Morgunblaðið - 08.12.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1993
Grimmd með þraut
eftir Rúnar Helga
Vignisson
Af og til er maður sérstaklega
minntur á dýrið í manninum. Ævin-
lega skal það vera hálf óhugnanleg
reynsla, ekki síst þegar um lang-
skólagengið og að því er maður
hélt grandvart og göfuglynt fólk
er að ræða, fólk sem maður benti
á og sagði: Sjáið, þarna er maður-
inn í dýrinu! Þegar hið gagnstæða
kemur síðan í ljós hnykkir manni
óþyrmilega við, enda þótt maður
viti mætavel að maðurinn er dýr,
jafnvel skepna, þegar allt kemur til
alls.
Líknarstofnanir á banaspjót
Nú hefur það gerst að byggð á
Vestfjörðum á undir högg að sækja,
fólki fækkar ár frá ári, stöndugustu
fyrirtæki missa fótanna og fólk
stendur jafnvel uppi iðjulaust. Flest-
ir Vestfirðingar búa núorðið á Suð-
urlandi, sem er kannski ekki nema
von, því mannskepnan hneigist til
að leita mildari heimkynna. Afleið-
ingin fyrir þá sem eftir sitja. Spum-
ingar vakna um stöðu byggðar,
byggðarlagið þarf að réttlæta til-
veru sína fyrir öðrum landshlutum,
því næst grípur hálfgerð örvænting
um sig, klögumálin ganga á víxl,
þangað til upplausn blasir við.
Un'dir slíkum kringumstæðum
reynir fyrst á manninn, þá kemur
ýmist upp það besta eða það versta
í mannskepnunni og blandast einatt
í undarlegan graut. Berustu dæmin
eru annars vegar kirkjumál ísfirð-
inga, þar sem grandvart fólk steytti
á ókristilegum skeijum út af fast-
eign undir almættið. Afraksturinn
af þeim vinnubrögðum: Gamla
kirkjan er fjarlægð og í staðinn
ryðst steinsteypt ferlíki upp úr
kirkjugarðinum. Hitt dæmið er
eftir Sigurð
Sigurjónsson
Það er með slíkum endemum að
vart á sér hliðstæðu í seinni tíð sú
túlkun á niðurstöðu Mannréttinda-
dómstóls Evrópu sem fram kom í
grein formanns Frama (Mbl. 15.
okt.). Þar reyndi formaðurinn að
leggja þannig út af niðurstöðunni
að dómstóllinn viðurkenni tak-
mörkun á fjölda leigubíla á íslandi
vegna þess að dómstóllinn efaðist
ekki um að Frami hefði einhverju
hlutverki að gegna sem þjónaði
hagsmunum almennings, en ekki
einungis hagsmunum félagsmanna
sinna.
Við öllum öðrum blasir þó að
dómstóllinn hafnaði þeim rökum
-íslenska ríkisins að rétt mundi að
skylda alla leigubílstjóra til að vera
í Frama, með því að félagið sinni
mikilvægum almenningshagsmun-
um. Af því væri líklegra að dóm-
stóllinn sé á móti takmörkun. Aðal-
atriðið er hins vegar að dómstóllinn
fjallaði ekki á nokkum hátt um
réttmæti takmörkunarinnar og því
ætla ég ekki að eyða meiri tíma í
þá umræðu, heldur snúa mér að
þeirri spuningu sem brýnt er að
svara. Þ.e. hvaða almenningsheill
liggur að baki takmörkun á fjölda
leigubifreiða á íslandi.
Stefán Benediktsson fyrrv. al-
þingismaður gerði árið 1985 fyrir-
spum til þáverandi samgönguráð-
herra, Matthíasar Bjamasonar, um
hvaða almenningsheill liggur að
baki lögum um leigubifreiðir. Þar
var Stefán að vísa til 69. gr. stjóm-
arskrárinnar sem hljóðar svo:
„Engin bönn má leggja á atvinnu-
frelsi manna nema almenningsheill
krefji, enda þarf lagaboð til.“ Stef-
Fjórðungssjúkrahúsið og Heilsu-
gæslustöðin á ísafirði, þar hafa
bræður barist og að „bönum“ orðið.
Það vekur athygli að í báðum tilfell-
um er um að ræða þær einingar
samfélagsins sem ætlað er að leggja
líkn með þraut.
Kirkjan farin, sjúkrahúsið ...
