Morgunblaðið - 19.10.1993, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 1993
Rauða skíkkjan sýnd að nýju í Háskólabíói
Var tekin upp á
Islandi rigning*-
arsumarið 1966
RAUÐA skikkjan, ein fyrsta stormyndm sem gerð var hér á landi
með þátttöku Islendinga, verður sýnd á almennum sýningum í Há-
skólabíói í þessari viku. Kvikmyndin var tekin hér á landi, í Dan-
mörku og Svíþjóð sumarið 1966 og hlaut töluverða athygli. Danski
leiksljórinn Gabriel Axel leikstýrði myndinni. Kvikmynd hans „Gesta-
boð Babettu" fékk óskarsverðlaun sem besta erlenda kvikmyndin
fyrir fáeinum árum.
Gísli Alfreðsson, einn þeirra ís-
lensku leikara sem lék í myndinni,
sagði að hún væri eins konar Rómeó
og Júlíu ástarsaga. Söguþráðurinn
væri byggður á dönsku fornsögunni
Signý og Hagbarður og snerist um
hvemig ástir tækjust á milli ungs
fólks úr stríðandi ættum. Hann
sagði að eitt af því sem einkenndi
myndina væri veðurfarið á Islandi
sumarið 1966. „Veðrið var með ein-
dæmum vont og segja má að það
hafí verið slagveður allt sumarið.
Ég man t.d. eftir því að 25. júlí var
nærri meters djúpur snjór á Vaðla-
heiði en tökur fóru aðallega fram
í Öxarfirði.
^ Annars setti veðrið skemmtilegan
svip á margar senur í myndinni,"
sagði Gísli sem var 33 ára á þessum
tíma.
Ævintýralegt sumar
Gísli segir að sumarið hafi, fyrir
margra hluta hluta sakir, verið
ævintýralegt. Hann hafí t.d. komist
í kynni við marga þekkta leikara,
sem léku í myndinni, t.d. rússneska
leikarann Olec Vidov sem seinna
hafi flúið frá Rússlandi, og um sum-
arið hafi hann lært að fljúga.
„Ásamt því að leika í myndinni var
ég framkvæmdastjóri þýskrar
myndar um Sigurð Fáfnisbana og
flaug fram og til baka um landið,
t.d. til að velja eldfjall en fyrir tök-
ur á myndinni var auglýst eftir eld-
fjalli og fjöldinn allur af bændum
Rauða skikkjan
RAUÐA skikkjan fjallar um hvernig ástir takast með börnum höfðingja ór tveimur stríðandi ættum.
Að ofan sést atriði úr myndinni.
hringdi og bauð eldfjall í myndina."
Litaður sandur
Eins og áður segir fóru tökur
aðallega fram í Öxarfírði en allar
innitökur fóru fram í Svíþjóð. Þá
þurfti að endurtaka bardagasenur,
sem teknar höfðu verið í Grindavík,
á Sjálandi. „Þeim tókst einhvern
veginn að klippa þetta saman en
til þess að senurnar skæru sig ekki
úr varð að lita sandinn á Sjálandi
svartan," sagði Gísli en aðspurður
sagði hann að myndin hefði fengið
misjafnar viðtökur hér á landi og
hinum Norðurlöndunum. Hins veg-
ar hefði hún verið valin önnur besta
erlenda myndin í Bandaríkjunum
árið 1968 og besta mynd ársins
víðsvegar í Asíu, t.d. í Japan.
Kvikmyndin var m.a. kostuð af
leikstjóranum og handritshöfundin-
um Gabriel Axel og segir Gísli að
hún hafi nánast sett hann fjárhags-
lega á höfuðið en ekki alls fyrir
löngu hlaut kvikmynd hans „Gesta-
boð Babettu" óskarsverðlaun sem
besta mynd ársins. Aðrir framleið-
endur myndarinnar voru Edda-film
og J.Ankerstjerne. Aðalleikarar auk
Gísla eru Gitte Henning frá Dan-
mörku sem á þessum tíma var fræg
söngkona, Borgar Garðarson, Flosi
Ólafsson, Gunnar Björnstrand frá
Svíþjóð, Hakon Jærnberg frá Sví-
þjóð og Olec Vidov frá Rússlandi
en einnig fer fjöldi íslendinga með
lítil hlutverk í myndinni.
