Morgunblaðið - 27.11.1994, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1994
_________________MINMIIMGAR
L ÚÐ VÍK JÓSEPSSON
+ Lúðvík Aðalsteinn
Jósepsson fæddist
16. júní 1914 í Nesi í
Neskaupstað. Foreldr-
ar hans voru Þórstína
Þorsteinsdóttir, f. 28.
ágúst 1880, d. 1. ágúst
1944, og Jósep Bene-
dikt Gestsson sjómað-
ur, f. 13. september
1894, d. 22. mars 1969.
Stjúpfaðir Lúðvíks var
Einar Brynjólfsson
sjómaður. Eftirlifandi
eiginkona Lúðviks er
Fjóla Steinsdóttir, f.
15. september 1916.
Þau eignuðust einn
son, Steinar, kennari,
f. 2. júní 1936. Lúðvík
lauk gagnfræðaprófi
frá Akureyri 1933.
Hann var kennari við
Gagnfræðaskólann í
Neskaupstað 1934 til
1943. Starfaði við út-
gerð 1944 til 1948.
Forstjóri Bæjarút-
gerðar Neskaupstaðar 1948 til
1952. Alþingismaður frá 1942,
landskjörinn þingmaður 1942
til 1946, 1949 til 1956 og 1959,
var þingmaður Suður-Múla-
sýslu 1946 til 1949 og 1956 til
1959 og þingmaður Austur-
landskjördæmis 1959 til 1979.
Sjávarútvegs- og viðskipta-
málaráðherra 1956 til 1958 og
1971 til 1974. Lúðvík var bæjar-
fulltrúi í Nteskaupstað 1938 til
1970, forseti bæjarstjórnar
1942 til 1943 og 1946 til 1956.
Formaður Samvinnufélags út-
gerðarmanna i Neskaupstað
frá 1946. I stjórn Fiskimála-
sjóðs 1947 til 1953. í stjórn
Samlags skreiðarframleiðenda.
f bankaráði Útvegsbanka ís-
lands 1957 til 1971. í bankaráði
Landsbanka íslands frá 1980.
Fulltrúi á Genfar-ráðstefnu um
réttarreglur á hafinu 1958 og
1960 og 1975 til 1982. f stjórn
Framkvæmdasjóðs 1966 til
1968. í stjórn Atvinnujöfnunar-
sjóðs 1971 til 1972. I neyðar-
ráðsnefnd vegna eldgossins á
Heimaey 1973. Formaður þing-
flokks Alþýðubandalagsins
1961 til 1971 og 1975 til 1979.
Sat allsheijarþing SÞ 1969.
Formaður Aiþýðubandalagsins
1977 til 1980. Útför Lúðviks
Jósepssonar verður gerð frá
Dómkirkjunni á morgun.
MEÐ Lúðvík Jósepssyni er horfinn
af sjónarsviðinu einn þekktasti
stjómmálamaður íslendinga á þess-
ari öld. Nafn hans var á hvers
manns vörum hérlendis um áratuga
skeið og á sjöunda og áttunda ára-
t«g aldarinnar brá því oftar fyrir í
erlendum fréttaskeytum en flestra
annarra íslendinga.
Það sem lengi mun halda nafni
Lúðvíks á lofti í íslandssögunni er
hlutur hans í úrfærslu íslenskrar
landhelgi og fiskveiðilögsögu, fyrst
í 12 mílur 1958 og síðan í 50 mflur
1972. Aldrei verður úr því skorið
hver framvinda þessa máls hefði
orðið án atfylgis Lúðvíks sem sjáv-
arútvegsráðherra. Svo mikið er víst
að með honum var ráðherrasætið
skipað réttum manni til að halda á
íslenskum málstað. Hlutur flokks
hans, Alþýðubandalagsins, var líka
stór þótt fleiri kæmu að málinu.
Aðrir stjórnmálaflokkar áttu hins
vegar erfiðara með að beita sér af
sömu hörku vegna pólitískra
tengsla við andstæðinga útfærsl-
unnar, m.a. innan NATO.
Lúðvík lifði það að Hafréttar-
samningur Sameinuðu þjóðanna tók
formlega gildi. Þeim viðburði var
fagnað á hátíðarfundi á Jamaíka
aðeins tveimur dögum fyrir andlát
hans. Fáir íslendingar lögðu í reynd
meira til aðdraganda samningsins
en Lúðvík, sem var fulltrúi á Genf-
ar-ráðstefnunni um réttarreglur á
hafinu 1958 og 1960 og síðan sam-
fleytt árin 1975-1982.
