Morgunblaðið - 08.12.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐÍÐ MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER 1993
Skemmdir á Lakagígum og Eldhrauni af völdum sandfoks vegna Skaftárhlaupa
Mun smám saman
breytast í eyðimörk
LANDGRÆÐSLA ríkisins, Rannsóknarstofnun
landbúnaðarins og fleiri stofnanir vinna að gerð
áætlunar um aðgerðir til að minnka gróður-
skemmdir og náttúruspjöll af völdum sandfoks
frá Skaftá við Lakagíga og í Skaftáreldahrauni.
Áætlunin verður lögð fyrir heimamenn sem
vinna að stofnun landgræðslufélags og fullunnin
i samvinnu við þá. Aðgerðirnir felast einkum í
gerð varnargarða í Eldhrauni og sáningu mel-
fræs þar pg á helstu sandfoksleiðunum við
Lakagiga. Áætlað er að fyrirhleðslan kosti 20-30
milljónir kr. og sáning melfræs 10 milljónir á
ári fram til aldamóta. Landgræðslustjóri segir
að Landgræðslan hafi ekki mikið fjármagn til
að leggja í þetta verkefni á næsta ári en vonast
til að það komist á dagskrá árið 1995.
Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins hefur fylgst með sandfoki á
Skaftársvæðinu frá árinu 1991
og hefur upplýsingar frá heima-
mönnum um Jaróunina á árunum
þar á undan. Olafur Arnalds, jarð-
vegsfræðingur hjá RALA, segir
að ástandið þama hafí snarversn-
að á undanförnum fimm árum.
Sandfokið er á nokkrum stöðum,
eins og sést á meðfylgjandi korti.
Stærstu svæðin eru frá upptökum
Skaftár og á löngum kafla niður
með ánni. Sandurinn fýkur undan
norðanáttinni að Lakagígum.
Margar sandtungur koma að gíg-
unum á mismunandi stöðum og
er sandurinn byrjaður að eyði-
leggja suma gígana. Þá er sandur
kominn utan í Laka. Sandurinn
sverfur burt allan mosa sem er
einkennandi fyrir Lakagíga og
getur smáfyllt upp í gígana svo
að öll blæbrigði og mishæðir víkja
smám saman fyrir sléttum og
svörtum sandi. Ekkert kemur í
staðinn fyrir mosann því sandur-
inn heldur ekki raka og sverfur
burtu nýgræðing.
Eyðimörk ef ekkert
verður gert
Ólafur segir óljóst hvað sandur-
inn fari hratt yfir en telur ljóst
að ef ekkert verður að gert muni
gígaröðin skemmast verulega á
næstu árum eða áratugum og
sumir gígamir eyðileggjast alveg.
Bjami Matthíasson, oddviti Skaft-
árhrepps, segir að ástandið við
Lakagíga sé orðið þannig að menn
þurfti að fara að gera það upp
við sig hvort þeir treysti sér til
að vernda þá eða ekki. _______
Fyrir gosið í Lakagígum
1783 rann Skaftá í gljú-
fram sem hraunflóðið fyllti
á stórum köflum og því
breiðir áin mjög úr sér í
hlaupum og skilur eftir
sand á stóra svæði. Ólafur
segir að landið sé ekki
komið í jarðfræðilegt jafn-
vægi eftir gosið. Því megi
gera ráð fyrir að sandurinn
breyti því á næstu árhundr-
uðum í eyðimörk eða sand-
öræfi á stórum svæðum.
Við því sé þó hægt að
spoma með ýmsum að-
gerðum. Fyrst og fremst
þurfi að þekkja eðli hlaup-
anna og reyna að koma í
veg fyrir að sandurinn
hlaðist upp á breiðu svæði
norðan Lakagíga. Til þess
þurfi að koma melgresi inn
á svæðið til að stemma
stigu við sandfokinu og
einnig þurfi að leita leiða
til koma í veg fyrir að
hlaupvatnið fari yfir allt of
stórt svæði. Það sé hugsanlegt
að gera með því að stýra hlaupun-
um með varnargörðum eða vatn-
smiðlun.
Náttúruhamfarir
Freysteinn Sigurðsson, jarð-
fræðingur hjá Orkustofnun, segir
að mjög erfitt sé að hemja jökul-
vötnin. Hop og framgangur jökla
hafí áhrif á þau. Eðli þeirra sé
að hlaða aur undir sig og þau séu
svo stór að erfitt sé að ráða við
þau. Hann segir að hvarvetna þar

'• T; -y-^AÍ'
_ _ . Ljósmynd: Ólafur Arnalds
Mosmn drepst
SANDUR að eyða 10-20 sm þykkri mosaþembu í Eldhrauni.
sandfoks neðar með Skaftá. Mjög
sérkennilegt svæði fyrir sunnan
Eldgjá er að skemmast. Þá er
sandurinn farinn að taka sinn toll
af Skaftáreldahrauni niðri í
byggð. Þar sem Eldvatn greinist
frá Skaftá er stórt sandblásturs-
svæði. Ólafur Arnalds segir að
þar sé þykk mosabreiða yfir
hrauninu og hún sé eitthvert sér-
kennilegasta gróðurlendi á norð-
urslóðum. Þar stoppi flestir þeir
útlendingar sem fara um landið.
