Morgunblaðið - 12.04.1994, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. APRÍL 1994
39
Minning
Rakel J. Sigurðar
dóttir Rosenblad
Fædd 8. apríl 1921
Dáin 4. april 1994
Rakel Sigurðardóttir, yndisleg
kona, hefur kvatt þetta líf. Söknuð-
urinn eftir hana er samur þótt lengi
hafi mátt sjá að hverju stefndi eftir
því sem krabbameinið tók toll af
þreki og krafti. Hún sýndi æðruleysi
og kjark hvað sem yfir dundi — jafn-
vel þegar sonarsonur hennar, mikill
efnispiltur, lést af hörmulegum slys-
förum síðastliðið haust og hún þurfti
að fylgja honum til grafar, þá hel-
sjúk. Að lokum var það aðeins hug-
rekkið og viljinni sem bar hana uppi
þangað til hjartað stöðvaðist
skömmu eftir miðnætti 4. apríl.
Rakelar verður minnst fyrir
margt. Fyrir einstaka gestrisni sína
og höfðingsskap, en hún og bóndi
hennar, dr. Esbjörn Rosenblad,
héldu uppi einstæðri risnu bæði
meðan Esbjörn starfaði við sænska
sendiráðið í Reykjavík og eins eftir
að þau komust á eftirlaun. Þau voru
glæsilegir fulltrúar þjóða sinna og
áttu stóran vinahóp. Slíkir sendi-
ráðsmenn stuðla vissulega að kynn-
um og skilningi milli þjóða.
Rakel var af einlægni ræktarsöm
við vini sína. Hún átti fjölmörg
áhugamál. Hún hafði áhuga á
tungumálum og sögu, bókmenntum,
myndlist og menningu. Þar skilur
hún eftir sig minnisvarða því að hún
samdi með manni sínum mjög góða
og skilmerkiiega bók um ísland (Is-
land i saga och nutid) sem nú síðast
kom út á ensku (Iceland from Past
to Present).
Við erum þakklát fyrir kynning-
una og vináttuna við þau hjónin
Rakel Sigurðardóttur og Esbjörn
Rosenblad.
Við vottum minningu Rakelar
virðingu okkar og Esbirni og Þor-
gilsi, syni Rakelar, samúð okkar.
Gyða Helgadóttir,
Aðalsteinn Daviðsson.
Kær vinkona mín, Rakel, er látin
eftir áralanga baráttu við erfiðan
sjúkdóm og þó að söknuðurinn sé
sár, huggum við okkur við að þetta
var henni fyrir bestu eins og komið
var. Margs er að minnast og margt
á ég að þakka henni fyrir á okkar
samleið í hálfa öld. Ég kynntist
Rakel fyrst þegar við vorum báðar
við nám í leiklistarskóla Lárusar
Pálssonar. Rakel átti mörg áhuga-
mál t.d. bókmenntir, tónlist, leiklist
og listir yfirleitt og áttum við oft
samleið á þeim vettvangi. Rakel
hafði mikla ánægju af að læra er-
lend mál og náði góðum tökum á
a.m.k. fjórum tungumálum.
Rakel var fædd á Laxamýri í S-
Þing. og bjó þar fyrstu árin með
foreldrum sínum, en aðeins níu ára
missir hún móður sína, heimilið var
leyst upp og hún send úr föðurhúsum
og frá systkinum sínum til móð-
ursystur sinnar á ísafirði. Þar fer
hún í gagnfræðaskóla en aðstoðar
um leið við þvottahús sem frænka
hennar rak. Rakel langaði mikið í
framhaldsnám en af því gat ekki
orðið. Um tvítugt sér hún auglýsingu
um tannsmíðanámskeið í Vest-
mannaeyjum og drífur sig þangað í
nám. Þar kynnist hún m.a. Perlu
Kolka sem varð hennar besta vin-
kona alla tíð síðan. Þar kynntist hún
líka ungum manni, Baldri Þorgils-
syni, þau giftust og eignuðust einn
son, Þorgils Þröst, en það hjónaband
gekk ekki upp og þau skildu.