Hve hryggilegt að siðustu árin
skuli sjúkrahúsið á ísafirði hafa
orðið eitt þekktasta klögubæli á
landinu. Hið hvítklædda starfsfólk
þess, en hvítt er ævinlega tákn
hreinlyndis og sakleysis, þetta hvít-
sloppaða sómafólk, sumt hálaunað
og að því maður hélt hámenntað,
virðist hafa sérhæft sig í opinbemm
erjum, ef ekki innbyrðis, þá við
yfírboðara sína. Á vinnustað þar
sem friðhelgi ætti að vera skýlaus
krafa virðist aldrei vera hægt að
leysa nein mál með friðsamlegum
hætti. Sífellt gengur á hótunum og
heitingum svo landlækni eða ráð-
herra þarf að kalla til. Og nær
undantekningarlaust er einhveijum
fómað, rétt eins og í fmmstæðustu
samfélögum, einhver sem maður
hélt sómamann liggur í valnum og
má gjöra svo vel að leita hófanna
í öðrum fjórðungi. Margur hæfi-
leikamaðurinn hefur orðið að leggja
hæla á bak til að forða fjöri sínu.
Það er líka umhugsunarefni að
stjórn og starfsfólk sjúkrahússins
skuli sí og æ vera með skoltana
glamrandi í flestum ómerkilegri
fjölmiðlum landsins, eða fjölmiðlum
yfirleítt. Meira að segja bókhaldarar
leggjast í blöðin og slá sér upp á
reikningsskekkjum sínum og
hyskni.
Af einhveijum ástæðum koma í
hugann orð Josephs Campbells, sem
var manna fróðastur um goðsagnir
á sinni tíð. Hann benti á þá athygl-
isverðu þversögn að lífíð nærist á
dauðanum. Við lifum á að éta það
sem lifir og göngum því af lífinu
„Athugasemdir Stefáns
Benediktssonar við
svar ráðherra skýra
glöggt það sem ég hef
ávallt haldið fram að
lög um leigubifreiðir
þjóna ekki hagsmunum
almennings, heldur
hafa frá upphafi verið
til þess að vernda óeðli-
lega sérhagsmuni stétt-
arinnar.“
án benti á það í spumingu sinni
að réttlæting slíks lagaboðs stæði
og félli með skilgreiningunni á
hugtakinu „almenningsheill“. Ég
leyfi mér hér að vitna í Alþingistíð-
indi til þeirrar umræðu sem fór
fram á milli Stefáns og ráðherra
því hún sýnir á mjög einfaldan
hátt að það eru ekki hagsmunir
almennings sem Iiggja að baki lög-
um um leigubifreiðir heldur sér-
hagsmunir bílstjóranna sjálfra.
Samgönguráðherra svaraði
spurningu Stefáns þannig, að við
umfjöllun um fyrsta frumvarpið á
Alþingi 1953 hafi komið fram
nokkur meginsjónarmið sem hann
taldi eiga enn við. Þar kemur m.a.
fram að atvinnumöguleikar fyrir
leigubifreiðir séu mjög takmarkað-
ir miðað við þann fjölda bifreíða
sem notaðar eru. Því sé nauðsyn-
legt, að takmarka fjölda leigubif-
reiða eigi það að vera nokkur
möguleiki til að menn sem stunda
leiguakstur sem aðalatvinnu geti
haft það sér og sínum til lífsfram-
færis. Einnig er vísað til þess að
dauðu. Svo furðulega vill til að ef
nýja sjúkrahúsið er skoðað gaum-
gæfilega má sjá að það er sýkt,
gröfturinn er farinn að vætla út í
gegnum steinsteypuna.
Endurkallaðar ályktanir
Máltækið „eftir höfðinu dansa
limirnir" hlýtur að bögglast fyrir
brjóstinu á yfirmönnum heilbrigðis-
þjónustu á ísafirði, ekki síst fyrir
hinum þrautþjálfaða yfirlækni
sjúkrahússins. Það hlýtur að vera
honum sönn kvöl að horfa upp á
þær grimmdarlegu eijur sem hafa
geisað á vinnustað hans nánast frá
því hann hóf störf. Hálfu öðru ári
eftir að hann lofaði í blaðaviðtali
samstarfi við aðra yfirmenn stofn-
unarinnar horfir hann uppá starfs-
mannafélagið flæma framkvæmda-
stjórann úr starfi með svo vönduð-
um meðulum að landsathygli og
hneykslan vekur. Jafn óskamm-
feilnar aðferðir, annar eins dóma-
dags rógur og önnur eins endemis
mannorðssaurgun hefur sennilega
ekki sést á Vestfjörðum síðan fyrir
stríð. Fyrr mega nú vera ávirðingar
eins manns og það manns sem
kunnugir vita að vakti yfir velferð
stofnunarinnar. Aðrir hafa líka
mátt þola sitt af hveiju síðustu
mánuði. Formanni stjórnar til
margra ára var einnig bolað frá og
að minnsta kosti tveir læknar hafa
séð þann kost vænstan að taka
pokann sinn, þar á meðal yfirlækn-
ir Heilsugæslustöðvarinnar, en
hann var kostaður heim frá útlönd-
um af stofnuninni.