I nær hálfa öld var Lúðvík í for-
ystusveit sósíalista og sat á Alþingi
samfellt í 37 ár. Hann sótti stöðugt
á og bætti við sig reynslu og þekk-
ingu. Áður en hann lauk þingferli
sínum naut hann almennrar viður-
kenningar og virðingar samheija
jafnt sem andstæðinga. Síðustu
árin á Alþingi urðu eftirminnileg.
Hann fékk í ágúst 1978 umboð
forseta íslands til að reyna myndun
ríkisstjórnar og varð fyrstur sósíal-
ista á lýðveldistímanum til að öðl-
ast þann trúnað. í raun lagði hann
sem formaður Alþýðubandalagsins
grunninn að ráðuneyti Ólafs Jó-
hannessonar sem tók við 1. septem-
ber 1978. Hann hafði þá náð því
að verða fyrsti þingmaður Austur-
lands eftir mikinn sigur Alþýðu-
bandalagsins í kjördæminu og á
landinu öllu í alþingiskosningum
það vor.
Lúðvík var 65 ára er hann hætti
þingmennsku og hélt lengst af góðri
heilsu sem og fullri reisn til ævi-
loka. Eftir að hann afsalaði sér for-
mennsku í Alþýðubandalaginu á
landsfundi 1980 hafði hann ekki
mikil bein afskipti af málefnum
flokksins en rækti af samviskusemi
og áhuga þau trúnaðarstörf sem
honum voru falin. Hann átti eftir
þetta lengi sæti í miðstjóm og var
fulltrúi Alþýðubandalagsins í
bankaráði Landsbankans til dauða-
dags. Ætíð var Lúðvík til viðtals
ef eftir var leitað, áhugasamur og
með á nótunum í hvívetna.
Sá sem þetta ritar hefur margs
að minnast úr samstarfi og sam-
fylgd með Lúðvík Jósepssyni. Sumt
af því hefur verið fest á blað í af-
mælisgreinum en annað bíður betri
tíma. Meginviðhorf okkar fóm um
margt saman en sjónarhorn voru
um sumt harla ólík. Það kom hins
vegar ekki í veg fyrir ágætt sam-
starf sem ég man ekki eftir að
skugga bæri á.
Heimabyggð Lúðvíks Jósepsson-
ar, Neskaupstaður, á honum margt
að þakka og Norðfírðingar drógu
ekki af sér stuðning við hann á löng-
um ferli. Sósíalistar og annað
vinstra fólk á Austurlandi átti í
honum haldreipi sem dugði vel.
Fyrir það hljótum við að þakka að
leiðarlokum um leið og við sendum
Fjólu, Steinari og öðrum nákomnum
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Hjörleifur Guttormsson.
Kveðja frá Alþýðubanda
lagínu
Alþýðubandalagið kveður Lúðvík
Jósepsson með djúpri virðingu og
þökk. í öllum byggðum lifír minn-
ingin um mikilhæfan leiðtoga, heil-
steyptan félaga og einlægan vin.
Líf hans var samfelld iðja í þágu
alþýðu og landsins hagsældar.
Framfarir þjóðarinnar og réttlát
skipting gæðanna voru leiðarljós í
allri hans baráttu, hvort heldur var
í bæjarstjóm, á Alþingi, í ríkisstjórn
eða á málþingum til sjávar og
sveita.
Fáir stjórnmálamenn marka svo
djúp spor að þau vari eins lengi og
saga íslenskrar þjóðar verður sögð
og metin. Örfáir vinna verk sem
þjóðin geymir í vitund sinni um
hundruð ára. Lúðvík Jósepsson var
slíkur leiðtogi á þeirri öld sem nú
er senn á enda. Þáttur hans í land-
vinningum íslendinga á hafinu, út-
færslu landhelginnar í tveimur rík-
isstjórnum, og í endurreisn atvinnu-
lífsins á nokkrum tímaskeiðum, set-
ur hann í fremstu röð þjóðarleiðtoga
íslenska lýðveldisins.