Rakel stóð nú ein eftir með ungan
son, en með mikilli vinnu, viljakrafti
og dugnaði tókst henni að eignast
íbúð og búa þeim fallegt heimili, auk
þess gat hún oft leyft sér að ferðast
um heiminn og hvíla sig frá stritinu
af og til. Alltaf gaf hún sér tíma til
að rækta vini sína, hún átti hóp
góðra vina sem eiga minningar um
margan góðan gleðskap á heimili
hennar í gegnum árin.
Fyrir 14 árum kynntist hún seinni
manni sínum, dr. jur. Esbirni Rosen-
blad sendiráðunaut hjá sænska
sendiráðinu. Ekki gleymdi hún samt
gömlu vinunum þó hún kæmist í
utanríkisþjónustuna með öllum þeim
móttökum og veislum sem því til-
heyra. Þessar skyldur sínar ræktu
þau hjón af mikilli reisn og langt
umfram það sem til var ætlast. Þeg-
ar Esbjörn lét af störfum við sendi-
ráðið tók hann til við að skrifa bók
um ísland og naut þar góðrar aðstoð-
ar Rakelar. Bókin hlaut góða dóma
og varð þeim til gleði og sóma.
Þegar ég horfi til baka, sé ég vin-
konu mina fyrir mér bæði sem litlu
stúlkuna sem missti móður sína og
var send burt úr faðmi fjölskyldunn-
ar, með sár í hjarta sem skildi eftir
sig ör ævilangt, og í annan stað
stoltu, sterku konuna, sem ekki ein-
ungis bjargaði sér heldur var oft
stoð og stytta sinna nánustu í erfið-
leikum. Fyrir ári varð hún fyrir þeirri
sáru sorg að missa sonarson sinn^
Pétur Inga 19 ára, af slysförum. I
raunum sínum var það henni huggun
að trúa því að þau myndu hittast
aftur.
Blessuð sé minning hennar. Ég
er þakklát fyrir að hafa átt hana
fyrir vinkonu svona lengi og bið Guð
að blessa sál hennar um alla eilífð.
Herdís Þorvaldsdóttir.
Nú þegar Rakel vinkona mín hef-
ur fengið hvíldina eftir erfitt veik-
indastríð, ætla ég að reyna að setja
saman nokkur orð í minningargrein,
en mér veitist það erfitt, m.a. vegna
þess að Rakel var öðruvísi en flestir
aðrir sem ég hefi þekkt og í raun
alveg sérstakur persónuleiki, en á
þessu ári eru liðin fimmtíu ár frá
því að við kynntumst og höfum við
verið vinkonur síðan, mikið vatn
hefur runnið til sjávar á svo löngum
tíma.
Rakel var fædd á Laxamýri 8.
apríl 1921. Foreldrar hennar voru
hjónin Rakel Judith Pálsdóttir og
Sigurður Egilsson, bóndi og trésmið-
ur, seinna kennari. Hún var fjórða
barn þeirra hjóna. Eldri voru Páll
(látinn), Egill, Arnþrúður, þá Rakel,
Jóhann og Gunnar. Föðurafi hennar
var Egill Sigutjónsson, bóndi og
úrsmiður á Laxamýri, var hann bróð-
ir Jóhanns Siguijónssonar skálds,
kona hans var Arnþrúður Sigurðar-
dóttir. Móðurafi Rakelar var Páll
Kröyer Jóhannsson, skipasmiður á
Siglufirði, kona hans var Anna Þor-
leifsdóttir. Synir Sigurðar frá seinna
hjónabandi, hálfbræður Rakelar, eru
Sigurður, Björn og Þórður. Foreldrar
Rakelar fluttust til Siglufjarðar á
þriðja áratugnum, þar sem Sigurður
stundaði kennslu og fleiri störf. Sú
mikla óhamingja henti þennan systk-
inahóp að missa móður sína þegar
Rakel var níu ára og má geta nærri
hvílíkt áfall þetta hefur verið fyrir
Sigurð og börnin hans. Hann reyndi
þó að halda saman heimilinu um
tíma, en það gekk takmarkað og
börnin urðu að fara sitt í hveija átt-
ina. Rakel taldi sig aldrei hafa beðið
þess bætur að missa móður sína á
svo viðkvæmum aldri. Hún var fáein
ár hjá móðursystur sinni en fór fljótt
að bjarga sér.
