Morgunblaðið - 29.05.1994, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Gagnrýni
á réttásér
HALLDÓR Guðmundsson arkitekt var einn þeirra sem sóttu nám-
skeið Margaretu A. Christenson, en Halldór teiknaði einmitt hið
nýja hjúkrunarheimili Eir og hefur teiknað mörg fleiri mannvirki
sem ætluð eru öldruðu fólki. I samtali við blaðamann sagði Halldór
að hann hefði heyrt og séð ýmislegt gagnlegt á umræddu nám-
skeiði en þar hefði einnig verið drepið á marga hluti sem hann
hefði áður haft vitneskju um.
að er nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir að hjúkruanrheim-
ili er í senn heimili fyrir aldrað
fólk og starfsaðstaða fyrir þá sem
sinna því,“ sagði Halldór. „Þarfir
beggja þessara hópa þarf að sam-
eina þannig að öllum líði vel. Auð-
vitað eru verk okkar arkitekta litin
gagnrýnisaugum,
margir hafa t.d. tal-
að um að þessi
hjúkrunarheimli
sem ég hef teiknað
séu allt of stór. Því
er til að svara að
víst eru lítil heimili
notaleg, en þau
geta ekki boðið upp
á það sama og stór
hjúkrunarheimili.
Allt snýst um pen-
inga í dag og við
höfum vissa fjár-
hæð sem á að duga
fyrir rekstri svona
heimila. Til þess að
það gangi upp þá
þurfa einingar að
ná ákveðinni stærð.
Því miður hef ég ekki komist í þá
aðstöðu að geta teiknað húsnæði
af þessu tagi án þess að þurfa að
taka tillit til sjónarmiða af þessu
tagi.
Að ýmsu leyti á sú gagnrýni
rétt á sér að ekki hafi verið tekið
nægilegt tillit til þarfa aldraðs fólks
þegar reistar hafa verið íbúðir sem
kallaðar hafa verið þjónustuíbúðir
fyrir aldraða. Þessar íbúðir eru
ekki með þröskulda en það er líka
það eina sem gerir þær frábrugðn-
ar venjulegum íbúðum. Ef hanna á-
íbúð fyrir aldraða á að gera ráð
fyrir öllu, svo sem því að fólk þurfi
að vera í hjólastól, göngugrind eða
nota lyftara. Þessar íbúðir sem hér
hafa verið hannaðar fyrir aldrað
fólk gera yfirleitt ekki ráð fyrir
neinu slíku. Þegar fólk kaupir slík-
ar íbúðir er því oftast um bráða-
birgðalausn að ræða í reynd, ekk-
ert er þó hægt að alhæfa í þeim
efnum.
Þá þarf við hönnun slíkra íbúða
að gera ráð fyrir aðstöðu þeirra sem
þjóna eiga aldraða fólkinu ef þörf
gerist og sú aðstaða er víðast ekki
fyrir hendi. Eldhúsin eru ekki hönn-
uð fyrir hreyfihamlaða heldur fyrir
fullfrískt fólk. Á Norðurlöndum er
lögð mikil áhersla á að íbúðir fyrir
aldraða uppfylli slíkar kröfur."
Hver skyldi bera ábyrgð á að
hönnun íbúða fyrir aldraða er eins
ábótavant og raun virðist bera
vitni? „Líklega er
eru það bygginga-
meistararnir sem
teljast vera ábyrgir
fyrir þessu mikið
til. Þeir vita þá ekki
nógu vel hvað þeir
eru að gera. Bygg-
ingameistarar eru
þó auðvitað mis-
jafnir, sumir þeirra
gera mjög góða
hluti en aðrir síðri.
Markaðurinn ræður
þessu líka, ef fólkið
myndi gera kröfur
til þess að íbúðir
fyrir aldraða væru
eins vel og skyn-
samlega úr garði
gerðar og ná-
grannaþjóðir okkar gera kröfur til
þá myndu byggingaaðilar koma til
móts við það, en fólk yrði þá að
vera tilbúið til að borga fyrir það.“
Ef þessar kröfur hafa ekki verið
uppfylltar, hvað gerir þá íbúðir fyr-
ir aldraða eins dýrar og þær sannan-
lega hafa verið? „Ég get ekki svar-
að því,“ sagði Halldór. Er hann var
spurður hvar væru bestu íbúðir fyr-
ir aldraða hér á höfuðborgarsvæð-
inu, sagði hann: „Ég tel að það sem
best er til hér séu íbúðir sem byggð-
ar voru í Jökulgrunni og eru í beinu
sambandi við heilsugæslu Hrafn-
istu.. Ef fólk þarf á hjálp að halda
þá þrýstir það á hnapp og kemst í
samband við hjúkrunarfræðing
strax, á hvaða tíma sólarhrings sem
er, þar getur fólk farið í mat á
Hrafnistu, og einnig í föndur, iðju-
þjálfun og hárgreiðslu. Það getur
Ííka fengið hjálp iðnaðarmanna og
aðstoð við slátt og viðhald húsa og
auðvitað eru þær íbúðir hannaðar
með það í huga að fólk geti verið
í þeim í hjólastólum eða með önnur
þau hjálpartæki sem fatlað fólk
kann að þarfnast."