Ekki laðar þetta gott starfsfólk
að heilsugæslu á ísafirði, því hver
hættir sér í hákarlsgin að nauð-
synjalausu? Ekki eykur þetta heldur
tiltrú á stofnunina, sem var tak-
mörkuð fyrir, og það er allra sorg-
legast fyrir Vestfirðinga, sem og
reynar fyrir aðra íslendinga. Það
er sjálfsögð krafa að starfsfólk op-
með því að binda við þessi störf
fleiri menn en nauðsyn krefur á
hveijum tíma fari mikið vinnuafl
til ónýtis, auk þess að við þessa
flutninga eru bundnar miklu fleiri
bifreiðir en þörf er á og mun það
leiða af sér aukinn innflutning á
alls konar rekstrarvörum til bif-
reiða. Sérstaklega taldi meirihluti
samgöngunefndar eðlilegt, að at-
vinnubílstjórar fengju aukna vernd
gegn hinum svokölluðum hörkur-
um, þ.e. mönnum, sem ekki til-
heyra bifreiðastjórastéttinni raun-
verulega, en stunda bifreiðaakstur
í hjáverkum. Síðan segir ráðherra
að við síðari breytingar á lögum
um leigubifreiðir hafi ekki komið
fram ný sjónarmið við umræður á
Alþingi og því verði að ætla að
alþingismenn hafi talið sömu aðal-
sjónarmið í gildi.
Athugasemdir Stefáns Bene-
diktssonar við svar ráðherra skýra
glöggt það sem ég hef ávalit hald-
ið fram að lög um leigubifreiðir
þjóna ekki hagsmunum almenn-
ings, heldur hafa frá upphafi verið
til þess að vemda óeðlilega sér-
hagsmuni stéttarinnar. Athuga-
semdir Stefáns voru svohljóðandi:
„Herra forseti. Ég þakka hæst-
virtum ráðherra fyrir svör hans.
Ég held þó að skort hafí á að svar-
ið væri nægjanlega skýrt. Mér
sýndist þó af þeim röksemdum,
sem hann rifjaði upp fyrir upphaf-
legri samþykkt laganna sem hér
um ræðir, að þar hafi menn að
nokkru leyti ekki farið eftir spum-
ingunni um hvað væri almanna-
heill heldur hvað væri heill þessar-
ar sérstöku starfstéttar og það
hafí frekar verið hennar hagsmun-
ir sem hafðir voru fyrir augum en
raunveruleg almannaheiil. Ég tel
þær hugmyndir, sem þar voru not-
aðar sem röksemdir fyrir flutningi
Rúnar Helgi Vignisson
„Það segir sig sjálft að
illindi draga úr getu
líknarstofnunar til að
gegna hlutverki sínu,
því samstarf hinna mis-
munandi starfskrafta,
sem er einmitt grunn-
urinn að vel heppnaðri
heilsugæslu, verður
sjaldan ef nokkúrn tíma
gott milli óvina.“
inberra líknarstofnana geti komið
sér saman um vinnubrögð með frið-
samlegum hætti þannig að ekki
komi til aukaútgjalda fyrir þjóðina,
til dæmis af því borga þarf fyrrver-
andi starfsmönnum skaðabætur.
Hinum almenna borgara þarf líka
að þykja þægileg tilhugsun að leita
sér lækninga á þessum stofnunum.
Það er ekki þægileg tilhugsun að
eiga líf sitt og heilsu undir fólki sem
Sigurður Sigurjónsson
frumvarps og samþykkt þess að
takmarka fjölda manna í starfí til
að tryggja afkomu þeirra, styðji
þá fullyrðingu mína að það hafí
verið afkoma þessara manna í
starfi sem réð þama miklu frekar
en spurningin um heildarafkomu
stærra samfélags. Að vísu má
segja að röksemdin þar sem talað
er um ijölda bifreiða í akstri á
götum hafí á þeim tíma að ein-
hveiju leyti átt við spurningu um
almannaheill, en í dag mætti ætla
að fjölgun leigubifreiða í akstri
vegna mikillar eftirspurnar eftir
almenningssamgöngum mundi
endanlega hafa fækkun bifreiða á
götum í för með sér.
