Morgunblaðið - 28.10.1993, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. OKTÓBER 1993
Heimsmet
í heimsku?
eftir Egil Ragnars
Guðjohnsen
i
Laugardaginn 16. október sl.
birtist í Morgunblaðinu dæmafá
grein eftir Sverri Ólafsson, „áhuga-
mann um veiðar og umhverfis-
vernd“ þar sem hann fer eina ferð:
ina enn hamförum um laxveiðar. í
greininni er að fínna ótrúlegar
^ rangfærslur, óhróður og vísvitandi
W lygar sem ég tel mig knúinn til er
að svara eins stuttlega og frekast
er kostur. Tilefni greinar Sverris
er tveggja daga veiði mín og veiðifé-
laga mínSj Þórarins Sigþórssonar,
í Laxá á Asum í júlí sl. I greininni
er af áfergju og hneykslan lýst
veiðiaðferðum okkar þar sem
ímyndunaraflinu er gefinn laus
taumur og víða ómaklega vikið að
okkur og öðrum veiðimönnum.
Ýmsar vafasamar fullyrðingar eru
settar fram og að því látið Iiggja
að hann hafi verið sjónarvottur að
veiðunum.
Grein Sverris er honum ósæmileg
en umfram allt er hún ómerkileg
^“og til þess eins fallin að slá ryki í
augu þeirra sem minna þekkja til
laxveiða. Sannfæringarkrafturinn
er með ólíkindum enda helgar til-
gangurinn meðalið. Af þvílíkum eld-
móð hefír hann gengið fram í mörg-
um fjölmiðlum að undrun sætir,
meðal veiðimanna sem annarra.
Sagt hefir verið: „Þú kveikir ekki
í öðrum sálum ef það rétt rýkur
úr þinni.“ Allt hefir sínar skýringar
og mun ég leitast við að draga
Það verður að vekja athygli
venjulegra lesenda á því að undirrót
skrifa Sverris Ólafssonar um veiði
mína og veiðifélaga míns snýst ekki
um umhverfísvernd heldur einkan-
lega um aðgang að gjöfulustu veiðiá
landsins. Það kemur skýrt fram í
grein Sverris að hann er vonsvikinn
yfír að hafa ekki allan besta veiði-
tíma árinnar óskertan fyrir sig og
sína erlendu skjólstæðinga. Það er
alkunna að þessir veiðimenn voru
reiðubúnir að kaupa _2A hluta allra
veiðidaga í Laxá á Ásum og ráð-
stafa þeim síðan að vild eða endur-
selja þeim sem þeim eru til þægð-
ar. Þessir erlendu milljónamæringar
vilja einfaldlega sitja einir að bestu
veiðiám landins og það er eitur í
þeirra beinum að hafa dugmikla
íslenska veiðimenn á undan sér við
veiðar. Af hveiju? Af því að þessir
menn vilja einfaldlega veiða vel
þegar þeir hafa greitt hátt veiði-
gjald. Þetta er ekki flóknara en það.
Hvers vegna er það Sverrir Ólafs-
son sem kemur fram af offorsi í
fjölmiðlum í nafni umhverfísvernd-
ar og brennir allar brýr að baki sér
með grein sinni í Morgunblaðinu?
Fyrir mér er svarið einfalt. Enda
þótt Sverrir Ólafsson kalli sig
áhugamann um veiðar og umhverf-
isvernd er hann myndlistarmaður
og var úthlutað hálfsárs starfslaun-
um úr launasjóðum myndlistar-
manna til að sinna list sinni. Hann
er því í hálfu starfi hjá íslenskum
skattborgurum á árinu 1993. Það
gefur því augaleið að Sverrir getur
ekki sjálfur greitt á annað hundrað
þúsund krónur fyrir hvern veiðidag
í Laxá á Ásum. Hann er á mála
hjá erlendum milljónamæringum
sem krefjast aðgangs að bestu ís-
lensku ánum á besta tíma. Þeir
greiða það verð sem upp er sett en
sætta sig alls ekki við það að vanir
veiðimenn sem þekkja ána veiði á
sama tíma. í júlí sl. gekk þetta
ekki eftir vegna þess að íslenskir
veiðimenn gátu greitt sama verð
og þeir fyrir veiðileyfi í ánni. Vita-
skuld hefur Sverrir fengið orð í
eyra þegar fréttist hversu mikið
íslendingar veiddu dagana á undan.
Þannig brást umboðsmaðurírm
Sverrir Ólafsson í sínu starfí. Boðin
sem hann fékk hafa verið skýr.