Framkvæmdastjórn skipuðu
Bent Christensen, Johan Bonnier
og Benedikt Árnason sem jafnframt
var aðstoðarleikstjóri.
Svínakjöt hefur lækkað í verði um 35-40% á tíu árum
Mikil verkefni framundan til
- að jafna samkeppnisstöðuna
- segir Kristinn Gylfi Jónsson formaður Svínaræktarfélags íslands
VERÐ á svínakjöti til framleiðenda hefur lækkað að undanfömu og
er 12% lægra en það var að meðaltali á síðasta ári og dæmi eru um
enn meiri verðlækkanir. Verðið hefur lækkað að raungildi ár frá
ári og er nú 35-40% lægra en fyrir tíu ámm. Forsvarsmenn svína-
bænda segja að þetta sé vegna framfara í greininni og verðið muni
lækka áfram á næstu ámm. Þeir leggja áherslu á að tU að keppa
við innflutning kjöts á jafnréttisgrundvelli þurfi að lækka kostnað,
meðal annars opinberar álögur, sem hækki verð afurðanna. Þeir
segja að það sé tímaskekkja að halda að hægt sé að vernda aðrar
búgreinar með því að halda svínaræktinni niðri, kjötiö verði hér á
markaði hvort sem það verði framleitt hér eða flutt inn.
Morgunblaðið/Magnús J. Mikaelsson
Einangrunarstöð
HUS einangrunarstöðvar Svínaræktarfélags Islands er risið i Hrísey
og verður tilbúið til notkunar í næsta mánuði. Þangað verða fluttar
norskar gyltur um áramót.
Málefni svínaræktarinnar kom-
ust í sviðsljósið á dögunum þegar
tilraun var gerð til innflutnings á
skinku. Kristinn Gylfi Jónsson, for-
maður Svínaræktarfélags íslands,
segir hins vegar að verðlækkun á
svínakjöti standi ekki í beinu sam-
bandi við þá uppákomu, heldur hafí
framboðið aukist meira en eftir-
spurnin á þessu ári auk þess sem
ýmsar aðgerðir sem bændur hafí
gripið til á búum sínum hafí verið
að skila sér. Hins vegar hafi útsölu-
verð á svínakjöti út úr búð lækkað
mjög þá daga sem umræðan um
skinkuna var í hámarki, vegna þess
að verslanir og kjötvinnslur hafí þá
lækkað álagningu sína og jafnvel
selt kjöt þessa daga án álagninar.
- Kristinn Gylfi segir að svína-
bændur hafi verið að ná betri tökum
á framleiðslunni. Búin hafi stækkað
og hagræðing aukist. Auk þess
hafí orðið veruleg umskipti í um-
hverfísþáttum svínaræktarinnar á
síðastliðnum tveimur árum í kjölfar
reglugerðar um aðbúnað og heil-
brigðiseftirlit á svínabúum og ráðn-
ingu sérmenntaðs dýraiæknis í
svinasjúkdómum. Þá segir hann að
9-10% aukning í framboði á svína-
kjöti og minna ráðstöfunarfé neyt-
enda hafi stuðlað að lækkun kjöt-
.yerðsins. Nú er til dæmis hægt að
fá svínalæri á 485 kr. kílóið en fyr-
ir nokkrum vikum var útsöluverð í
sömu verslun 550 kr. Kristinn seg-
ir að verðið kunni að hækka eitt-
\ hvað aftur þegar meiri jöfnuður
komist á markaðinn en á lengri tíma
muni sjást áframhaldandi verð-
lækkun.