Við sem nutum reynslu Lúðvíks
og hæfíleika í samstarfi um langa
•hríð, sátum við fótskör meistara
sem var í senn fræðari, stjórhandi
og hugsuður. Þúsundir alþýðu-
bandalagsfólks hafa á liðnum ára-
tugum gengið í þann skóla sem
ávallt hófst um leið og Lúðvík tók
til máls, hvort heldur áheyrandinn
var einn eða ijöldinn talinn í hundr-
uðum, hvort heldur vettvangurinn
var þingflokkurinn, miðstjómin,
samráðsfundur um brýn mál eða
almennur stjómmálafundur í bæ,
borg eða dreifbýli. Á sérhverri
stundu lagði hann sig allan í verk-
ið. Lífið var honum barátta. Heill
og þróttmikill gekk hann að sér-
hverju dagsverki.
Alþýðubandalagið þakkar Lúð-
víki Jósepssyni þá gjöf sem fólst í
ævistarfí hans öllu. Orð munu aldrei
ná að mæla þann hlýhug sem fylg-
ir honum að leiðarlokum frá fólkinu
sem flokkinn myndar.
Lítið tákn virðingar og þakklætis
verður minnisvarði sem Alþýðu-
bandalagið hefur ákveðið að reisa
honum í heimabænum, Neskaup-
stað.
Við færum fjölskyldu Lúðvíks
samúðarkveðjur og þökkum henni
hlutdeild í þjónustu hans við ís-
lenska þjóð, alþýðu til sjávar og
sveita, hugsjón og flokk frelsis,
jafnréttis og bræðralags.
Ólafur Ragnar Grímsson,
formaður Alþýðubandalagsins.
Ég var um langt skeið mikill
trúnaðarvinur Lúðvíks Jósepssonar,
sennilega í þijá eða fjóra áratugi.
Því er það að ég minnist margs nú
þegar hann er allur.
Fyrst munum við hafa hitt hvorn
annan lítillega fyrir rúmum 60 árum
þegar við vorum nemendur í
Menntaskólanum á Akureyri. Við
urðum báðir sósíalistar og leiddi
virk stjómmálabarátta okkar til
þess að fundum okkar bar saman,
þei_m mun oftar sem árin liðu.
í æsku bjó Lúðvík við sára lítil
efni eins og títt var hjá alþýðu-
fólki. En hann vildi bijótast til
mennta og með hörðum höndum
vann hann sér peninga þannig að
hann komst í skólann á Akureyri.
Þar lauk hann gagnfræðaprófí árið
1933. Ekki voru þá efni til frekara
skólanáms. En Lúðvík, sem bæði
var vel greindur og viljasterkur,
hélt sjálfur áfram námi og gerði
það með miklum ágætum.
Áður en stjórnmálaferill Lúðvíks
hófst og meðan hann var að koma
undir sig fótum fékkst hann við
ýmis störf. Hann var m.a. kennari
í gagnfræðaskólanum í Neskaup-
stað. Á árinu 1938 var hann kosinn
í bæjarstjóm þar í bæ og sat í henni
til ársins 1970. Hann var forseti
bæjarstjómarinnar um árabil en
árið 1946 vann Sósíalistaflokkurinn
meirihluta í bæjarstjórn og hefur
hann og síðar Alþýðubandalagið
háldið honum.
Á Alþingi sat Lúðvík í 37 ár frá
árinu 1942-1979. Tvívegis var
hann sjávarútvegs- og viðskiptaráð-
herra, á árunum 1956-1958 í ríkis-
stjóm Hermanns Jónassonar og
1971-1974 í ríkisstjórn Ólafs Jó-
hannessonar.
Lúðvík var formaður Alþýðu-
bandalagsins 1977-1980 og for-
maður þingflokks þess 1961-1971
og frá 1975-1979.
Lúðvík var mikilhæfur og far-
sæll stjómmálamaður. Hann var
einn af áhrifamestu mönnum í
stjómmálalífi landsins meðan hann
sat á Alþingi. Það sem mér fannst
alltaf einkenna hann var hversu
gjörhugull hann var, vandvirkur og
duglegur til vinnu.
Eg trúi að nafni Lúðvíks Jóseps-
sonar verði lengi haldið á loft vegna
afskipta hans af landhelgismálum
þjóðarinnar, en það var hann sem
undirritaði lögformlega reglugerð
um útfærslu landhelginnar í 12
mílur hinn 30. júní 1958.