Vilji hann halda starfinu þá verður
hann að tryggja með öllum tiltæk-
um ráðum að þetta gerist ekki aft-
ur. Reyndar kemur Sverrir sjálfur
upp um sig í greininni þegar hann
segir að „snillingar sjónrennslis-
fræðinnar hafi verið settir á bann-
lista í flestum bestu veiðiám lands-
ins sjálfsagt vegna öfundsýki ann-
arra veiðimanna og veiðiréttareig-
„Þegar aðstæður
reyndust í eitt skipti
frábærar og vel veidd-
ist — er ætlast til þess
að maður hætti veiðum
þegar einhverjum
fjölda fiska er náð —
enda þótt veiðin í Laxá
á Ásum sé ekki bundin
magntakmörkunum. Sú
staðreynd endurspegl-
ast einmitt í verði veiði-
leyfisins.“
enda ..." Síðan bætir hann við þess-
ari gullvægu setningu: „Þetta hefur
meira að segja gerst án minna af-
skipta!" Er ekki tilgangur óhróður-
ursins og ósannindanna augljós?
Þetta mál snýst annars vegar um
peningalega hagsmuni umboðs-
mannsins. Það snýst um hærri laun
og þjórfé frá auðkýfingunum ef vel
veiðist. Einfaldlega vegna þess að
þeir vilja eiga sem besta veiðimögu-
leika og koma góðum veiðimönnum
úr ánni þeirra. Svo fírrtir eru þess-
ir menn ekki enn að þeir vilji ein-
ungis horfa á ána í stað þess að
veiða þegar greiddir hafa verið
mörg þúsund dollarar fyrir aðgang.
Hins vegar snýst þetta mál um
aðgang íslendinga og eignaraðild
að veiðiám sínum. Ég er hlynntur
því að útlendingar veiði í laxveiðiám
okkar. Þeir greiða fyrir það með
gjaldeyri. Hins vegar mun ég ávallt
beijast gegn því að þeir nái slíkum
tökum á íslenskum ám að þeir
stjórni því hveijir fá að veiða, á
hvaða tíma og með hvaða agni —
allt í nafni einhverrar ímyndaðrar
umhverfisverndar. íslendingar hafa
séð alltof mörg grátleg dæmi um
að forríkir, firrtir auðkýfingar og
sjálfskipaðir umhverfíssinnar kveðji
sér hljóðs og ætli að kenna okkur
hvernig við eigum að ganga um
auðlindir okkar. Segja okkur hvað
við megum veiða og hvað ekki.
Einskis hefur verið svifist til að
knésetja litla þjóð í þessum efnum.
Þetta mál er af sama meiði. Ég
treysti hins vegar fullkomlega for-
ráðamönnum veiðifélaganna til að
vernda sína á fyrir ofveiði enda
þekkja þeir hana og lífríki hennar
betur en aðrir. Þeir leggja ekki trún-
að á að veiðar með stöng geti verið
hættulegar lífríki ánna. Þeim finnst
slík ummæli í mesta lagi fyndin.
III
„Umboðsmaðurinn" kallar sig
áhugamann um umhverfismál. Ég
efast ekki um þann vilja þó að hann
hafi lent á siðferðilegum villigötum
og farið offari í grein sinni í Morg-
unblaðinu. Menn eru oftast annað
en þeir starfa við. Stefán Jónsson
fréttamaður og alþingismaður segir
í einni bóka sinna: „Eg er veiðimað-
ur. Það skiptir engu hvaða störf ég
hef unnið um dagana mér til viður-
væris. Aðspurður get ég ekki sann-
ara sagt en það að ég sé veiðimað-
ur. Það er bara sjaldan eða aldrei
spurt hver maður sé, heldur hvað
maður geri.“ Ég tel mig einnig vera
„veiðimann" og er einn þeirra fjöl-
mörgu hér á landi sem hafa verið
aldir upp við veiðimennsku. Mér,
eins og mörgum öðrum, er þetta í
blóð borið. Við veiðar eins og við
önnur störf reyni ég að gera eins
vel og ég get. Það hefur því í för
með sér að ég veiði mikið á þeim
takmarkaða tíma sem til ráðstöfun-
ar er hveiju sinni með leyfileg veið-
arfæri, leyfilegt agn og með lögleg-
um veiðiaðferðum. Ég tel mig ekki
þurfa að skammast mín fyrir þetta
sjónarmið. Sumir fara í veiðiferð til
þess eins að komast í annað um-
hverfi, vera með vinum sínum í ein-
rúmi, losna við streitu, njóta útivist-
ar o.fl. Sumir dýfa varla færi í ána
en aðrir stunda veiðarnar betur. Þó
mér finnist sérkennilegt að menn
greiði háar íjárhæðir fyrir veiðileyfí
en nenni ekki að veiða eða eyða
veiðitíma til einhverrar annarrar
iðju er ég ekki að amast við því.
