er jrkisefnið.
I flughröðum straumi segir á
myndrænu máli sögu sem annað
skáld túlkaði með orðunum að
tíminn vildi ei tengja sig við hann.
Jón Dan orðar þetta skemmtilega:
„Tími! Ég taldist/ aldrei til þinnar
hirðar.“
Ljóðið er vel ort eins og fleiri
ljóð bókarinnar og bendir til þess
að þrátt fyrir aldur standi Jón Dan
sig með prýði í þeirri list „að
andæfa". Bókin er líka samstæð
að því leyti að flest ljóðin eru eins
og fyrr segir um aldurinn,
tímafljótið eða „tímalaugina" sem
skáldið kallar svo.
-----»-♦ ♦----
Myndband
Bjarkar er
í hópi
þeirra bestu
MYNDBAND Bjarkar Guð-
mundsdóttur, Human Behavio-
ur, er í hópi bestu tónlistar-
myndbanda allra tíma sam-
kvæmt könnun tímaritsins Roll-
ing Stones.
í nýjasta hefti hins þekkta
bandaríska tímarits Rolling Stone
er að fínna lista yfir eitt hundrað
bestu tónlistarmyndbönd allra
tíma, samkvæmt vali ganrýnenda
blaðsins. Human Behaviour er í
96. sæti á þessum lista, en aðeins
hljóta fímm myndbönd frá yfir-
standandi ári náð fyrir augum
gagnrýnendanna. Björk er eini
evrópski flytjandinn í hópi þessara
fímm, en meðal þeirra eru banda-
rísku hljómsveitimar REM og
Pearl Jam. Björk gerði myndband-
ið í samvinnu við franska leikstjór-
ann Michel Gondry, en það hefur
verið spilað mikið á bandarísku
tónlistarstöðinni MTV undanfarna
mánuði.
Sledgehammer með Peter
Gabriel frá 1986 varð fyrir valinu
sem besta myndband allra tíma,
en Madonna á flest myndbönd á
listanum, alls sex.
Sigríður Ella í Jónshúsi
HÚS Jóns Sigurðssonar við 0ster Voldgade númer 12 í Kaupmanna-
höfn er rammi um tónleikaviðburð laugardaginn 30. október nk. kl.
17. í fréttatilkynningu segir: „Sópransöngkonuna Sigríði Ellu Magnús-
dóttur er reyndar óþarfí að kynna fyrir Islendingum, en þetta er í
fyrsta skipti sem hún heldur tónleika í Jónshúsi. Sigríður Ella kemur
hingað frá Englandi, þar sem hún er búsett og þetta er eina tækifær-
ið sem gefst til að heyra hana syngja, á meðan hún staldrar við í
Kaupmannahöfn.
Á tónleikunum í Jónshúsi 30. októ-
ber mun Sigríður Ella syngja íslensk
sönglög eftir Sigfús Einarsson, Sig-
valda Kaldalóns, Emil Thoroddsen
og Þórarinn Guðmundsson. Hún mun
einnig flytja erlend sönglög eftir
Dvorák, Schubert og Sibelius og
þjóðlög m.a. í útsetningu Donizettis,
Britten, Brahms og Obradors. Undir-
leikari hennar er Steen Lindholm,
sem er einkum þekktur sem hljóm-
sveitarstjóri og kórstjómandi. Steen
Lindholm lauk námi í orgelleik og
hljómsveitarstjóm frá Konunglegu
tónlistarakademíunni í Kaupmanna-
höfn. Hann hefur m.a. heimsótt ís-
lensku óperuna sem stjómandi árið
1990.