Saga landhelgismálsins er mikil
saga. Landhelgi okkar íslendinga
var 3 mílur þar til hún var færð út
í 12 mílurnar. Fyrir breytinguna
ösluðu erlendir togarar og önnur
fiskiskip hér um allan sjó við ís-
landsstrendur, þess voru jafnvel
dæmi að þeir veiddu alveg upp í
landsteina.
Það þarf ekki mikið hugmynda-
flug til að geta sér til hver hlutur
okkar íslendinga hefði orðið ef land-
helginni hefði ekki verið breytt. í
dag nær landhelgi okkar út í 200
mílur - og því nær engin erlend
veiðiskip innan hennar - en samt
er ástand ýmissa fiskstofna
ískyggilegt sakir ofveiði.
Af þessu sem nú var sagt er Ijóst
að útfærsla landhelginnar var brýn
nauðsyn fyrir tilveru okkar íslend-
inga. Hún var mikilvægt spor í þá
átt að tryggja .og efla sjálfstæði
þjóðarinnar.
Það voru margir sem lögðu hug
og hönd að verki í baráttunni fyrir
12 mílunum, en forystumaður í
þeirri sveit var Lúðvík Jósepsson,
enda var hann sjávarútvegsráð-
herra.
Landhelgisbaráttan 1958 var
hörð. Ríkisstjórnir erlendra físk-
veiðiþjóða vildu ekki sleppa því taki
á Islandsmiðum sem þær höfðu
haft um aldir. Eins og hvert manns-
barn veit þá sendi breska ríkis-
stjórnin herskip á vettvang og voru
ítrekaðar tilraunir gerðar til að
sökkva varðskpum okkar. Á þetta
þarf ekki að minna.
Á hitt þarf að minna að baráttan
stóð ekki eingöngu á milli íslenskra
og erlendra stjórnvalda. Það var
einnig rnikil barátta háð hér innan-
lands.
Nokkrir valdamiklir íslendingar
gerðu sitt ítrasta til að koma í veg
fyrir útgáfu reglugerðarinnar og
beittu aðstöðu sinni og áróðurstækj-
um.af fremsta megni. En allt kom
fyrir ekki. Reglugerðin var gefín-
út eins og áður segir 30. júní 1958.
Þrem dögum síðar - 3. júlí - sagði
Alþýðublaðið í grein um stækkun
landhelginnar: „Lúðvík fær skömm
fyrir ...“
Þetta sumar vannst sigurinn
vegna þess að þjóðin varð undir
lokin einhuga í málinu.
í dag getum við íslendingar dreg-
ið mikinn lærdóm af atburðunum
1958 því ástandið í þjóðfélaginu um
þessar mundir er að mörgu leyti
áþekkt því sem þá var.
Nú Llok aldarinnar heyjum við
enn á ný örlagaríka baráttu fyrri
tilveru okkar í landinu. Enn sækj-
ast erlendir aðilar eftir því að kom-
ast aftur í náttúruauðlindir okkar
íslendinga. Og sem fyrr hafa þessir
aðilar nokkra valdamikla menn hér
á landi á bandi sínu, menn sem
láta mikið í sér heyra. Þessir banda-
menn útlendinganna vilja að við
afsölum landsréttindum okkar gegn
því að fá í staðinn tollalækkanir á
útfluttum afurðum og hagræðinga-
styrki til handa bændum og sjó-
mönnum.
Með útfærslu landhelginnar í 12
mílur var brautin rudd þannig að
hægara várð um vik að hefjast
handa um meiri aðgerðir, fyrst í
50 mflur og þar á eftir í 200 mílur.
Mér er persónulega kunnugt um
hversu mjög Lúðvík lagði sig í líma
í landhelgisbaráttunni. Hann var
harður í hom að taka - án þess
beinlínis að sýna hörku - hann var
fljótur að taka ákvarðanir - hann
hélt vel á málum.
Hér að ofan hef ég aðallega
skrifað um stjórnmálaferil Lúðvíks
Jósepssonar. Um manninn sjálfan
segi ég það eitt að hann var dreng-
ur góður. Lúðvík lætur eftir sig
eiginkonu, Fjólu Steinsdóttur, og
MORGUNBLAÐIÐ
eignuðust þau hjón einn son, Stein-
ar.
Við Guðrún sendum þeim og
þeirra fólki innilegar samúðarkveðj-
ur.
Haukur Helgason.
Það er lán lítillar þjóðar, þegar
hún eignast einstaklinga sem ryðja
braut og rækja svo skyldur sínar
við ættland og íbúa, að sköpum
skiptir.