Hugur Rakelar stóð til mennta
en kringumstæður voru ekki til lang-
skólanáms. Hún sá auglýst í blaði
eftir tannsmíðanema, auglýsingin
var frá Leifi Sigfússyni, tannlækni
í Vestmannaeyjum, dönsk kona Leifs
var einnig tannsmiður. Rakel gerði
sér lítið fyrir og hringdi í Leif og
réð sig til þessa náms. Kaupið var
lítið en fæði og húsnæði fylgdu. Það
þurfti kjark til að drífa sig svona í
annan landshluta og þekkja engan
þar, en hana vantaði aldrei kjarkinn
á þessum árum. Þetta gekk allt eft-
ir og hún lauk sínu tannsmíðanámi,
fór seinna til Kaupmannahafnar í
einn vetur og aftur nokkrum árum
seinna til Parísar til að læra ýmis-
legt nýtt í sambandi við þetta starf
sitt.
Það var í Vestmannaeyjum sem
við hittumst, tvær stelpur útan af
landi, kynntumst þá gegnum tiivon-
andi eiginmenn okkar, en þeir vora
góðkunningjar. Gaman var að vera
í Vestmannaeyjum á þessum árum,
rétt í stríðslok, t.d. áttu margir fast
sæti í bíó tvisvar í viku, þ. á m. flest
ungt fólk. Svo voru árshátíðar flest-
ar helgar á haustin. Vestmannaey-
ingar voru þá og eru líklega enn,
eins og lítil þjóð út af fyrir sig.
Við Rakel rifjuðum stundum upp
hvað við þóttumst klárar þegar við
saumuðum okkur kjóla fyrir eina
árshátíðina. Móðir mín hafði talið
að ég, (þá 14 ára) hefði gott af að
fara á saumanámskeið hjá kvenfé-
laginu á Blönduósi. Þetta varð úr
og ekki veit ég hvort ég hefi haldið
þessari menntun minni svona á loft,
nema við Rakel fengum lánaða
saumavél, sátum síðan kvöld eftir
kvöld við að sauma okkur síða kjóla,
saumakona mun þó hafa sniðið þá
og þrætt að einhveiju leyti fyrir
okkur. Útkoman varð sú að Rakel
fékk út úr þessu mjög glæsilegan,
silfurgljáandi kjól sem small á hana,
tággranna eins og hún var þá, kjóll-
inn var fleginn niður í mitti að aftan
og ég mun hafa fengið annan eitt-
hvað áþekkan, nema sægrænan. Við
vorum talsvert ánægðar með þetta
afrek okkar og þóttumst nokkuð
frambærilegar í þessum dressum.
Oft höfum við Rakel brosað að þess-
um endurminningum.
í Vestmannaeyjum kynntist Rakel
fyrri manni sínum, Baldri Þorgils-
syni, f. 1921. Hann rak þá fata-
hreinsun í Eyjum. Þau giftust og
fluttust síðan til Reykjavíkur. Þar
setti Baldur upp fornverslun og hún
vann við sína iðn til að byija með.
1946 eignuðust þau svo dreng og
nefndu hann Þorgils Þröst. Hann
varð eina barn móður sinnar og
þeirra beggja reyndar. Til þess að
geta verið heima hjá barni sínu tók
Rakel skólastráka frá Vestmanna-
eyjum í fæði og þjónustu, enda þótt
heimilishald höfðaði aldrei sterkt til
hennar. Hún kunni betur við að
vinna úti. Þau Baldur slitu seinna
samvistir.