Ég hef ekkert út á slíkt hátterni
að setja svo framarlega sem menn
hafa greitt sitt veiðileyfi og fara
að þeim reglum sem settar eru.
Þetta breytir ekki þeirri lífsskoðun
Egill Ragnars Guðjohnsen
minni að reyna að veiða eins vel
og aðstæður bjóða hveiju sinni.
Hversu oft hef ég ekki eins og aðr-
ir veiðimenn greitt uppsprengt verð
fyrir veiðileyfi á þeirri forsendu að
árið áður hafði veiðst svo vel á
þessum tíma? Hversu oft hafa ekki
þessar vonir brugðist? Ekki_ hefur
endurgreiðslu verið krafist. Áhætt-
an er öll okkar veiðimannanna og
við sættum okkur við það. Við fór-
um t.a.m. í þessa sömu á í júní sl.
og fengum einn lax. Við vorum al-
veg sáttir við þá frammistöðu eins
og aðstæður voru þá í ánni. Af
þessu tilefni er gaman að minnast
orða Stefáns Jónssonar „veiði-
manns“ í bók hans Roðskinnu
(Rvík. 1969, bls. 157). „Þeim ís-
lendingum fer jafnvel fjölgandi, sem
líta á stöngina sem óskrifaðan sátt-
mála milli veiðimannsins annars
vegar og allra þeirra fiska er prýða
vötn landsins hins vegar, hvort
heldur með fastri búsetu eða árleg-
um heimsóknum utan úr hafinu.
Samningurinn hljóðar í stuttu máli
á þá lund, að hinum fyrrnefndu er
heimilt, ef þeim býður svo við að
horfa, að físka í þessum vötnum,
án nokkurrar tryggingar fyrir því
að fá físk. Hinum síðarnefndu er
aftur á móti heimilt að bíta á öngla
hinna fyrrnefndu, þegar þeim býður
svo við að horfa, án nokkurrar
tryggingar fyrir því að sleppa af
þeim aftur.“
Þegar aðstæður reyndust í eitt
skipti frábærar og vel veiddist —
er ætlast til þess að maður hætti
veiðum þegar einhveijum ijölda
Kostnaður við
rekstur tölvukerfa
eftir Jóhann
Gunnarsson
Laugardaginn 2. október birtist
í Morgunblaðinu grein eftir Sverri
Ólafsson, markaðsstjóra hjá Ný-
•~»heija hf. undir fyrirsögninni ,Ofur-
dýrar einkatölvur". Greinin fjallar
um háan reksturskostnað einmenn-
ingstölva (betra orð en einkatölva),
misvitra ráðgjöf í tölvumálum,
framleiðnistöðnun í skrifstofuhaldi,
oftrú á einmenningstölvulausnum
umfram mið- og stórtölvur og notk-
un illa fengins hugbúnaðar. Hann
vitnar meðal annars í fréttabréf
ráðgjafanefndar um upplýsinga- og
tölvumál (RUT), er starfar á vegum
fjármálaráðuneytisins.
Margt af því sem Sverrir nefnir
^Jjefur verið á meðal dagskrármála
hjá RUT í allmörg ár. Nefndin
þakkar þetta tilefni til að árétta
stefnu sína og aðgerðir til þess að
auka framleiðni og skilvirkni í notk-
un upplýsingatækni hjá ríkisstofn-
unum.
Tölvur eru dýrar í rekstri
— Rekstur hvaða tölvukerfis sem
ér kostar verulegt fé. Þar sem stór-
,RUT telur hinsvegar
ekki vænlegt til árang-
urs að velja lausnir eft-
ir almennum kenning-
um eingöngu. Heppi-
legra er að velja hag-
kvæmustu úrlausn
hvers viðfangsefnis á
grundvelli eignarhalds-
kostnaðar.“
tölva er rekin í formlegri tölvudeild
blasir mestallur kostnaðurinn við í
bókhaldinu. Einmenningstölvumar
bókast oft á almennan kostnað
deilda.
Eignarhaldskostnaður er saman-
lagður stofn- og reksturskostnaður
á tilteknu tímabili að teknu tilliti
til allra hugsanlegra kostnaðarliða.