Enn langt í land
Þó íslenskir svínabændur hafí
verið að auka hagræðingu á búum
sínum standa þeir langt að baki
bændum í bestu svínaræktarlönd-
um, eins og til dæmis Danmörku.
Danskir svínabændur fá um 110
krónur fyrir kjötkílóið á meðan ís-
lenskir fá rétt innan við 300 krónur
um þessar mundir. Kristinn Gylfí
segir að vissulega eigi íslenskir
svínabændur enn langt í land með
að ná dönskum starfsbræðrum sín-
um og verði ekki fyllilega sam-
keppnisfærir við þá á næstu árum.
Hann segir þó að í raun ætti ekki
að vera dýrara að framleiða svína-
kjöt á Kjalarnesi en Jótlandi, ef
framleiðslunni væri sköpuð sömu
skilyrði.
Kristinn Gylfi nefnir nokkur at-
riði þegar hann er spurður um mis-
mun á samkeppnisstöðu íslenskra
og danskra svínaræktenda. Þar
munar mest um verð á fóðri. Svína-
fóðrið er tvöfalt dýrara hér en í
Danmörku. Helstu ástæðurnar eru
25% kjarnfóðurskattur sem rennur
í ríkissjóð, flutningskostnaður og
niðurgreiðslur EB á fóðri. Danskir
bændur gefa svínunum lyfjablandað
fóður. Það eykur vaxtarhraðann og
fóðurnýtinguna, þannig að þeir geta
sparað verulega í fóðurkostnaði.
Lyfíablöndun í fóður er bönnuð hér
á landi. Þá er danski svínastofninn
mun betri en sá íslenski.
Dönsku búin eru mun stærri en
þau íslensku. Hér eru að meðaltali
30 gyltur á búi en 100 í Danmörku
og þar eru mörg 600-1.200 gyltna
bú en stærstu búin hér eru með
250-350 gyltur. Svínarækt er
dæmigerð búgrein þar sem hag-
kvæmni stærðarinnar nýtur sín, að
sögn Kristins Gylfa. Þá fá Danimir
hagstæð stofnlán til langs tíma.
Hér greiðir svínaræktin gjald í
Stofnlánadeild landbúnaðarins en
fæstir fá lán úr henni vegna stærð-
arreglna og þurfa því að fjármagna
stofnkostnað á almennum lánsfjár-
markaði. Síðast en ekki síst hefur
hin alkunna færni Dana í svínarækt
sín áhrif. Kristinn segir að í Dan-
mörku sé löng hefð fyrir svínarækt
og þekkingin flytjist gjarnan milli
kynslóða innan sömu fjölskyldn-
anna, á meðan flestir íslenskir
svínabændur séu frumhetjar.
Stjórnvöld þurfa að gera sitt
Kristinn segir að þó nokkuð hafí
áunnist séu mikil verkefni framund-
an hjá svínabændum sjálfum og
eins þurfi stjórnvöld leggja sitt af
mörkum til að jafna samkeppnis-
stöðuna. Leiðbeiningaþjónusta við
svínabændur hefur verið aukin og
aðstæður á búunum hafa farið batn-
andi. Búin hafa verið að stækka
og segist hann sjá fyrir sér áfram-
haldandi þróun í þá átt og að fram-
leiðslan verði í framtíðinni á færri
en stærri búum. Hann segir að
mismun á fóðurverði verði erfitt að
jafna út. Hins vegar gangi ekki að
ríkið sé að skattleggja aðfönggrein-
arinnar ef hún eigi að standast sam-
keppnina. Stjórnvöld þurfi einnig
að breyta lögum og reglum um
Stofnlánadeild landbúnaðarins
þannig að gjaldtöku til hennar verði
hætt ásamt vaxtaniðurgreiðslu og
tryggja þurfí svínabændum fram-
kvæmdalán í Stofnlánadeildinni.