Hann segir að sandurinn sé að
drepa mosann á stóram svæðum.
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri segir að sandurinn sé búinn
að eyða miklum náttúruminjum í
Eldhrauni, þar sé eyddur mosi af
Svartur sandur
SANDTUNGUR sjást ganga út á milli Lakagíga þegar horft er eftir gigaröðinni í átt til Laka.
Ljósmynd: Ólafur Arnalda
sem Skaftá renni á sléttlendi og
úr straumnum dragi setji hún
aurinn af sér og það sé upp-
spretta sandfoksins. Hann segir
að rennslið í ánni tífaldist í hlaup-
um og til þess að halda þeim í
ákveðnum farvegi þurfi gífurleg
mannvirki sem erfitt sé að gera.
Náttúruverndarráð hefur tekið
þátt í umræðum um sandfokið í
Skaftárhreppi. Þóroddur Þórodds-
son, framkvæmdastjóri, vill líkja
því við náttúruhamfarir. Lítill
munur sé á sandfokinu og hraun-
flóði. Hraunið renni þó aðeins einu
sinni og stoppi eftir stuttan tíma
en sandurinn haldi áfram í hund-
ruð ára. Þóroddur segir að vissu-
lega sé sandfokið að Lakagígum
náttúruspjöll en sú spurning sé
þó áleitin hvort menn eigi ekki
að hafa meiri áhyggjur af því sem
væri að gerast í byggð, það er í
Eldhrauni.
Eitt sérkennilegasta
gróðurlendi á norðurslóðum
Land er að skemmast vegna
oddviti
sandá-
aukist
um 4.000 hekturam.
Bjarni Matthíasson,
Skaftárhrepps, segir að
gangur frá Skaftá hafi
mjög vegna þéttari hlaupa og
meiri framburðar. Hann segir að
áþreifanlegust sé gróðureyðingin
í Eldhrauni, vestan við Kirkjubæ-
jarklaustur. Þar sé oft ófært um
þjóðveginn vegna sandfoks en það
hafi ekki þekkst fyrir nokkram
árum.
Sveinn landgræðslustjóri segir
að gróðureyðingin við Skaftá sé
ásamt Haukadalsheiðinni sú
versta á Suðurlandi. Hún sé hins
vegar afmarkaðri og viðráðanlegri
en eyðingin á Hólsfjöllum og í
Mývatnssveit sem nú er aðalverk-
efni Landgræðslunnar. Segir
Sveinn að í Eldhrauni séu góðar
aðstæður til að ná tökum á vanda-
málinu og það sem gert hafi verið
hafí tekist vel.
Ekki bænheyrðir
Landgræðslan hefur sáð í Eld-
hraun tvö undanfarin sumur. Sán-
ingin misfórst í fyrra en Bjarni
segir að hún hafi tekist vel í sum-
ar. Þá hafa bændur verið með til-
raunir til sáningar í afréttinum í
smáum stíl. Segir hann menn telji
að hægt sé að græða
sandinn upp með melgresi.
Sveinn segir að á næsta
ári verði haldið áfram upp-
græðslu til að hefta sand-
fok á þjóðveginn í Eld-
hrauni en að því verkefni
sé unnið í samvinnu við
Vegagerð ríkisins. Þá sé
unnið að rannsóknum
vegna varnargarðs í Skaftá
vestan Kirkjubæjarklaust-
urs. Loks sé unnið að áætl-
un um aðgerðir fram til
aldamóta og verði þær unn-
ar í samráði við heimamenn
í Skaftárhreppi þegar þeir
hafa stofnað landgræðslu-
félag sitt í byrjun næsta
árs. Þeir séu áhugasamir
um málið og yrði lögð
áhersla á að standa vel við
bakið á þeim.
Bjarni Matthíasson segir
að dýrt sé að ráðast í fýrir-
hleðslur og uppgræðslu og
hafi verið leitað eftir stuðn-
ingi fjárveitingarvaldsins
undanfarin ár en án árang-
urs. Nú hefðu þau svör fengist
að þetta fé þyrfti að sækja í gegn
um Landgræðsluna. Land-
græðslustjóri segir að framlög til
stofnunarinnar verði skert á
næsta ári og ekki svigrúm til að
færa fé úr öðrum samstarfsverk-
efnum. Þá hafi menn ekki verið
bænheyrðir um að fá sérstakt
fjármagn til þessa verkefnis. Hins
vegar kveðst hann vonast til að
Landgræðslan geti sett kraft í
málið á árinu 1995.
HBj