RUT hefur frá upphafí lagt áherslu
á að miða við eignarhaldskostnað í
áætlunum um ný upplýsingakerfi
eða hluta í þau. Stofnkostnaður
einn gefur alranga mynd. Árlegur
viðhaldskostnaður hugbúnaðar-
kerfa er til dæmis frá 15 til 30%
af stofnkostnaði þeirra.
Útgjöld til upplýsingatækni nema
trúlega 8 -10% af reksturskostnaði
hins opinbera og fer hlutfallið
hækkandi. RUT hefur vakið at-
hygli stjórnenda ríkisstofnana á
þessum kostnaðarlið og hvatt til að
honum sé stjórnað af festu. Til að
svo verði þarf stjórnandinn að móta
stefnu um grundvallaratriði í tölvu-
rekstrinum í stað þess að láta gagn-
rýnislaust undan tilfallandi óskum
notenda eða sölumanna. Arðsemis-
útreikningar eða kostnaðar- og
nytjagreining eiga jafnt við um
upplýsingatæknina og um brýr eða
fyrirkomulag ræstingar. Þessi vísa
verður ekki of oft kveðin.
Stór-, milli- eða smátölvur
Sverrir telur að of mikil áhersla sé
lögð á útbreiðslu einmenningstölva
og staðameta á kostnað stór- og
miðtölva, sem séu ómótmælanlega
hagstæðari hvað kostnað varðar.
Hann vitnar í ,virtustu umsagnar-
aðila“ og ,tölvubókmenntirnar“
máli sínu til stuðnings. Nú væri lík-
lega unnt án mikillar fyrirhafnar
að fínna í þessum tilvitnuðu heim-
ildum talsvert af röksemdum fyrir
þveröfugri skoðun og veifa þeim til
mótvægis.
RUT telur hinsvegar ekki væn-
legt til árangurs að velja lausnir
eftir almennum kenningum ein-
göngu. Heppilegra er að velja hag-
kvæmustu úrlausn hvers viðfangs-
efnis á grundvelli eignarhaldskostn-
aðar. Skal þá einnig taka tillit til
hagsmuna heildarinnar, til dæmis
þar sem um er að ræða samskipti
við aðrar stofnanir, atvinnulífið eða
almenning. í ráðgjöf á vegum RUT
á undanförnum árum má finna
dæmi um úrlausnir miðaðar við
ýmsa stærðarflokka eftir því sem
við átti hveiju sinni að mati ,virt-
ustu umsagnaraðila". Stórtölvu-
sviðið er hér í opinbera kerfinu oft-
ast miðað við vinnslu í Skýrsluvél-
um ríkisins og Reykjavíkurborgar
(Skýrr).
Ráðgjöf
Sverrir telur ráðgjöf í tölvumál-
um hafa brugðist. Hann gagnrýnir
kunnáttu ráðgjafa ásamt því að
ráðgjöf sé stundum lituð af hags-
munum verktaka eða sölumanna.
Það er ærið verk að fylgjast með
allri þróun á jafn líflegum markaði
og verið hefur í upplýsingatækninni
að undanförnu. Einatt þarf að bíða
þess að reynsla sanni eða afsanni
kenningar eða gildi nýjunga. Engin
formleg samtök ráðgjafa í upplýs-
ingatækni eru til né heldur staðlað-
ar kröfur um menntun eða hæfni
að öðru leyti. Það er samt fjarstæða
að dæma alla þessa stétt óhæfa
eins og Sverrir virðist gera. Vandi
stjórnenda er að nota ráðgjafa rétt.
Fræðsla um hlutverk ráðgjafa
hefur verið á meðal mikilvægustu
verkefna nefndarinnar. Hún átti
dijúgan þátt í að semja og kynna
forstaðalinn ÍST 32, ,Almenna skil-
mála um útboð og verksamninga
vegna gagnavinnslukerfa". Leið-
beiningar um samskipti við ráðgjafa
og greinarmun á þeim og sölumönn-
um voru rúmfrekar í handbók
nefndarinnar ,Upplýsingakerfi rík-
isstofnana - mat á valkostum". Efni
hennar var rækilega kynnt meðal
ráðgjafa og verktaka á tölvumark-
aðnum. RUT hefur nú í smíðum
innkaupahandbók um upplýsinga-
tækni, sem áætlað er að komi út í
næsta mánuði. Það skal fullyrt að
þessar aðgerðir hafí haft veruleg
jákvæð áhrif. Enn má þó hvetja
stjórnendur í ríkiskerfinu til að
kynna sér vel reynslu ráðgjafa og
færni til að leysa fyrirliggjandi
verkefni. Ráðlegt er einnig að gæta