Hann segir erfitt að réttlæta það
að gjald á svínakjöt sé notað til að
greiða fyrir mistök vegna loðdýra-
ræktarinnar. Þá séu stærðarmörk
Stofnlánadeildarinnar löngu úrelt
og hamli stækkun búa sem þó sé
lífsnauðsyn fyrir greinina.
Svínabændur hafa nú fengið leyfi
til að flytja inn svín til kynbóta, en
fyrir því hafa þeir barist í 60 ár.
Fluttar verða inn 10-12 gyltur með
fangi frá Noregi og koma þær um
áramót. Þær verða settar í einangr-
unarstöð sem Svínaræktarfélagið
er að reisa í Hrísey og mun félagið
reka stöðina fyrir eigin reikning.
Gylturnar gjóta í byrjun næsta árs
og afkvæmi grísanna verða flutt á
búin til kynblöndunar þannig að
eftir þrjú ár ætti að koma á markað
kjöt af blendingum. Að sögn Krist-
ins Gylfa er tilgangurinn með inn-
flutningnum að auka hagkvæmni
framleiðslunnar með því að auka
fóðurnýtingu og vaxtarhraða svína-
stofnsins. Þá sé vonast til að svínin
vaxi til meiri þunga en íslensku
svínin, án þess að safna fitu. Hann
segir að norski svínastofninn sé
ekki jafn góður og sá danski en
leyfi hafí ekki fengist til innflutn-
ings danskra svína vegna sjúk-
dómahættu.
Kristinn segir að íslenskir svína-
bændur styðji núverandi stefnu
stjómvalda, að banna blöndun
fúkkalyfja og annarra lyfja og vaxt-
arhvetjandi efna í fóður, þó að það
komi niður á hagkvæmni fram-
leiðslunnar. Þó reglur Evrópu-
bandalagsins geri ráð fyrir að ekki
eigi að fínnast lyfjaleifar í kjötinu
við slátrun gripanna sé mikilvægt
að halda sérstöðunni og vera með
hreina og ómengaða framleiðslu.
Segir hann að hér sé fyrst og fremst
um huglæg gæði vörunnar að ræða
sem muni hafa aukið vægi í hugum
neytenda í framtíðinni og telur að
ef breytt yrði um stefnu myndi
ákveðinn hluti neytenda snúa baki
við henni. Sérstaða íslenska svína-
kjötsins að þessu leyti og annarra
íslenskra búvara ætti síðan að geta
nýst íslenskum bændum í sam-
keppninni við innflutning þegar að
honum kæmi.
Tímaskekkja
„Svínakjötið er á frjálsum mark-
aði og hörð og vaxandi samkeppni
er milli framleiðenda og sláturleyf-
ishafa vegna aukins framboðs.
Svínakjötið á auk þess í samkeppni
við aðrar kjöttegundir og kjötið í
samkeppni við ýmsar aðrar vörur
sem hafa verið að taka af því mark-
að. Loks er ljóst að íslendingar eru
aðilar að nýju GATT-samkomulagi
sem mun hafa í för með sér inn-
flutning á kjötvörum. Aðstæðurnar
eru því allar að breytast og við
verðum að búa okkur undir þær.
Hugsunarhátturinn verður einnig
að breytast. Nú verða gömlu sjón-
armiðin, sem hafa verið ofarlega í
huga stjórnmálamanna og bænda-
forystunnar, það er að halda verði
svínaræktinni og alifuglaræktinni
niðri með álögum og hindra fram-
farir til að framleiðsla þeirra taki
ekki markað frá hefðbundnu bú-
greinunum, að víkja fyrir stað-
reyndum nútímans.
Þssi sjónarmið eru tímaskekkja.
Þess vörur verða hér á markaðnum
og ef við framleiðum þær ekki sjálf-
ir verða þær fluttar inn,“ segir
Kristinn Gylfí Jónsson.
i
i
i
í
I
I
<
<
c
(
(