Gítartónleikar
Ténlist
Jón Ásgeirsson
Arnaldur Amarson gítarleikari
kom fram á vegum Gerðubergs,
nánar tiltekið í tónleikaröðinni
„Einleikstónleikar Gerðubergs". í
efniskránni eru tvær ágætar grein-
ar um gítarinn, uppruna og hlut
hans í menningarsögunni, sú fyrri
eftir dr. Önnu M. Magnúsdóttur,
er nefnist Rætur spænska gítars-
ins, og sú seinni, sem ber yfírskrift-
ina Maðurinn með bláa gítarinn en
þar fyallar Reynir Axelsson um
samnefnt kvæði eftir Wallace Ste-
vens. Án þess að það snerti efni
greinanna, er ekki úr vegi að fjalla
um uppruna tónmyndandi strengs
og þar með tilorðingu allra
strengjahljóðfæra. Mjög snemma
lærðu menn að þurrka dýragamir,
sem strekktar vora t.d. á viðartein-
unga. Þurrkun gamanna var þá
fullkomin, er þeir gáfu frá sér tón
Tónlist
Ragnar Björnsson
Tónleikamir sl. laugardag hófust
með framflutningi á nýskrifuðu
orgelverki, svo nýju að ekki hafði
enn gefíst tími til að gefa því nafn,
en verkið skrifaði Hjálmar H.
Ragnarsson. Verkið er í einhvers
konar a,b,a-formi, hefst með sterk-
um hljómum, nokkrum, þá kemur
milliþáttur með síendurteknar tón-
hugmyndir sem stöðugt hlaða utan
á sig röddum og verkið endar á
einskonar mynd af upphafinu.
Ekki flókið í uppbyggingu og
ekki erfítt í flutningi en milliþátt-
og því er talið, að öll strengjahljóð-
færi, þ.á m. harpan og reyndar
einnig allar gerðir af skinntromm-
um, séu jafn gömul verkmennta-
sögu mannsins.
I Grískri goðafræði er sagt að
Hermes, sendiboði guðanna, hafí
svo til nýfæddur smíðað fyrstu lýr-
una úr skjaldbökuskel, eins og
greint er frá í Hermesarkvæði, sem
er eignað Hómer og að Appolon
hafi hafi hrifíst mjög af leik hans.
Þrátt fyrir að ekki sé vitað um
upprana orðsins kíþara, era tilgát-
ur um að það þýði í raun skjald-
baka og era til óteljandi útfærslur
á þessu nafni, eins og t.d. zitar og
gítar. Þekktar era margvíslegar
gerðir strengjahljóðfæra frá öllum
tímum og er gítarinn eins og hann
er í dag, ekki gamall. Frumgerðir
hans vora nefndar ýmsum nöfnum,
eins og t.d. vihuela. Þrátt fyrir
goðsögnina um Hermes, er talið
að kíþara eigi sér uppruna í Litlu-
Asíu og jafnvel í Afriku, þar sem
urinn krefst spennu og kannski
hefðí verið viturlegra að hafa reg-
istrant og þurfa aldrei að stoppa
hrynjandina þegar bætt var inn
röddum. Að frátöldum þessum
ágalla flutti dómkirkjuorganleik-
arinn Marteinn Hunger verið ágæt-
lega. Hvort tónsmíðin hefur í sér
lífsneista, leiðir framtíðin í ljós, en
organistinn talaði í kynningu um
þetta „stórkostlega verk“ og þá
ætti ekki að þurfa frekari vitnanna
við, en venjan er sú að dæma verk-
in fyrst eftir flutning á þeim og
þá ekki síður af áheyrendum en
flytjanda. Vonandi á þó Hjáimar
eftir að skrifa enn stórkostlegri
verk fyrir orgel. Dómkirkjukórinn
skjaldbökuskel er enn notuð sem
hljómbotn fyrir strengjahljóðfæri.