Halldór
Guómundsson
..■■■■■!■........III ..I ' ' ntniWTd-
íhfiðum aldraðra
er ábótavant
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
UNDANFARIN ár hefur mikið
verið byggt af íbúðum sem ætlað-
ar hafa verið öldruðu fólki og
auglýstar hafa verið sem svokall-
aðar þjónustuíbúðir. Ekki eru all-
ir sáttir við þá nafngift og eru
sumir iðjuþjálfar í þeirra hópi.
Anne Grethe Hansen er iðjuþjálfi
á Reykjalundi. Hún sagði í sam-
tali við blaðamann Morgunblaðs-
ins að sér þætti sérkennilegt að
sjá margar þessar íbúðir auglýst-
ar sem sérhannaðar fyrir aldrað
fólk, oft án þess að meira væri
hugað að þörfum aldraðra við
hönnun þeirra en að sjá um að
þær væru hæfilega stórar, væru
allar undir sama þaki, gjarnan í
háhýsum og hefðu sumar ein-
hvern aðgang að þjónustumið-
stöðvum.
að sem vantar fyrst og fremst
að tryggja er að fólk geti verið
í slíkum íbúðum þótt það verði fatl-
að, þurfi að nota hjólastól, göngu-
grind eða bara starf, það er ekki
gerlegt vegna aðstöðunar í mörgum
þessum íbúðum," segir Anne Grethe.
„Þá er ekki síður slæmt að fólk sem
er i svona íbúðum þar sem kallkerfi
á að vera nýtur þess oft ekki nema
bara á vinnutíma á virkum dögum,
um kvöld, nætur og helgar er enginn
á vakt og enga aðstoð að fá þótt
eitthvað komi fyrir. Hinir sem búa
í íbúðum sínum út í bæ eiga hins
vegar rétt á að tryggingar taki veru-
legan þátt í að borga fyrir öryggis-
hnapp sem hægt er að ýta á og fá
tafarlausa aðstoð ef mikið liggur
við, þetta er neyðarþjónusta sem er
allan sólarhringinn, alla vikuna.
Þannig er fólk í raun tryggara hvað
þetta snertir í venjulegum íbúðum
en í flestum hinna svokölluðu íbúð-
um fyrir aldraða."
Anne Grethe kemur frá Dan-
mörku, skyldi kerfið þar vera frá-
brugðið því sem hér er?
„Vissulega, hér er mikið um eign-
aríbúðir fyrir aldraða sem einkaaðil-
ar byggja, en i Danmörku byggja
lójuþiálfar telja aó
mikió skorti á aó
íbúóir þær sem
byggóar eru ffyrir
aldraóa þjóni til-
gangi sinum. Anne
Grethe Hansen lýsir
hér sjónarmióum
iójuþjálfa
bæjarfélögin íbúðir fyrir aldraða
borgara sína. Þar eru gerðar strang-
ar kröfur til þess að fólk geti notað
þær íbúðir þótt það verði fatlað og
þurfi mikla aðstoð. Mjög margar þær
íbúðir sem þar eru byggðar fyrir
aldraða eru 60 fermetrar fyrir ein-
stakling. Hér eru leiguíbúðir sem
hið opinbera byggir ekki nema um
30 fermetrar, það et' alltof lítið. Mér
finnst að ekki eigi að byggja annað
en tveggja herbergja íbúðir, fólk
þarf að hafa almennilegt svefnher-
bergi,“ segir Anne Grethe. Hér er
hönnun oft alltof tilviljanakennd,
baðherbergi eru t.d. alls ekki hentug
fyrir aldrað fólk í mörgum íbúðum
sem byggðar eru sérstaklega fyrir
það,“ segir hún.