Nýr kafli hófst þá í lífi Rakelar.
Hún var alla tíð mjög sjálfstæð og
óhrædd við að takast á við hlutina,
hörkudugleg til vinnu og varð fljótt
eftirsótt sem tannsmiður, fór meðal
annars í mörg sumur út á land með
tannlæknum og vann þá mjög langa
vinnudaga í skorpum og græddist
þá nokkurt fé. Þorgils sonur hennar
var í sveit á sumrin eins og títt var
með börn í þá daga og þótti hollt
og gott. Á veturna vann Rakel við
tannsmíðar í Reykjavík. Hún fór út
í að byggja hús með Einari mági
sínum og systur, þau byggðu saman
hús við Melabraut á Seltjarnarnesi,
eignuðust sitt hvora hæðina og
bjuggu þau þar síðan í góðu sambýli
í mörg ár. Það var alltaf kært á
milli þeirra systra.
Á þessum árum fór hún líka oft
til útlanda, sem var ekki eins al-
gengt þá og nú. Rakel hafði gaman
af og átti gott með að læra tungu-
mál, hún talaði og las frönsku, ensku
og sænsku og var m.a. í rússnesku-
tímum að gamni sínu. Einn vetur
fór hún leiðsögumannaskóla og
þurfti að vera í tímum fimm kvöld
í viku allan veturinn. Hún tók svo
leiðsögumannspróf um vorið en
starfaði sama og ekkert við það,
enda nóg annað að gera. Þetta kom
sér þó vel seinna þegar þau hjónin,
Esbjörn seinni maður hennar og
hún, gerðu bók um Island.
Rakel var alltaf hraust, henni
varð eiginlega aldrei misdægurt.
Hún borðaði hollan mat og fór í
sund á hveijum degi, hafði líka gam-
an af að fara í leikhús og á aðra
menningarlega viðburði.
Aftur verða kaflaskipti í lífi Rak-
elar, því allt hefur sinn tíma. 1978
kynntist Rakel seinni manni sínum,
dr. juris. Esbirni Rosenblad. Hann
var þá starfandi sendiráðunautur í
sænska sendiráðinu í Reykjavík. Með
þeim tókust ástir og gengu þau í
hjónaband vorið 1979. Þetta var
auðvitað stórt skref fyrir bæði, kom-
in undir sextugt og hvort af sínu
þjóðerni. Þau fluttust fljótlega í gott
einbýlishús við Hlyngerði og síðar í
annað í Kópavogi, þetta húsnæði
fylgdi embætti Esbjarnar. Þau hjón-
in voru afar gestrisin og samtaka í
að halda vinum sínum og öðrum
gestum, íslenskum og erlendum,
góðar og glaðar veislur. Var þá oft
tekið lagið og spilað undir á píanó.
Þetta var líka þáttur í starfi Esbjarn-
ar, sem stundum gegndi starfi sendi-
herra í fjarveru sendiherrans. Á
þessu sviði höfðu þau næstum allan
sinn búskap ómetanlega hjálp Ásu
Skarphéðinsdóttur, sem sá um allar
veislur hjá þeim og Ása hefur sann-
arlega reynst þeim vinur í raun í
gegnum árin og þá ekki síst þessum
erfiðu veikindum.
En áhyggjulausu árin liðu fljótt
og 1984 greindist Rakel með
krabbamein í bijósti. Gekkst hún
undir aðgerð, sem gaf henni nokkuð
góða heilsu í ein fimm ár. Þetta fór
samt afar illa í hana andlega og lík-
amlega, og virtist hún missa þann
kraft sem hafði einkennt hana alla
tíð. Þegar Esbjörn fór á eftirlaun
1989, fluttust þau í íbúðina á Mela-
brautinni. Þá tekur hann til við að
rita bók á sænsku um ísland, bókina
„Island i saga och nutid“. Rakel
aðstoðaði mann sinn mikið við
gagnaöflun og með ýmsum öðrum
hætti, bæði þekkti hún marga og
eins kom oft að gagni það sem hún
hafði lært á leiðsögumannanám-
skeiðinu góða, t.d. í Islendingasög-
unum.