Arnaldur Amarson lék verk eftir
Guiliani og Sor, sem era klassískir
höfundar, og síðan komu ekta gít-
arverk eftir Mompou, Poncé, Cre-
spo, Rodrigo og Torroba en aðeins
eitt nútímaverk, Skizze fúr Gitarre,
eftir David Padrós, samið 1989.
er vel þjálfaður í kór, hljómurinn
að vísu svolítið mattur og ástæðan
aðallega karlaraddimar sem
hljóma svolítið óskólaðar, en hljóm-
ur kórsins mundi breytast ef næðist
að staðsetja raddirnar réttar. Lag
Páls ísólfssonar, Ég kveiki á kert-
um mínum, var skýrt í flutningi,
en of hratt sungið til þess að inni-
leiki og auðmýkt efnisins skilaði
sér. Lag Hjálmars Ragnarssonar,
Jesús Maríuson, við texta Jóhann-
esar úr Kötlum, er stemmningsríkt
lag og aðgengilegt, og skilaði sér
vel. E.t.v. hefði verið heppilegra
að hafa lag Jakobs Hallgrímssonar
á öðrum stað í efnisskrá, því nokk-
uð minnti það á undangengið lag
Hjálmars en mikil perla er Ijóð
Þorsteins Valdimarssonar, Ó undur
lífs. Á gömlu leiði, eftir þá Jónas
Hallgrímsson og Atla Heimi, fínnst
mér ekki að lag Atla verði mjög
eftirminnilegt, en að syngja á orð-
unum þitt og sitt er nokkuð sem
kórar þurfa sérstaklega að hafa í
huga, í þetta sinn gleypti kórinn
Skissurnar eru áheyrilegar og vora
mjög vel leiknar og ómstreytur
verksins útfærðar á fínlegan máta.
Verkin eftir Guliani og Sor voru
mjög vel leikin og sömuleiðis Kom-
póstelasvítan eftir Mompou. Fyrir
utan tæknina hefur Amaldur náð
mjög góðum tökum á „vibrato",
sem vegna byggingar hljóðfærisins
er erfítt í framkvæmd. Amaldur
nær fram óvenju miklu „vibrato",
er silfrar tóninn og var þessi fal-
lega tónmyndum sérlega glæsileg
í þremur mexíkóskum þjóðlögum,
eftir Ponce og smálagi eftir Jorge
Gómez Crespo. Tvö síðustu verkin
á efnisskrá Árnaldar era eftir Rodr-
igo og Torroba, falleg gítartónlist
sem Arnaldur lék mjög vel.
Amaldur er mjög góður gítar-
leikari en á þó til þann mannlega
þátt, að fipast smálega hér og þar
og missa af einum og einum tónl
en umfram allt er þó leikur hans
„syngjandi fagur“, með silfruðum
tóni og fallegri hendingarmótun.
Amaldur er að taka sér stöðu, þar
sem allir íslenskir gítarleikarar vilja
standa og hvort rúm verður þar
fyrir marga mun tíminn velja um,
úr stóram hópi góðra gítarleikara.
þessi orð. í laginu Áminning eftir
Þorkel Sigurbjömsson við texta úr
Pétursbréfi era hefðbundin vinnu-
brögð Þorkels mjög áberandi.
Áminning er töluvert erfíð í flutn-
ingi, sem kórinn skilaði þó vel og
af ágætu öryggi og var, ásamt
meistaraverki Heinrich Schútz,
best fluttu kórverk tónleikanna.
Síðast á efnisskránni var Faðir
vor, við heldur máttlausa músík
eftir Jakob Handl f. 1550. Á tón-
leikunum kom fram kvartett sem
lék á barokkhljóðfæri konsert eftir
Vivaldi. Flytjendur vora Ragnheið-
ur Haraldsdóttir, sem lék á alt-
blokksflautu, Peter Tompkins á
barokkóbó, Elín Guðmundsdóttir á
sembal og Judith Þorbergsson á
barokkfagott. Þetta er mjög vand-
meðfarin hljóðfæraskipan og nokk-
uð vantaði enn á gott jafnvægi
milli hljóðfæranna og ró og stöðug-
leika, einkum í báða allegro-þætt-
ina, en Dómkirkjan er heldur ekki
auðveldasta hús í borginni fyrir
slíkan flutning.
Tónlistardagar í
Dómkirkjunni