Ég vildi gjarnan spyija ráð-
herra, sérstaklega vegna þess að
logar í illdeilum, sem hefur berað
vígtennurnar í fjölmiðlum, sem hef-
ur orðið uppvíst að lúalegum ein-
hliða aðförum að samstarfsmönn-
um. Allir vita að á sjúkrahúsi þarf
aðferðin umfram allt að vera rétt.
Það segir sig sjálft að illindi draga
úr getu líknarstofnunar til að gegna
hlutverki sínu, því samstarf hinna
mismunandi starfskrafta, sem er
einmitt grunnurinn að vel heppn-
aðri heilsugæslu, verður sjaldan ef
nokkurn tíma gott milli óvina. Eða
eru kannski allir óvinir innan heil-
brigðisgeirans? Er rígurinn milli
starfsstétta, baráttan um bitling-
ana, kapphlaupið um kaupið, æðra
Hippokratesareiðnum? Vonandi
ekki og það er viss hughreysting
að nokkrir starfsmenn stofnananna
hafa lýst andstyggð sinni og forakt
á fyrrgreindu framferði starfs-
mannafélagsins, sem lætur annars
hugtakið samsekt ganga.
Það hlýtur að vera einlæg ósk
allra að starfsfólk sjúkrahússins á
Isafirði hafi tíma til að sinna sjúk-
lingum milli baráttufunda þar sem
ályktanir eru ýmist samþykktar eða
dregnar til baka, eins og gerðist
þegar aðförin að fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra fór fram. Slíkt yfir-
klór er blátt áfram aumkvunarvert.
Þá var ekki verið að hugsa um
launauppbótina sem aðhaldssemi
framkvæmdastjórans hafði nýverið
skilað starfsfólkinu, enda fannst
ekkert athugavert við reksturinn
sjálfan, nema síður væri.
Þótt atburðir undanfarinna miss-
era beri heilbrigðisstéttinni á
Isafirði ófagurt vitni vill maður í
lengstu lög ekki trúa því að önnur
vinnubrögð séu eftir þessu, en
vissulega hefur það verið gefið
ótæpilega í skyn. Það er óhuggu-
legj; til þess að vita að önnur eins
múgsefjun geti átt sér stað innan
sjúkrastofnunar og raun ber vitni;
hugsa sér að þessi göfuga stétt
skuli úa og púa á fundum. Því mun
mér og mínum eflaust verða sér-
staklega annt um heilsuna næstu
vikur og mánuði.
Höfundur er rithöfundur.
hann segir að þessi mál séu nú.til
mikillar umfjöllunar í ráðuneytinu.
Er hæstvirtur ráðherra því sam-
mála, burtséð frá því hvort við
erum að tala hér um leigubílstjóra
eða einhveija aðra atvinnustétt,
að það þjóni almannaheill að menn
takmarki fjölda einstaklinga í
hvaða atvinnustétt sem er, og ef
hann er almennt sammála því,
hvers vegna hafa menn þá ekki
fyrir löngu tekið af skarið með það
hvað margir menn mega vinna í
hverri starfstétt, ef þetta er það
lögmál sem þjónar almannaheill í
íslensku atvinnulífi?"
Við þessum athugasemdum
Stefáns átti ráðherra ekki mörg
svör. Hann fór út í þá sálma að
ræða um eiturlyf og glæpastarf-
semi í stórborgum. Þá sagði hann
að leynivínsala í leigubifreiðum
hafi horfið fljótlega eftir setningu
takmörkunarlaganna.
Leigubifreiðastjórar hafa gripið
til þess áróðurs að hræða fólk með
því að stéttin fyllist af glæpamönn-
um verði takmörkun á fjölda leigu-
bíla aflétt. Þeir freista þess að
segja okkur nógu oft hversu illa
hafi tekist með afnám takmörkun-
ar í Svíþjóð. En hver er sannleikur-
inn? Svíar eru ánægðir með breyt-
inguna og fulltrúar sænskra neyt-
enda vilja ekki hverfa til fyrra
horfs. Ég vil árétta það hér að
enginn hefur efast um rétt löggjaf-
ans til að setja ákveðin skilyrði,
sem menn verða að uppfylla til að
annast þessa þjónustu, og sem
tryggja öryggi neytandans.
Á næstunni verður lögum um
leigubifreiðir breytt á Alþingi. Við
þá umfjöllun hef ég leyft mér að
fara fram á það við alþingismenn
að þeir fy'alli um þá spurningu,
hvaða almenningsheill liggur að
baki lögum um leigubifreiðir. Fáist
þeir til þess er ég ekki í nokkrum
vafa um niðurstöðuna.
Höfundur vann mál fyrír Mannrétt-
indudómstóli Evrópu sl. sumar.
Afnám takmörkunar í leiguakstri