Seinna, mest á síðastliðnu ári,
hjálpaði Rakel manni sinum við að
auka og endurbæta þessa bók og
láta þýða hana á ensku. Það má
kannski segja að þessi bók hafi á
vissan hátt verið þeirra sameiginlega
barn, enda eru bæði talin höfundar.
Þau höfðu líka bæði mikinn metnað
fyrir hönd þessarar bókar sinnar.
Aftur greindist Rakel með
krabbamein 1989 og nú í beinum.
Sjúkdómurinn var ólæknanlegur en
hægfara, við hann bjó hún í fjögur
og hálft ár. Hún var stundum erfið-
ur sjúklingur því hún átti ekki gott
með að sætta sig við veikindi sín,
en hún var þakklát fyrir þá frábæru
læknishjálp og vinsemd sem hún
naut í öll þessi ár, einnig var heima-
hjúkrunin alveg sérstök og sú heim-
ilishjálp sem hún naut síðasta árið.
Allir reyndu að létta henni þetta
stríð, eiginmaðurinn þolinmóði,
bræðurnir hennar góðu, Jóhann og
Gunnar, sem alltaf voru boðnir og
búnir að hjálpa með hvað sem var,
Þorgils sonur hennar kom til hennar
daglega síðasta árið og gerði fyrir
hana allt sem hann gat. Fyrir tæpum
sex mánuðum varð hún svo fyrir
þeirri sáru sorg að sonarsonur henn-
ar, sem henni var afar kær, fórst
af slysförum. Líf Rakelar fjaraði út
smám saman. Hún fékk hægan
dauðdaga á miðnætti aðfaranótt
annars í páskum. Eiginmaður henn-
ar og sonur voru hjá henni, systkini
hennar höfðu líka haft tíma til að
kveðja hana. Það er gott að fá að
fara svona.
Við Stefán sendum eiginmanni,
syni og systkinum hennar okkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Guð geymi þig kæra vinkona,
hvíl í friði.
Perla Kolka.
Sérstæður persónuleiki er geng-
inn. Rakel hafði til að bera þá lif-
andi eiginleika í skaphöfn sinni, þá
lífskúnst í atferli sínu, það mannlega
örlæti ! hjarta sínu og þá menning-
arlegu viðmiðun í hveiju því, sem
vakti áhuga hennar, að nokkuð ein-
stakt má kallast. Vinum sínum verð-
ur hún mikið minnisstæð ðg þeim
mun meir, að ég hygg sem menn
þekktu hana betur.
Rakel Sigurðardóttir var fædd á
Laxamýri 8. apríl 1921 og stóðu að
henni sterkir stofnar þeirrar frægu
ættar; faðir hennar var Sigurður
Egilsson bóndi þar, bróðursonur Jó-
hanns skálds Siguijónssonar; móðir-
in var Rakel Júdít Pálsdóttir Kröy-
ers frá Siglufirði. Snemma kom og
í ljós að þessi unga stúlka var menn-
ingarlega sinnuð. Hún lærði til tann-
smíða, fyrst. hjá Leifi Sigfússyni
tannlækni í Vestmannaeyjum, síðar
hjá gómagerð í Kaupmannahöfn um
eins árs skeið eftir styijöldina og
loks nokkrum árum síðar lærði hún
stálgómagerð í París. Hún starfaði
fyrst að tannsmíðum í Vestmanna-
eyjum, þá með próf. Jóni Sigtryggs-
syni, en um hátt í þriggja áratuga
skeið ferðaðist Rakel um landið með
ýmsum tannlæknum og sinnti tann-' “
smíðum, enda öðlaðist hún meistara-
réttindi í greininni. Lætur nærri að
á þeim ferðum kynntist hún landi
sínu harla vel. En jafnframt brutust
snemma fram hennar listrænu eðlis-
þættir, hún lagði stund á leiklist-
arnám um skeið hjá Lárusi Pálssyni
og sömuleiðis áttu bókmenntir hug
hennar; í þeim efnum sem fleirum
var hún heimsborgari og varð Rakel
til dæmis handgengin fremstu verk-
um franskra bókmennta, gömlum
og ekki síður nýjum, sem fáir íslend-
ingar munu hafa þekkt jafnvel til.