„Ef á annað borð er boðið upp á
heitan mat í íbúðum fyrir aldraða
þarf sú þjónusta að vera fyrir hendi
alla daga ársins. Eldhúsin í þessum
íbúðum eru mjög ófullkomin þannig
að fólkið á erfitt með að athafna sig
þat', þótt það sé fært um það. Við
iðjuþjálfar höfum bent á nauðsyn
þess að hafa góð eldhús en þá er
svarið að fólkið fái heitan mat í þjón-
ustumiðstöðinni, sem er svo oft ekki
opin nema á virkum dögum. Á öðrum
Norðurlöndum er mikið rneira geri
af því að innrétta góð eldhús í íbúð-
um aldraðra og þá þannig að hægt
sé að hafa skápa og borð í mismun-
andi hæð eftir því sem hentar hvetj-
um og einum. í þeim efnum eru til
ýmsar lausnir, dýrar og ódýrar. En
fyrir öllu slíku þarf að hugsa fyrk
áður en íbúðirnar eru byggðar, það
er dýrt og erfitt að ætla að koma
slíku á í fullbúnum íbúðum.“
Leigja þær ungu fólki
Hvað á þá að gera við allar þess-
ar íbúðir hér sem byggðar hafa ver-
ið fyrir aldrað fólk en ekki eru sér-
hannaðar fyrir þarfir þess? „Sum-
ar þeirra ætti bara að leigja út fyrir
ungt fólk,“ svarar Anne Grethe. J
öðru lagi mætti breyta þeim þegar
þær þurfa á endurnýjun að halda, *
Furugerði t.d. mætti slá saman tvær
íbúðir í eina og breyta um leið inn-
réttingum, gera góð eldhús, hafa
sæmilegt rými í kringum rúm og
góða aðstöðu á baðherbergjum
þannig að komast megi að því að
hjálpa fólki sem er hjálparþurfi."
Nú hafa íbúðir sem byggðar hafa
verið hér fyrir aldraða þótt dýrar,
hvers vegna eru þær svona dýrar
ef þær eru lítið sem ekkert frá-
brugðnar venjulegum íbúðum?
„Eg veit ekki af hveiju það er,
hurðirnar eru kannski eitthvað
breiðari en í venjulegum íbúðum, en
slíkt kostar ekki neitt að ráði. í þess-
um húsum eru lyftur, en þær eru 1
öllum stórum fjölbýlishúsum án þess
að íbúðirnar verði óhóflega dýrar
þess vegna. Sumir arkitektar vilja
leggja mikla áherslu á sameiginleíA
Sveinsstaðir í Þingi
Ábúð haldist í
fimm ættliði í
beinan karleg’g
BlönduAsi.
í EITT hundrað og fimmtíu ár
hafa búið fimm ættliðir í beinan
karllegg á Sveinsstöðum í Þingi
í Austur-Húnavatnssýslu. Sá sem
upphafinu réð var Olafur bóndi
Jónsson kvæntur Oddnýju Olafs-
dóttur en núverandi bóndi á
Sveinsstöðum er Magnús Ólafs-
son. Ætlunin er á sumri komanda
að efna til ættarmóts og taka
saman niðjatal þeirra Oddnýjar
og Ólafs en afkomendur þeirra
eru eitthvað á áttunda hundrað
að sögn Magnúsar Ólafssonar á
Sveinsstöðum.
Magnús bóndi Ólafsson á
Sveinsstöðum telur það fullvíst
að það séu ekki margar jarðir
hér á landi sem undanfarin
hundrað og fimmtíu ár hafi verið
setnar af sömu ætt í beinan karl-
legg. Til að varpa nokkru ljósi á
manninn Ólaf Jónsson er hóf
búskap á Sveinsstöðum til vegs
Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
Sveinsstaðir í Þingi.
Sjöttu ættliðirnir á
Sveinsstöðum, börn
Magnúsar Olafssonar
og Bjargar Þorgils-
dóttur á hlaðinu á
Sveinsstöðum. Frá
vinstri: Ólafur, Elín
Ósk og Þorgils.
og virðingar má nefna að skógar-
lundur sá sem stendur við Norð-
urlandsveg á Vatnsdalsvegamót-
um er kenndur við hann. Einnig
má geta þess að faðir Magnúsar,
núverandi ábúenda, Ólafur
Magnússon, var við það ásamt
föður sínum að grafa upp bein
þeirra Agnesar og Friðriks sem
síðust voru líflátin hér á landi
og koma þeim fyrir í kirkjugarð-
inum á Tjörn á Vatnsnesi.
Ólafur og Oddný áttu fjórtán
þörn og komust tíu þeirra upp
þannig að ljóst er að afkomenda-
fjöldinn er mikill og kennir þar
margra grasa. Að sögn Magnús-
ar Ólafssonar verður í sumar
haldið niðjamót þeirra Ólafs og
Oddnýjar, nánar tiltekið daganna
5. og.6. ágúst. Magnús vildi einn-
ig koma því á framfæri að hann
hefur hug á að þeir sem ættir
eiga að rekja til þeirra hjóna,
Ólafs og Oddnýjar, hafi samband'
við hann.
Jón Sig
4