Morgunblaðið - 23.11.1994, Page 36

36 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
BREF
HL BLAÐSINS
Kringlan 1103 Reykjavík • Sími691100 • Símbréf 691329
Urtaksskoðun -
nýjung í rafmagns-
öryggismálum
Frá Kára Einarssyni:
NÆR daglega eru okkur kynntar
niðurstöður tölfræðilegra rann-
sókna á hinu fjölbreytilegasta efni:
Útvarpshlustun, fylgi stjómmála-
flokka, aðild að ESB o.s.frv.
í nýútkominni reglugerð um raf-
orkuvirki, sem fjallar um rafmagns-
eftirlit, eru m.a. ákvæði og leiðbein-
ingar um úttektir og rannsóknir á
nýjum og breyttum raforkuvirkjum
og um eftirlit með virkjum í rekstri.
Hér byggjast rannsóknir á tölfræði-
legum grundvelli, það er að segja
úrtaksskoðun með 10% eða 5%
slembiúrtaki.
Er hætta fólgin í
tölfræðilegum ályktunum
um öryggi mannvirkja?
Úrtaksrannsókn er framkvæmd
þegar heildarrannsókn er útilokuð.
Spyrja má, hvort heildarrannsókn
raforkuvirkja á Islandi sé útilokuð.
Úrtaksskoðun er ódýr og fljótleg
rannsóknaraðferð, en öllum niður-
stöðum úr þannig tölfræðilegum
rannsóknum fylgir einhver óvissa.
Sú hætta er alltaf fyrir hendi að
úrtakið sé ekki dæmigert fyrir
heildina og gefi því rangar hug-
myndir um það.
Það er því nauðsynlegt að velta
fyrir sér hversu stórt úrtak þarf að
velja til þess að fá nægilega örugg-
ar niðurstöður. En rétt er að ítreka
að aldrei er tryggt að áreiðanlegar
niðurstöður fáist.
Þegar úrtak gefur mjög skakka
mynd af heildinni er sú hætta fyrir
hendi að núlltilgátan verði hrakin
þó að hún sé í rauninni sönn. Tvenns
konar mistök geta átt sér stað í
tölfræðilegri ályktun: Höfnunar-
mistök eiga sér stað þegar núlltil-
gátan er ranglega hrakin, fast-
heldnismistök eiga sér stað þegar
núlltilgátan er ranglega studd.
Tölfræðin býður upp á nokkrar
aðferðir til að velja úrtök. Algeng-
ustu aðferðimar eru: Handahófsúr-
taka, kerfisbundin úrtaka, lagskipt-
ingaúrtaka og klasaúrtaka. Lag-
skiptingaúrtaka tryggir, að sérhver
eining heildarinnar hefur möguleika
á að verða valin og úrtak sem fæst
með þessari aðferð ætti að öllu jöfnu
að endurspegla heildina mun betur
en nokkurt annað úrtak.
Bifreiðaskoðun — Lög um bif-
reiðaskoðun á íslandi krefjast þess
að allir bflar séu skoðaðir. Þar er
engin úrtaksskoðun leyfíleg. Öryggi
í fyrirrúmi. Heildarskoðun er fram-
kvæmanleg.
A fundi stjórnar Sambands ís-
lenskra rafveitna var nýlega sam-
þykkt ályktun svo hljóðandi: „Stjórn
SÍR telur ráðuneytið hafa farið of-
fari í rafmagnsöryggismálum og
vill viðræður um málið sem fyrst.
Þar verði farið yfir stöðu mála og
hvemig málum verið best fyrir kom-
ið. Lögð var fram eftirfarandi bók-
un sem var samþykkt: „SÍR beitir
sér fyrir því að komið verði á svip-
uðu fyrirkomulagi hér á landi varð-
andi rafmagnsöryggismál og er í
öðrum Evrópulöndum." (Sbr. ný-
skipan rafmagnsöryggismála í Sví-
þjóð.)
Ymsir hafa þrýst á að taka upp
úrtaksskoðanir. Úrtaksskoðun er
alls ekki fullnægjandi við rannsókn-
ir á öryggi mannvirkja. Þegar burð-
arþol ýmissa mannvirkja (til dæmis
brúa) er rannsakað, láta menn ekki
nægja slembiúrtak. Heildarskoðun
raforkuvirkja á íslandi er fram-
kvæmanleg. Auk mikils kostnaðar
við að beita skoðunarstofum í raf-
magnsöryggismálum, fylgir því sú
hætta að opinberar stofnanir sem
hafa yfirumsjón þessara mála, tapa -
sérfræðiþekkingu og verðmætri
reynslu sem þær áttu þó fyrir á
þessu sviði. Opinberar stofnanir
höfðu áður en breytingin var gerð
framkvæmt heildarskoðun raforku-
virkja á lægra verði en skoðunar-
stofur taka nú fyrir úrtaksskoðun.
Athygli er vakin á því að iðnaðar-
ráðuneytið hefur valið verkstjóra
og ráðgjafa utan rafmagnsverk-
fræðisviðs til að sjá um_ nýskipan
rafmagnsöryggismála á íslandi og
samningu áðurnefndrar reglugerð-
ar um raforkuvirki. Kannski ráðu-
neytið hafi notað slembiúrtaksað-
ferð til að velja verkstjóra og ráð-
gjafa úr verkfræðistéttinni? (Tilvilj-
un eða einkavinavæðing?)
Núgildandi breyting á rafmagns-
öryggismálum með tilheyrandi fag-
gildingu skoðunarstofa eru enn eitt
dæmi um misnotkun aðferðafræði
við einkavæðingu.
Ráðgjafar og verkstjórar, sem
stjómuðu verkinu, höfðu ekki næga
þekkingu og reynslu á sviðinu
„Stjómun breytinga“. Þeir vissu
ekki hvernig hin rhismunandi breyt-
ingaferli virka á starfsemi raf-
magnsöryggismála.
Við einkavæðingu Rafmagnseft-
irlits ríkisins framseldu þeir vald
stofnunarinnar til skoðunarstofa og
reyndu að losa sig við reynslumestu
starfsmenn hennar og jafnvel for-
stjórann sjálfan. í staðinn settu
þeir reynslu- og þekkingarlitla ný-
liða. Ætlunin var að þjálfa nýliðana
með hjálp frá skoðunarstofunum.
Hvílíkur breytingaferill!
Gera má sér í hugarlund hvernig
svona breytingaferill virkar á starf-
semi fyrirtækis sem fer með yfimm-
sjón rafmagnsöryggismála á ís-
landi.
Mistakafræðilegar (ath. ný
fræðigrein) niðurstöður benda til
stóraukinnar slysahættu með notk-
un tölfræðilegra aðferða við úttekt-
ir, rannsóknir og skoðun á raforku-
virkjum vegna öryggismats á þeim.
Endurskoða ætti nýsettan kafla
reglugerðar um raforkuvirki með
tilliti til þessa og taka kenningar
mistakafræðinnar með íreikninginn
við hönnun, uppsetningu, rekstur
og eftirlit með raforkuvirkjum.
í upphafi skyldi endinn skoða.
KÁRIEINARSSON,
rafmagnsverkfræðingur,
Vík í Mýrdal.
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók verður framvegis varðveitt í
upplýsingasafni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu það-
an, hvort sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu
efni til birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.