Hún hafði yndi af myndlist og átti
sjálf nokkur fágætlega góð verk og
eitt af áhugamálum hennar var
bygging húss undir tónlistarflutning '
á Islandi. En hún sinnti fleirum en
hinum fögru listagyðjum, hún hafði
hæfileika til „að rækta vini sína“
eins og Barbara Árnason komst svo
fallega að orði. Um margra ára skeið
hélt hún ásamt vinum sínum fræga
nýárshátíð, oft grímudansleik, sem
vart mun hafa átt sinn líka hér í
bæ; að þessari hátíð stóðu með henni
meðal annars ýmsir helstu listamenn
þjóðarinnar á ýmsum sviðum lista,
myndlistarmenn, arkitektar, leik-
húsfólk, tónskáld og orðsins menn. _
í einkalífi sínu varð Rakel margt
mótdrægt en annað til gleði, en
Guð það hentast heimi fann,
það hið blíða
blanda stnðu;
allt er gott sem gjörði hann,
eins og skáldið kvað. Rakel og
fyrri maður hennar, Baldur Þorgils-
son verslunarmaður, slitu samvistir
eftir stutta sambúð; þeim varð eins
sonar auðið, Þorgils Þrastar, sem
fæddur er 1946, en sonur hans Pét-
ur Ingi, ungur og efnilegur myndlist-
armaður, augasteinn ömmu sinnar,
lést af slysförum í fyrra, öllum harm-
dauði.
Síðari maður Rakelar er dr. Es-
björn Rosenblad, sænskur stjórnar-
erindreki, sem gerst hefur einn af
þeim tengdasonum íslands, sem vilja
hlut þess sem stærstan. Á heimili
þeirra var rómuð gestrisni og aldrei
neitt eftir sér talið til þess að efla
og göfga samskipti Svía og íslend-
inga, ekki síst á menningarsviðinu;
í þeim samskiptum var jafn sjálfsagt
að flytja framort ljóð, syngja glunta
eða kyija ættjarðarsöngva og að
njóta ljúfra krása.
Hinu er ekki að leyna að oft hef-
ur þá Rakel þurft að taka á honum
stóra sínum til að halda við fornri
reisn. Sannleikurinn er sá að öll hin
síðari ári gekk Rakel aldrei heil tif
skógar, þannig að sá ferski lífs-
þorsti og skemmtilega hugmynda-
flug, sem einkenndi hana unga, fékk
ekki lengur notið sín til fulls. Á
hana lagðist einn helsti vágestur
okkar tíma. En einnig í þeirri glímu,
reyndist Rakel óvenjuleg. Hvað eftir
annað sigraðist hún á sjúkdómnum
eða tókst að láta hann hopa, slíkur
var æðrulaus lífsþróttur hennar.
En það var Rakel mikil gleði að
þeim tókst, henni og Esbirni, að
ljúka við íslandsbók sína, eina þeirra
Islandsbóka síðari ára sem hvað^
mesta athygli hefur vakið og er þeg-
ar út komin á nokkrum tungumálum.
Eftir að Esbjörn lét af embætti, ein-
beittu þau kröftum sínum að þessu
verki, vakandi og sofandi, af áhuga
sem allar þrautir kæfði.
Það má vera ljóst að Rakel Sigurð-
ardóttir var fyrir margra hluta sakir
einstök manneskja og gleymist ekki
fljótt.
Blessuð sé minning hennar.
Sveinn Einarsson.