Einn slíkur er nú okkur horfinn,
að honum sjónvarsviptir mikill, þó
aldur hefði yfír færzt, en lífslán
hans það að mega til æviloka eiga
andlegan styrk og leiftrandi lífs-
kraft, skapandi glöggskyggni á þró-
un þjóðlífsins.
Mig setur hljóðan og saknaðar-
kennd sækir að þegar sá er allur,
er hafði meiri áhrif á skoðanir mín-
ar á málefnum dagsins en nokkur
annar og var að auki örlagavaldur
minn mestur hvað afskipti mín af
þjóðmálum siierti.
Lúðvík setti svip sinn á stjórn-
málasögu okkar um áratuga skeið
og öll hans framganga til mikillar
farsældar íslenzkri þjóð, enda mun
sagan setja hann á bekk þeirra fáu
er fram úr sköruðu.
Ungur að árum nam hinn norð-
fírzki fullhugi land á hinum póli-
tíska vettvangi, akur sinn eijaði
hann af ósérplægni einurðar, hag-
sýni og bjartsýni í senn og uppsker-
an eftir því hvar sem hann var að
verki. Hróður hans í heimabyggð
barst um landið allt, allt yfir á al-
þjóðavettvang og ævinlega náði
hinn norðfírzki kappsmaður með
sitt ríka raunsæi árangri svo und-
rum sætti. Hann gjörþekkti kjör
íslénzkrar alþýðu til sjávar og
sveita, sjálfur upprunninn úr þeim
jarðvegi og mótaður af kjörum
kreppunnar miklu, hann kunni hin
gleggstu skil á öllum þáttum at-
vinnulífs okkar, allra helzt þó undir-
stöðunnar í sjávarútvegi okkar, og
hann átti þann stórhug og djörfung
sem breytti til og bylti um svo úr-
tölumenn ærðust en alþýða manna
fagnaði.
Stjómmálamanninn fremstan í
fylking þekkti þjóðin öll, verk hans
í landhelgismálum og atvinnuupp-
byggingu mæra hann sjálfkrafa svo
afgerandi og áhrifarík sem þau
stórvirki voru.
En Lúðvík var maður fólksins
fyrst og síðar, hagur hins vinnandi
manns var meginstefið í öllum hans
gjörðum, fólkið fann glöggt, hversu
áhugi hans allur beindist að því að
byggja upp þann grunn sem bætt
gæti lífskjör þess fólks sem undir-
stöðuna lagði að auðlegð þjóðar.
Það var ljúft og lærdómsríkt að
mega vera í samfylgd hans þegar
hann hitti menn að máli eystra,
hvort sem var á bryggjum eða í
beitingaskúrum, á verkstæðum eða
öðmm vinnustöðum eða þá heima
á bóndabænum. Hvarvetna var ljóst
að fólkinu fannst það eiga hlutdeild
í honum, hann var einn úr þess hópi.
Hlýleg gamansemi ásamt ein-
beittri ákveðnu áttu góða samleið
hjá Lúðvík og ef hann var beðinn
erindi að reka var það ævinlega sem
ljúf þegnskylda við fólkið hans.
Máske eru málfundirnir minnis-
stæðastir alls, hvernig hann með
leiftrandi mælsku sinni lýsti inn í
flóknustu mál svo allir máttu skilja,
hvernig hann færði rök fyrir máli
sínu með slíkum sannfæringar-
krafti að allt yfír í hörðustu and-
stæðingar létu undan, hvemig hann
sneri ævinlega vörn í sókn og vís-
aði þá til skynsemi og dómgreindar
þeirra sem á hlýddu á þann hátt
að þeir hrifust með, hugsuðu upp
á nýtt, allt yfír í það að skipta hrein-
lega um skoðun.
Hann var harðfylginn þegar þess •
þurfti með, en ótrúlega laginn í
málafylgju sinni einnig og allt per-
sónulegt agg honum órafjarri, mál-
efnin sjálf skiptu alltaf öllu.
Þegar Lúðvík er kvaddur, hugsa
ég ef til vill fyrst til hans sem hins
leiðandi foringja, sem merkisbera
þeirra skoðana sem ég aðhylltist
ungur, en ekki síður þó sem hins
mæta félaga og vinar í samstarfi
áranna sem aldrei bar á skugga.